کوفه

کوفه یکی از شهرهای کشور عراق است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب بغداد و در استان نجف واقع شده‌است.

این شهر مدتی پایتخت علی بن ابیطالب بود و به همین دلیل به همراه سامرا، کربلا، کاظمیه و نجف جایگاه ویژه‌ای در نزد شیعیان دارد. مسجد کوفه که در قرن ۷ میلادی ساخته شده است از بناهای مهم این شهر و زیارت‌گاه شیعیان است.

پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است.

پرونده:Masjid al-Sahlah (1).jpg

مسجد السهله در کوفه که در دیدگاه شیعیان با مهدی مرتبط است.

جغرافیا

شهر کوفه از نظر جغرافیایی در ۴۴ درجه و ۲۰ دقیقه طول شرقی و ۳۲ درجه و ۰ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.

کوفه هنگام تأسیس در فاصله نیم فرسخی کناره غربی نهر فرات بنا شد، بنابراین از طرف شرق، محدود به این رودخانه بود و از طرف غرب به بیابانی که به سمت شام (سرزمین) و عمان امتداد داشت، محدود می‌شد که شهر نجف کنونی جزئی از این بیابان بود و در ناحیه غربی کوفه قرارداشت. در جنوب غربی کوفه و در فاصله یک فرسخی آن، شهر حیره که در آن زمان، شهری بسیار آباد و مرکز حکومت آل‌مَنْذَر (مَناذِرَة) بود، قرار داشت. در طرف شمال آن، شهر یا منطقه آباد وسیعی وجود نداشت. در این سمت می‌توان از نخیله در فاصله دو فرسخی شمال کوفه ۲و از کربلا در هشت فرسخی شمال غربی آن نام برد.

البته در بعضی از کتاب‌های تاریخ، حدود کوفه این‌چنین ذکر شده است: حُلّوان (در شرق)، مُوصِل و قَرْقیسیاء (شمال غربی و شرقی) و ماسْبَذان. در این صورت، کوفه منطقه بسیار وسیعی را شامل می‌شد که شهرهایی، همچون: انبار، مدائن، تکریت، بغداد امروزی و. . . را در برمی‌گرفت. به نظر می‌رسد که این حدود مربوط به حدود جغرافیایی شهر کوفه نبوده، بلکه حدود فتوحات یا توابع اداری این شهر بوده است. هم‌اکنون شهر نجف در فاصله شانزده کیلومتری شرق کوفه، شهر بغداد در فاصله ۱۵۶کیلومتری غرب آن و بصره در فاصله ۱۷۵ کیلومتری جنوب آن قرار دارد.

سمت غربی کوفه (سمت نجف) است پوشیده از شن و ماسه قرمز رنگ می‌باشد و استعداد کمتری برای کشاورزی دارد و ارتفاع آن از سطح فرات تا ۳۶ متر می‌رسد. اما قسمت شرقی این شهر که نزدیک فرات است، رسوبی و جلگه‌ای بوده و برای کشاورزی بسیار مناسب می‌باشد و بیشتر کشتزارها و باغ‌های این شهر را در خود جای داده است و ارتفاع آن بین ۵- ۶ متر از سطح رودخانه است. زمین کوفه در بعضی از توصیفات به‌طور کلی این‌چنین توصیف شده است: از بیابان پایین‌تر و از آب بالاتر است. این نشانه ارتفاع این زمین از سطح رودخانه فرات و پایین بودن آن در مقایسه با بیابان‌های اطراف است. همچنین در بعضی دیگر از توصیفات، زمین این شهر پایین‌تر از زمین شهر شام دانسته شده و همین را علت عدم شیوع وبا در این شهر دانسته‌اند. همین‌طور مرتفع‌تر از زمین بصره معرفی شده است و این را علت عدم گرمای بیش از حد در کوفه دانسته‌اند.

تاریخچه

منطقه میان‌رودان از قدیمیترین مناطق وجود تمدن در دنیا است. اولین تاریخچه شهر کوفه به زمان حمله عمر ابن خطاب و تحت کنترل گرفتن سورستان (نام ساسانی این منطقه) باز می‌گردد. کوفه در سال حدود ۶۳۸ میلادی در حدود زمان ایجاد بصره ایجاد شد. عمر که قصد داشت سرزمین عربستان را پاکسازی کند دستور داد یهودیان خیبر به کوفه منتقل شوند.

یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند  که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرماندهشان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح مدائن در سال  ۱۶ ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم ۳۴ هزار به دست می‌آید.

سعد ابن وقاس اولین حاکم کوفه بود. در سال ۶۴۰ میلادی شورشی بر علیه سعد صورت گرفت که مردم ادعا کردند او غنائم جنگ را ناعادلانه تقسیم کرده است. عمر او و شاکیانش را به مدینه احضار کرد و با اینکه او را بیگناه یافت از حاکمیت شهر برکنار کرد. عمر سپس عمار ابن یاسر و سپس ابوموسی اشعری را حاکم کوفه کرد که مردم هیچکدام را قبول نکردند. سپس او و کوفیان بر سر المغیرا ابن شعبه به توافق رسیدند. بعد از مرگ عمر، عثمان مغیرا را برکنار کرد و ولید ابن عقبا را جانشین او کرد. در این زمان شورشهایی رخ داد و سرانجام ابوموسی اشعری دوباره حاکم کوفه شد. در زمان علی ابن ابیطالب پایتخت از مدینه به کوفه منتقل شد. در این زمان اختلاف بین علی ابن ابیطالب و معاویه بالا گرفت که سرانجام منجر به جنگ صفین شد. علی ابن ابیطالب در زمانی که در حال نماز در مسجد کوفه بود توسط ابن ملجم مرادی که یکی از خوارج بود مورد حمله قرار گرفت و سه روز بعد کشته شد. معاویه سپس زید ابن ابیحی را به حاکمیت کوفه منصوب کرد. بعد از مرگ مغیرا در کوفه و حسن ابن علی در مدینه بعضی نظیر حجر ابن عدی که از معاویه راضی نبودند به دنبال ایجاد شورشی جدید بر علیه معاویه بودند. بعد از مرگ معاویه مردم کوفه به حسین ابن علی نوه محمد تمایل پیدا کردند و از او درخواست کردند که به کوفه بیاید تا حاکم آنها شود؛ ولیکن ارتش یزید ابن معاویه راه را بر کاروان حسین ابن علی بست و او و خانواده اش را در نبرد کربلا قتل‌عام کرد. بعد از کشته شدن حسین ابن علی شورشهای زیادی نظیر شورش مختار شکل گرفت. در سال ۷۴۹ میلادی عباسیون به رهبری حسن ابن قحطبه کوفه را تسخیر کردند و آن را پایتخت خود نمودند. در سال ۷۶۲ میلادی آنها پایتخت را به بغداد منتقل کردند.

کوفه در سال ۱۲۴۹ هجری خورشیدی

ناصرالدین شاه در سفرنامه خود به عتبات، ماجرای سفر خود به این شهر را این‌گونه شرح می‌دهد:

روز جمعه پانزدهم رمضان (برابر با ۲۴ شهریور ۱۲۴۹ هجری خورشیدی)، امروز صبح سوار شده رفتیم به مسجد کوفه. داخل خرابه‌های کوفه شدم. الحمدلله که شهری است خراب! به‌جز تل خاک چیزی نیست. از آب فرات ... به اینجا نهر می‌کشند. باغ و نخلستان و سبزی‌کاری‌های خوب از هر قسم دارد. میوه‌جات، کاهو، درخت گزهای بزرگ، از هر جور درخت کاشته‌اند. بسیار خوب زراعت می‌شود. کل رعیتش هم از عجم است، بوشهری، خراسانی، اصفهانی، تبریزی، از همه ولایات آمده اینجا زراعت می‌کنند.

مکانهای مقدس شیعیان در کوفه

کوفه دارای مکانهای زیادی است که در اسلام شیعه دارای اهمیت زیادی هستند. مسجد کوفه مهمترین این بناها است که از قدیمیترین مساجد دنیا بوده و محل دفن مسلم ابن عقیل و مختار ثقفی است. این مسجد همچنین محلی است که علی ابن ابیطالب در آن مورد حمله ابن ملجم قرار گرفت. مقبره زید ابن علی نیز در کوفه قرار دارد. مسجد حنانه در کوفه محلی است که قسمتی از پوست سر حسین ابن علی که توسط دشمنانش پس از قتل او جدا شده بود در آن دفن شده است. همچنین خانه علی ابن ابیطالب در کوفه قرار دارد. مقبره کمیل ابن زیاد و میثم التمار نیز در کوفه قرار دارد.

پانویس

الگو:مکان‌های مقدس اسلامی