محاسبیه: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ مهٔ ۲۰۱۵، ساعت ۲۳:۲۱

از صوفیه اهل سنت.

هجویری می گوید: «تولی محاسبیان به ابی عبدالله حارث بن اسد المحاسبی است، سخن وی اندر تجرید و توحید رود به صحت معاملت ظاهری و باطنی. و نادره مذهب وی آن است کی رضا را از جمله مقامات نگویند و این خلاف، ابتدا وی کرد، گوید که آن از احوال است، آن گاه اهل خراسان این قول گرفتند. . . و تا امروز میان این قول خلاف است». ^[۱]

شایان ذکر است که حارث بن اسد از محدثین و از زمره اهل سنت بوده و برخلاف رویه اهل حدیث، از اولین کسانی است که کلام و جدل را در عقاید اهل سنت وارد نمود.

هجویری : ابوالحسن علی بن عثمان بن ابی علی جُلّابی هجویری غزنوی، از علمای صوفیه در قرن پنجم هجری قمری است وی که معاصر دولت غزنویان (387 ـ 582هـ. ق) بوده و در غزنه به دنیا آمده و به دو محله از محلات غزنه به نام های هُجویر و جلّاب منسوب است. تاریخ دقیق تولد وی معلوم نیست. وی نزد بزرگان صوفیه روزگار خویش، تعلیم دیده و سفرهای بسیاری به اقصی نقاط سرزمین های اسلامی داشته است. وی در اواخر عمر به لاهور رفته و تا زمان مرگ در همان شهر ساکن می شود. سفرهای وی باعث ملاقات های زیاد وی با بزرگان صوفیه، می شود که همین امر باعث غنای کتاب کشف المحجوب، که عمده ترین اثر وی می باشد، شده است. وی در هند باعث گرایش بسیاری از مردم به اسلام شده است. هجویری در حوالی سال 465 هجری قمری در لاهور وفات می کند. کتاب وی از زمره منابع غنی صوفیه به زبان فارسی است. این کتاب در جواب پرسشی که یکی از هم شهری های هجویری پرسیده و از وی خواسته تا طریقه صوفیه و مقامات و مذاهب و اقوال ایشان را بازگوید، به رشته تحریر درآمده است. ^[۲]

آدام متز در الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری او عصر النهضة فی الاسلام معتقد است حارث محاسبی تحت تأثیر عقاید نصاری بوده است. ^[۳]

عبدالحسین زرین کوب درباره حارث محاسبی می نویسد: «با آن که کمتر کتابی از صوفیه هست که ذکری از این محاسبی در آن نباشد، از احوال وی اطلاع زیادی در دست نیست. به علاوه در حالی که صوفیه او را از قدماء مشایخ خویش می شمارند، حنابله به زندقه اش منسوب کرده اند. از مجموع روایات و اسناد راجع به وی این قدر برمی آید که حارث در حدود سنه 165 هجری قمری در بصره به دنیا آمده است. بنابر مشهور، پدرش مذهب قدری داشت و حارث به استناد حدیثی که در آن پیغمبر صلی الله علیه و آله قَدَریه را مجوس امت خوانده بود حاضر نشد به مرده ریگ او دست بزند. در فقه، شاگرد امام شافعی بود و در بغداد یک چند به تعلیم فقه و روایت حدیث اشتغال جست. اما چون بعضی سخنانش بوی مقالات متکلمان می داد امام احمد بن حنبل وی را بدان سبب متهم داشت و او ناچار شد بغداد را ترک گوید و در کوفه سکونت جوید. در واقع هرچند بعدها به بغداد بازگشت اما دیگر نتوانست در مجالس عام ظاهر شود و همچنان در خانه خویش به عزلت بود تا مُرد. وفاتش در 243 هجری بود و می گویند فقط چهار نفر بر جنازه او حاضر آمدند. حتی بعد از مرگ نیز حنابله آثارش را به شدت نقد کردند، و مدت ها طول کشید تا کلام او در آثار اشاعره جایی برای تأثیر و نفوذ بیابد. از آثار او لااقل هفده رساله باقی است. شاهکار عمده او کتاب الرعایة یا الرعایة لحقوق الله و قیام بها است که مخصوصاً در افکار غزالی و سایر صوفیه تأثیر قوی داشته است. این کتاب به شکل اندرزهایی است که در جواب به مسائل شاگردی موهوم بیان شده است و هدف آن عبارت است از نشان دادن طریقه درست یک زندگی دینی و آمیخته به زهد. مؤلف در این رساله مخصوصاً می کوشد نشان دهد که نفس مایه غرور است و محاسبه نفس برای اجتناب از کید آن ضرورت دارد. برای غلبه بر مکاید نفس و شرور آن هم که ریا و عجب و حسد از آن جمله است اخلاص و تواضع و ایثار دوا است و این همه وقتی حاصل و مؤثر تواند شد که انسان مراقب احوال نفس باشد و به حساب احوال و افعال خویش برسد. حتی نام حارث محاسبی چنانکه بعضی از مآخذ تصریح کرده اند، ظاهراً ناشی از همین توجه و تأکیدی باشد که وی در امـر محاسبه نفس داشت. » ^[۴]

رک: متکلمون.

پانویس

1. ↑ کشف المحجوب، هجویری، ص219
2. ↑ نفحات الانس، عبدالرحمان جامی، ص321 / اسعاد عبدالهادی، قندیل، مقدمه کشف المحجوب / ( لغت نامه دهخدا، علی اکبر دهخدا )
3. ↑ الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری او عصر النهضة فی الاسلام، آدام متز، ج2، ص20
4. ↑ جستجو در تصوف ایران، عبدالحسین زرین کوب، ص115