ظاهریه: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «(یا: اهل ظاهر، یا: اصحاب ظاهر) از مذاهب فقهی اهل سنت. جماعتی که در فقه پ...» ایجاد کرد) |
(بدون تفاوت)
|
نسخهٔ ۲۹ مهٔ ۲۰۱۵، ساعت ۱۱:۰۰
(یا: اهل ظاهر، یا: اصحاب ظاهر)
از مذاهب فقهی اهل سنت.
جماعتی که در فقه پیرو مذهب داوود بن علی بن خلف ظاهری اصفهانی بوده و نصوص و احادیث را مطابق ظاهر آن معنی می کردند. داوود اصفهانی منکر قیاس بوده است. [۱]
ابن حزم در فقه، چنین مسلکی را داشته و خود را ظاهری می خوانده است. ابن جوزی، داوود اصفهانی را از مرجئه به شمار آورده است. [۲]
نکته ای که باید مورد تحقیق قرار گیرد آن است که اگر ظاهری بودن به این است که به ظاهر اخبار عمل شده و قیاس مورد انکار قرار گیرد، تمام اهل حدیث مانند [[مالک بن انس]، شافعی، احمد بن حنبل و سایر اهل حدیث چنین بوده اند و در این صورت باید پرسید مسلک داوود بن علی بن خلف ظاهری چه خصوصیتی داشته که در این بین متمایز شده است.
ممکن است در جواب بگوئیم که اصولاً اهل حدیث و محدثین کاری به مضامین احادیث نداشتند، شغل آن ها فقط نقل احادیث و ملاحظه اسناد آن ها بوده است و شاید هم هر یک به فتوای رایج در شهرشان عمل می کرده اند و فقها، حتی کسانی که منکر رأی و قیاس بوده اند مانند مالک بن انس و سفیان ثوری و سایر اهل حجاز که فقه آن ها به مأثورات مستند بوده، به نقل صحابه و تابعین و عمل اهل مدینه حتی اگر حدیث مسندی هم برخلاف آن بوده، بسیار اهمیت می داده اند در حالی که داوود بن علی بن خلف ظاهری فقه خود را بر احادیث مأثوره از رسول الله صلی الله علیه و آله قرار داده و به اقوال صحابه و تابعین در مقابل این احادیث، اهمیتی نمی داده است.
ابن ندیم می نویسد: « داوود بن علی، اول کسی است که قول ظاهر را بکار بسته (و هو اول من استعمل قول الظاهر) و به کتاب و سنت اخذ کرده و غیر ظاهر از قبیل رأی و قیاس را الغاء کرده است». [۳]
ابن جوزی می نویسد: « داوود بن علی، فقیه ظاهری در سال 200 هجری قمری متولد شد و به نیشابور رفت. از اسحاق بن راهویه مسند و تفسیر را شنید و بر اسحاق رد می کرد، در حالی که هیچ کس چنین جرأتی نداشت. سپس به بغداد مسکن گرفت و کتب خود را در آن جا تصنیف کرد. او امام اصحاب ظاهر است و مردی پرهیزگار و متعبد بود جز این که مذهب او عجیب است، ادعا می کرد که جمود بر نقل دارد درحالی که با بسیاری از احادیث مخالفت می کرده، وی در تفسیر حدیث به صورت لفظ نظر داشت و این رویه، تغفیل (خود را به نفهمی زدن) است». [۴]
جلال الدین سیوطی می نویسد: «عبدالله بن سلیمان فقیه جلیلی بود و قضاء اشبیلیه به دست او بود. وی به اجتهاد مایل بود و لکن طریقه ظاهر بر او غلبه داشت و در غرناطه 12ربیع الاول 612 هجری قمری وفات کرد». [۵] و نیز می نویسد: «علی بن زبید از اهل حدیث و فقه و به مذهب ابن حزم مایل بود و در سال 813 هجری قمری وفات کرد». [۶] و این در حالی است که می دانیم ابن حزم، در مذهب داوود بن علی بسیار تعصب داشته است.
باید توجه داشت که وجود این گونه علما را نمی توان دلیل بر رواج مذهب ظاهری در قرن هفتم یا نهم هجری قمری دانست و یا چنین پنداشت که ظاهریه پیروانی مقابل مالکیه، در آن مناطق داشته است. بلکه می توان گفت همانطور که در میان فقهای امامیه، برخی به مشرب اخباریه نزدیکترند، مسلک ظاهریه نیز در آن روزگار مشرب ـ و نه مذهب ـ رایج بوده است.
صدّیق حسن خان در ترجمه ابوحیان می گوید: «او ظاهری بود و سپس شافعی مذهب شد ولی ابوالبقاء گفته که او تا آخر ظاهری بود و ابن حجر از ابوحیان نقل کرده که او می گفته محال است کسی که مذهب ظاهر به ذهن او چسبید، از آن عدول کند». [۷] این کتاب در ادامه می نویسد: «مؤلف کتاب مزبور گوید مذهب ظاهری تنها مذهب داوود بن علی بن خلف ظاهری و اتباع او نیست بلکه آن مذهب اکابر علماء متقدم تا به حال است و داوود یکی از آنان بوده و فقط در مسائلی جمود بر ظاهر کرده که جمود سزاوار نبوده است. داوود مطلقاً قیاس را عمل نکرده در حالی که برای شخص منصف در بعض موارد اهمال قیاس سزاوار نیست و ابن حزم هم که خود را ظاهری می نامیده از این باب است نه از باب انتساب به داوود بن علی بن خلف ظاهری (انتهی ملخصاً)». [۸]
رک: داوودیه (از مذاهب فقهی اهل حدیث).
ابن اثیر در اللباب فی تهذیب الانساب؛ ظَاهِری را به فتح ضاد و کسر هاء ضبط کرده است. [۹]
آیت الله سید مهدی روحانی در دست نوشته های خود می نویسد: «گفته شده است ابن حزم، مذهب داوود بن علی بن خلف ظاهری را پیروی می کرده است» و این مطلب را ظاهراً از «الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری او عصر النهضة فی الاسلام» نقل می کند. درحالی که این مطلب در کتاب موجود یافت نمی شود.
آیت الله سید مهدی روحانی نام وی را به نقل از جلال الدین سیوطی علی بن زبید (به باء و دال) ضبط کرده درحالی که در بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة نام وی علی بن زید ذکر شده است. [۱۰]
جلال الدین سیوطی: عبدالرحمن بن ابی بکر معروف به جلال الدین در رجب 849 هجری قمری در قاهره در خانواده ای معروف چشم به جهان گشود. در کودکی پدر خویش را از دست داد. پدر سیوطی که در شهر اسیوط متولد شده بود از زمره عالمان عصر خود محسوب می گردیده و چندی نیز کسوت قضاوت در شهر اسیوط را برتن کرده است. عصر سیوطی، عصر حضور عالمان مبرّز رشته های مختلف علمی در مصر بوده و همین امر وی را در تحصیل دانش یاری رسانده است. از وی مؤلفات بسیاری به جای مانده که برخی در ادبیات و علوم قرآن و بسیاری در فقه می باشد. برای وی که شافعی مذهب بوده، قریب 220 کتاب ذکر کرده اند که از جمله آن ها، کتاب «لب اللباب فی تحریر الانساب» می باشد. وی، در سال 911هجری قمری بدرود حیات گفته است. [۱۱]
پانویس
- ↑ الفهرست، ابن ندیم، ص271 / اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر، ج2، ص297
- ↑ تلبیس ابلیس، ابن جوزی، ص41
- ↑ الفهرست، ابن ندیم، ص271
- ↑ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ابن جوزی، ج7، ص190
- ↑ بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، جلال الدین سیوطی، ج2، ص44
- ↑ بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، جلال الدین سیوطی، ج2، ص167
- ↑ التاج المکلّل، صدّیق حسن خان، ص348
- ↑ التاج المکلّل، صدّیق حسن خان، ص348
- ↑ اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر، ج2، ص297
- ↑ بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، جلال الدین سیوطی، ج2، ص167
- ↑ مقدمه لب اللباب فی تحریر الانساب
