عُشاقیه (از مسالک صوفیه)

یکی از مسالک و روش های صوفیه.

زین العابدین شیروانی در ریاض السیاحة می نویسد: «بعد از... به ارمینه کبری و روم ایلی و قرامان و قسطنطنیه و آیدین [ن خ: ابدین] و مغرب زمین و جزایر بحر اخضر و بلاد بربر گذشته، با ارباب ملوک و اصحاب سلوک هم نشین گشتم، با فرقه یکتائیان و رفاعیان و عشاقیان و حمزویان معاشرت نمودم و با زمره نصیریان و صافیان و مولویان و خلوتیان و فراموشیان، ابواب مخالطت گشودم».

مرتضی رازی در تبصرة العوام، دومین فرقه از فرق صوفیه را «عشاق» معرفی کرده و می گوید: «ایشان گویند انبیا به غیر حق مشغول شدند و خلق را به خدا می خواندند و به تکالیف، پس ایشان را باز می دارند از آن چه به خدای مشغول شوند حق، و هرچه خلق را از خدای تعالی مشغول دارد باطل بود پس التفات به انبیاء و رسل نباید کرد».

مرتضی رازی این مسلک را در مقابل واصلیه، نوریه، وحدتیه، اتحادیه و حلولیه معرفی می کند.

بنابراین می توان گفت عشاقیه با عشقیه مترادف است.

زین العابدین شیروانی در بستان السیاحة به تبیین شهر اسلامبول پرداخته و در ضمن بیان مذاهب آن شهر می نویسد: «از سلاسل درویشان، سلسله بکتاش و ابدال و موسایی و جلالی و رفاعی و نقشبندی عجمی و قادری و مولوی و شطّاری و حمزوی و عشّاقی در آنجا دایر و سایر و صاحبان سلاسل مذکوره و مشایخ و سالکان آن ها در آن دیار ظاهر و باهرند».

مقدس اردبیلی می نویسد: «فرقه نوزدهم از صوفیه، عشاقیه اند. هر یک از این جماعت خود را عاشق گویند و دوستی خدا را عشق نام کنند و ندانند که عشق نام مرضی است از امراض دماغی. و گویند مشغول شدن به غیر خدا بازماندن است از معرفت خدا و با این حال و به این دعوی با پسران و دختران مردم عشق می ورزند و می گویند المجاز قنطرةالحقیقة، یعنی مجاز پل حقیقت است. مراد ایشان از این عبارت آن است که عشق مجازی پل عشق حقیقی است. و اکثر از غایت بی دیانتی و خداناترسی، افترا بر پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله زنند و گویند این حدیث است و پیغمبر چنین فرموده که نعوذ بالله من ذلک. و اکثر این فرقه در عشق ورزیدن با مردان و زنان مردمان، مبالغه عظیم می نمایند و خود را به تکلف بر آن دارند و گویند این عشق مجازی است و عشق مجازی موصل است به عشق حقیقی که دوستی خدا است و این گروه با پیغمبران به غایت دشمن باشند و گویند انبیا و رسل، خلق را به تکالیف از خدا باز داشته اند و گویند مرد باید که التفات به قول پیغمبران و اوصیای ایشان نکند که بزرگترین سدی که در این راه هست پیغمبران و اوصیای ایشانند و با این حال اظهار دوستی خلفای سه گانه کنند و از برای این که سنیان را از خود راضی دارند آن ملاعین را مدح گویند و اگر به شیعه رسند از برای فریب ایشان اظهار دوستی ائمه معصومین علیهم السلام کنند و عداوت پیغمبران و اوصیای ایشان را نزد همه کس ظاهر نکنند و مزخرفاتی که این زندیقان می گویند بسیار است ترک نقل آن می کنیم تا موجب ملال نشود». سرجان ملکم نیز عقیده نخستین را مورد اشاره قرار داده و ایشان را عشقیه نام داده است.