مُنتصیه

شمس الدین محمد آملی می نویسد: «غلاة گروهی هستند که در حق ائمه غلو کردند تا به حدی که بر ایشان به الوهیت حکم کردند. و ایشان به تشبیه و بدا و رجعت و تناسخ قائلند. ایشان را در اصفهان، جرمی (به جیم) [می نامند]؛ و در ری، مزدکی؛ و در آذربایجان، دوقولی ؛ و در ماوراءالنهر، منتصی. » وی سپس به نام فرقه های مختلف غلاة اشاره کرده و به تفصیل ایشان را بیان می دارد. شایان ذکر است که مرتضی رازی در تبصرة العوام با اشاره به چنین مطلبی نام امامیه را در اصفهان، خرّمی (به خاء)؛ و در ری، مزدکی و سنبادی؛ در آذربایجان، قولیه و ماوراءالنهر، مغان ضبط کرده است. آیت الله سید مهدی روحانی در شرح فرقه قولیه به نقل از تبصرة العوام می نویسد: « قولیه: نام شیعه عباسیه در آذربایجان » این درحالی است که تبصرة العوام پس از بیان شیعه عباسیه می نویسد: «بدان که از جمله فرق که ایشان دعوی شیعت گری کنند در زمان ما چهار فرقت بیش نباشند: اول: نصیریان، و بیان کفرشان کردیم؛ دوم: اسماعیلیان ؛ سوم: زیدیان؛ چهارم: امامیان. جز اینها یک آدمی نیابی که به اعتقاد آن قوم بود که از پیش یاد کردیم و جمله هلاک شدند. » وی پس از این جملات بلافاصله می نویسد: «بدان که این قوم را در هر موضعی به لقبی خوانند، در بلاد اصفهان و نواحی آن، خرمیه ؛ و در قزوین و ری، مزدکیه و سنبادی؛ و در ماهین، محمّره ؛ و در آذربایجان، قولیه ؛ و در ماوراءالنهر، مغان. » با توجه به این که معلوم نیست «این قوم» به چه بر می گردد می توان جمله مرحوم آیت الله سید مهدی روحانی را توجیه نمود ولی با توجه به آنچه از بقیه اسامی می دانیم، می توان گفت قولیه، نام دیگر خرّمیه و باطنیه بوده که گاه بر اسماعیلیان اطلاق می گردیده است و در صورت توسعه می توان آن را نام عموم شیعیان دانست. محمد شهرستانی نیز در الملل و النحل نام غلاة را در آذربایجان، زقولیه ضبط کرده است. آیت الله سید مهدی روحانی در ذیل فرقه زقولیه می نویسد: «در کتابی از مؤلفات تقی زاده این نام به صورت زکولیه و ذکولیه و در جای دیگر کودیه آمده است. » ایشان منابع مذکور را مشخص نکرده اند.