اسحاقیه (از غلاة پیروان اسحاق بن زید)

از غلاة.

ایشان پیروان اسحاق بن زید بن حارث می باشند. وی از اصحاب عبدالله بن معاویه بوده و حضرت علی علیه السلام را در نبوت با حضرت محمد صلی الله علیه و آله شریک می دانسته است. اسحاقیه طرفدار اباحه و اسقاط تکالیف بودند.

احمد بن علی مقریزی در میان فرق روافض، به فرقه ای به نام اسحاقیه اشاره می کند ولی توضیح دیگری نمی دهد.

ممکن است این فرقه و فرقه «امریه » و « شریکیه » مشترک باشند.

از جمله فِرقی که از جناحیه منشعب شدند، اسحاقیه بودند که از اسحاق بن زید بن حارث از یاران عبدالله بن معاویه پیروی می کردند. بنا بر گزارش فخر رازی (م: 606هـ. ق)، این فرقه دست کم تا اواخر قرن ششم در حلب و برخی نواحی شام حضور داشتند. ایشان را نیز اهل اباحت و اسقاط تکالیف دانسته اند. همچنین گفته اند که آنان حضرت علی (علیه السلام) را در نبوت شریک رسول اکرم می دانستند. این فرقه با فرقه ای به نام شریکیه که چنین اعتقادی داشته اند تطبیق داده شده است. از دیگر اعتقادات آنان این بود که نبوت تا روز قیامت متصل و همیشگی است وهر کس علم اهل بیت را داشته باشد، نبی است. گویا این فرقه با نصیریه در بسیاری از مسائل هم عقیده بودند. از جمله این عقاید، حلول است که برای تأیید آن به متمثل شدن جبرئیل یا ظهور شیطان یا جنّ به صورت بشر متوسل می شدند و آن را مؤید ظهور امر روحانی در جسم می خواندند. ایشان قائل به ظهور حق در حضرت علی (علیه السلام) و اولادش بودند و تفاوتی بین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و حضرت علی (علیه السلام) قائل نبودند، مگر اینکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سابق است و حضرت علی (علیه السلام) لاحق، مانند دو نوری که یکی بر دیگری پیشی گرفته باشد.

در تلبیس ابلیس، آمده است: « اسحاقیه که از رافضه می باشند، قائلند که سلسله نبوت تا روز قیامت اتصال دارد و هر کس که علم اهل بیت نبی را داشته باشد نبی است».

پس از مرگ ابوهاشم عبدالله بن محمد که پسر محمد حنفیه بود، پیروان وی به دسته های مختلف تقسیم شدند. در میان ایشان برخی معتقد شدند که ابوهاشم عبدالله بن محمد وصیت کرده است که پس از او عبدالله بن معاویه بن جعفر بن ابی طالب که مادرش ام عون نام داشت و دختر عون بن عباس بن ابیقه بن حارث بن عبدالمطلب بود، امام است. ایشان می گفتند که در زمان مرگ ابوهاشم، عبدالله بن معاویه خردسال بود و ابوهاشم زعامت وی را به صورت یک راز با صالح بن مدرک در میان گذاشت، تا پس از آن که وی بلوغ یافت، آن را به وی بازگوید. می گویند که عبدالله بسیار دانا و شجاع و بخشنده بود. در مورد عبدالله گزافه های بسیاری گفته اند. به عنوان مثال گفته اند خداوند نوری است که در وجود عبدالله بن معاویه حلول کرده است. از جمله کسانی که حسن بن موسی نوبختی می گوید چنین عقیده ای داشته عبدالله بن حارث است (که مصنف نام او را عبدالله بن عمرو بن حارث کوفی کندی ذکر کرده است). ابن حارث پیروانی داشته که معتقد به امامت عبدالله بن معاویه و دارای آرای مبالغه آمیز در شأن او بوده اند. ایشان حارثیه نامیده می شوند. مرحوم محمد جواد مشکور معتقد است که حارثیه عقیده داشته اند روح عبدالله بن معاویه در بدن اسحاق بن زید حلول کرده و این عقیده را مستند به الملل و النحل محمد شهرستانی می کند، لذا تأکید دارد که حارثیه همان اسحاقیه می باشد. عبدالله بن معاویه پس از مدتی در سال 127 هجری قمری و در اواخر حکومت بنی امیه در کوفه خروج نموده و ادعای خلافت می نماید. همین امر موجب گرایش تعدادی از مردم کوفه به وی می شود. عبدالله بن عمر بن عبد العزیز والی وقت کوفه با وی می جنگد که این موجب پراکندگی لشکر ابن معاویه می شود. و در نتیجه وی به سوی مدائن رفته و آنجا را تسخیر می کند. در این سفر ابوجعفر منصور (خلیفه آینده عباسی) با وی همراه بوده است. عبدالله به نام خود سکه زده و منطقه ای وسیع از ایران اعم از اصفهان، قم و نهاوند را به زیر سلطه در می آورد. ابن هبیره امیر عراق به جنگ وی رفته و وی را شکست می دهد. عبدالله به شیراز می گریزد و از آنجا عازم هرات می شود. در آنجا به امر ابومسلم خراسانی توسط حاکم هرات خفه می شود. مرگ او را 129 یا 131 هجری قمری دانسته اند. درباره اصحاب عبدالله بن معاویه چندان تاریخ نگاران دیدگاه مثبتی ندارند. و اطرافیان او را متهمین به زندقه دانسته اند. به عنوان مثال ابن حجر عسقلانی می گوید رئیس پلیس وی پیرمردی دهری (ملحد) بود که به خدا ایمان نداشت و در گشت شبانگاهی کسی را نمی دید مگر آن که او را به قتل می رساند.

پس از مرگ عبدالله بن معاویه یاران او به سه دسته تقسیم شدند. گروهی معتقد بودند که وی در یکی از کوه های اصفهان زنده است و روزی قیام خواهدکرد. گروه دوم نیز او را زنده می دانسته اما معتقد بودند همراه یکی دیگر از بنی هاشم قیام خواهد کرد. و گروه سوم مرگ او را پذیرا شدند.