محکّمه

(یا: محکمیه )

ابن اثیر در اللباب فی تهذیب الانساب، مُحَکمی را به ضم میم، فتح حاء و کسر کاف مشدده ضبط کرده است.

از خوارج.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی محکّمه را نام همه خوارج برشمرده و با اشاره به علل تفرّق در ایشان می نویسد: «در مقام تحلیل تاریخی باید گفت که خلأ پدید آمده از کشته شدن «ابوبلال» از یک سو، و فشارهای فزاینده حکومت اموی بر محکمان ـ حتی بر اهل قعود ـ از سوی دیگر اوضاع را برای قدرت گرفتن جناح تندرو در میان محکمیان بصره فراهم آورد. همچنین پس از قتل ابوبلال، رهبری محکمان دچار پراکندگی شد و مقدمات افتراق بزرگ در 65 ق فراهم آمد. در منابع کهنِ محکمان و فرقه شناسان، سخن از آن است که محکّمه در آغاز همچون گروهی واحد شناخته می شده اندو نخستین اختلافی که در صفوف آنان پیدا شد، جدایی نافع بن ازرق بود که از قاعدان برائت جست و نگرش های تند خود را اعلام کرد. این نکته ها را باید چنین تفسیر کرد که دو گرایش خروج و قعود ـ و به تعبیری دیگر دو گرایش هجرت و اقامت ـ که محکمان را پیش تر جناح بندی کرده بود، هنوز به آسیب دیدن یکپارچگی آنان منجر نشده، و برائت را جایگزین ولایت در میان آنان نساخته بود. »

عبدالقاهر بغدادی از این فرقه با عنوان « محکّمه اولی» یاد کرده است.

ابن جوزی می گوید: « محکمیه از حروریه اند و می گویند هر کس نزد مخلوق، به محاکمه رود، کافر می شود». برای وجه تسمیه خوارج به محکمیه، رک: ناصبیه.