محمد بن عبدالرحمن بن ابی لیلی

ابوعیسی عبدالرحمن بن یسار انصاری کوفی فقیه، قاضی و محدّث شیعی قرن اول هجری قمری است. وی در روزگار خلافت ابوبکر یا عمر به دنیا آمده است. پدرش ابولیلی از صحابه پیامبر بوده و در جنگ احد و جنگ‌های بعد از آن شرکت داشته است. ابولیلی در جنگ صفین در رکاب امیرالمؤمنین علیه السلام به شهادت رسیده است. ابن ابی لیلی از محدّثان به نام اسلامی است و 120 تن از صحابه پیامبر را دیده و از بسیاری از آنان روایت نقل کرده است. ابن ابی لیلی در جنگ جمل پرچم دار امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است. وی در دوره حجّاج بن یوسف ثقفی (م: 95هـ. ق) در کوفه منصب قضا داشت ولی به واسطه ممانعت از ناسزاگفتن به امیرالمؤمنین علیه السلام، به دستور حجّاج تازیانه خورد. مرگ وی را سال 83 هجری قمری ضبط کرده اند. وی بیشتر در حدیث و علم قرائت چیره دست بوده است.

فرزند وی محمد بن عبدالرحمن نیز معروف به ابن ابی لیلی است. وی که در سال 74 هجری قمری ولادت یافت، در کودکی پدر خویش را از دست داد. محمد بن عبدالرحمن از فقهای بزرگ و از اصحاب رأی روزگار خود بود و در روزگار عبّاسیان، در کوفه مسند قضاوت داشت. وی با ابوحنیفه معاصر بود و ابوحنیفه نسبت به او خرده گیری‌هایی داشته است. احمد بن حنبل فقه او را بر حدیث او برتری داده است. محمد بن عبدالرّحمن علیرغم گرایش بسیار به امام صادق علیه السلام، برخلاف پدرش سنّی بوده ولی رجال نویسان شیعه او را توثیق کرده اند. نوبختی او را از حشویه برشمرده است. قاضی ابویوسف شاگرد مبرّز ابوحنیفه کتابی با نام «ما اختلف فیه ابوحنیفه و ابن ابی لیلی » نوشته که مي‌تواند نشانگر جایگاه برجسته علمی ابن ابی لیلی باشد. ظاهراً فرقة اصحاب ابن ابی لیلی، منسوب به عبدالرحمن (پسر) است.