نعمان بن ثابت بن زوطی تیمی کوفی

ابوحنیفه نعمان بن ثابت بن زوطی تیمی کوفی از بزرگترین فقهای اسلامی است. وی که از موالی بوده در سال 80 هجری قمری در کوفه و در خانواده ای مسلمان به دنیا آمده است. پدر بزرگ وی که نامش را «زوطی بن ماه» ضبط کرده اند احتمالاًً در جریان فتح خراسان به اسارت درآمده و سپس مسلمان شده است. ابوحنیفه که ایرانی الاصل مي‌باشد، در جوانی به فروش پارچه های ابریشمی اشتغال داشته و علی رغم ارتباط علمی با اکثر علمای کوفه، به مدت هیجده سال شاگرد محضر حماد بن ابی سلیمان بوده است. وی هم چنین سفرهایی به حجاز و بصره داشته و از اساتید آن جا نیز بهره گرفته است. درک محضر حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) نیز در همین سفرها حاصل آمده است. وی پس از مرگ حماد بن سلیمان از جایگاه اجتماعی خاصی بهره گرفته و مرجع صدور فتوا در کوفه مي‌شود. در سال های پایانی خلافت امویان، ابوحنیفه به عنوان فقیهی مخالف با فساد دستگاه حکومتی شناخته مي‌شود. تا جایی که وی، پنهانی به یاری زید بن علی (علیه السلام) در قیام سال های 121 و 122 هجری قمری اقدام مي‌نماید و سال ها بعد (129هـ. ق) علی رغم فشار شدید حکومت اموی مبنی بر پذیرش مسند قضاوت در عراق، وی از این امر سر باز زده و به مکه مي‌گریزد و تا سقوط امویان در آن شهر ساکن مي‌شود. وی هم چنین با خلفای عباسی (سفاح و منصور) بیعت نکرده و ضمن حضور در عراق به مخالفت خاموش با ایشان مي‌پردازد تا جایی که در سال 145 هجری قمری در ضمن قیام ابراهیم بن عبدالله حسنی که از امامان زیدیه بصره بوده، از نفوذ خویش در تأیید این قیام بهره مي‌گیرد. وی بعدها (147هـ. ق) در مقابل اجبار منصور به پذیرش منصب قضاوت بغداد، مقاومت مي‌کند و سرانجام به علتی که معلوم نیست، در سال 150 هجری قمری او را از کوفه به بغداد فراخوانده و محبوس مي‌سازند و وی پس از چند روز در زندان وفات کرده و در بغداد مدفون مي‌شود. برخی مرگ وی را در اثر زهر مي‌دانند. ابوحنیفه علاوه بر آن که مکتب فقهی بزرگی را تأسیس کرده به عنوان عالمی در امور اعتقادی شناخته مي‌شود و هرچند مبانی کلامی وی را مي‌توان به عنوان مرجئه معتدل معرفی کرد ولی ظاهراً وی حقانیت امام علی علیه السلام در جنگ هایش را قبول داشته است. ابوحنیفه را برخی زیدی دانسته اند که ظاهراً ناشی از دفاع وی از قیام زیدیان است. ابوحنیفه در مباحث فقهی مؤسس مذهب اصحاب رأی است و همین امر موجب اختلاف وی با اهل حدیث شده است و لذا مکتب فقهی وی در محدوده عراق و حجاز که تحت نفوذ اصحاب حدیث بوده، چندان شیوعی نمی یابد و در مشرق سرزمین های اسلامی چنین امری محقق مي‌شود.