اصحاب حدیث

(یا: اهل حدیث )

فِرَقی که در فقه و احکام به احادیث متمسک می شوند.

مطهر مقدسی در البدء و التاریخ فرق اصحاب حدیث را چنین برمی شمارد: « مخلوقیه، لفظیه، نِصفیه، فاضلیه، صاعدیه، ساویه و مالکیه. » و لقب ایشان را حشویه معرفی می کند. لازم به ذکر است که عبارت مطهر مقدسی به گونه ای است که می توان تمام اسامی فرق را به عنوان لقب برای اصحاب حدیث به حساب آورد. اما با توجه به توضیحاتی که وی در ادامه درباره هریک از فرق مذکور می آورد، می توان به آن چه در فوق گفتیم، مطمئن شد.

محمد مقدسی می نویسد: «و اما اصحاب حدیث، حنبلیه و راهویه و اوزاعیه و منذریه می باشند». البته مذاهبی که در مقابل اصحاب رأی شمرده می شوند، بیش از این است که محمد مقدسی گفته است و می توان از آن جمله به سفیانیه و داوودیه اشاره کرد.

مطهر مقدسی در البدء و التاریخ می نویسد: «کثیری از اصحاب حدیث، از مشبّهه می باشند. »

لازم به ذکر است هرگاه تمسک به احادیث در خصوص فقه و احکام نبوده و در اصول دین و معتقدات باشد، اطلاق اهل حدیث شایع تر از اصحاب حدیث است.

باید توجه داشت تا مدت زمانی رویة معمول عامة مسلمین این بود که احادیث رسول صلی الله علیه و آله و احکام فقهی را نمی نوشتند و پس از نیمة قرن دوم هجری قمری نگارش احادیث و احکام فقهی آغاز شد. و بعد از آن بود که نویسندگان متون حدیثی (صاحبان صحاح و سنن) پدید آمدند. که می توان از ایشان مکحول شامی (م:116هـ. ق) را نام برد که متقدم بر همه اصحاب سُنَن بوده است. اصحاب حدیث در میان همین گروه ظاهر شدند. ویژگی عمدة ایشان نگارش احادیث بوده است.

اهل حدیث دو عقیده متمایز داشتند: اکثر آن ها از شیعة زیدیه و موالی (آزادشدگان) اهل بیت علیهم السلام بودند، و تعداد کمتری از ایشان جزء موالیان فئة باغیة اهل شام بوده و به معاویة بن ابی سفیان تولّی داشتند.

پس از پیدایش احمد بن حنبل، گروه دوم در میان اهل حدیث قوت گرفتند. لازم به ذکر است که همین اقلیت از اهل حدیث هستند که به نام نابته خوانده می شوند.

برای شرح عقائد اهل حدیث در اصول و فروع می توان به کتاب مناقب احمد بن حنبل، تألیف ابن جوزی رجوع کرد که در آن رساله ای از احمد بن حنبل درج است و در آن تمام اصول و فروع و ارکان مذهب اهل سنت آورده شده است؛ همچنین می توان به کتاب اعتقاد قادری تألیف القادر بالله عباسی که سال ها در مساجد خوانده می شده و به قصیدة کلواذانی، که همراه با اعتقاد قادری، به طور کامل در کتاب المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم نوشته ابن جوزی موجود است، رجوع نمود.

کتاب اعتقاد قادری در منتظم ابن جوزی مورد اشاره قرار گرفته اما به طور کامل نقل نشده است. مصنف محترم در دست نوشته های خویش اشاره دارد که این کتاب به طور کامل در منتظم ذکر شده است.

رک: حشویه (همان اهل حدیث).