مستدرکه

ابن اثیر در اللباب فی تهذیب الانساب، مُسْتَدْرِکی را به ضم میم، سکون سین، فتح تاء، سکون دال و کسر راء ضبط کرده است.

از نجاریه (از مجبره).

نجاریه به سه فرقه زعفرانیه، برغوثیه و مستدرکه تقسیم شده اند.

در برخی از منابع، علاوه بر این که به سه فرق بودن ایشان اشاره شده، مستدرکه، از زعفرانیه به حساب آمده اند و در نتیجه زعفرانیه دو شاخه هستند: زعفرانیه مستدرکه و زعفرانیه غیر مستدرکه.

نجاریه قائل به حدوث قرآن بوده اند، ولی از این که بگویند « قرآن مخلوق است» ابا کرده و از اطلاق مخلوق بر قرآن، سر باز می زدند. اما در این میان، مستدرکه بنابر عقیده خود، چیزی را که بر اسلافشان مخفی بود، استدراک کرده و تتمیم می نمودند. البته در این که عبارتی که ایشان در مقام استدراک و تتمیم به کار می برده اند، چه بوده، اختلاف است: بنابر نقل عبدالقاهر بغدادی، مستدرکه از اطلاق لفظ مخلوق بر قرآن ابا نکرده و صریحاً قرآن را مخلوق می خواندند. ابن اثیر نیز علاوه بر این، اضافه می کند: « مستدرکه می گویند: پیامبر صلی الله علیه و آله به اصحاب خود، دقیقاًً با همین عبارت، گفته است که «القرآن مخلوق» و کسی که بگوید که آن حضرت چنین نگفته، کافر است».

اما در مقابل محمد شهرستانی می گوید: « مستدرکه می گویند کلام خدا، غیر از خدا است و هرچه غیر از خدا باشد، مخلوق است ولی چون پیغمبر صلی الله علیه و آله گفته کلام الله غیر مخلوق است و سلف هم بر این عبارت، اجماع کرده اند ما نیز گفتار آن ها ـ که می گویند غیر مخلوق است ـ را می پذیریم و مراد ایشان نیز آن است که ترتیب، نظم، حروف و اصوات قرآن غیر مخلوق است و کسانی هم که می گویند قرآن مخلوق است مرادشان آن است که به غیر این حروف بعینها، مخلوق است». محمد شهرستانی خود متوجه غیرمفهوم بودن این عبارات شده و می گوید: «این حکایتی است از آن ها».

این فرقه در زمان عبدالقاهر بغدادی (م:429هـ. ق) در ری منتشر بوده و بعضی از آن ها با او مباحثه و جدال کرده اند.

قابـل توجـه است که شهفور اسفراینی، مستدرکه را عـده ای از زعفرانیه برمی شمـرد و این در حالی است که مستدرکه ـ چنان که در مدارک سابق آمده است ـ مقابل زعفرانیه و برغوثیه اند.

ابن اثیر می گوید: «این ها در ابتدا بر قول زعفرانیه بوده و سپس به قول استدراک، قائل شدند».

فخر رازی در اعتقادات فِرَق المسلمین و المشرکین، نام ایشان را « مستدرکیه » ضبط کرده است.