نجاريه (از مجبره)

از مجبّره.

ايشان پيروان حسين بن محمد نجار (م:289هـ.ق) مي باشند.

ابوالحسن اشعري در مقالات الاسلاميين و اختلاف المصلين، نجاريه پيروان حسين بن محمد نجار را از مرجئه به شمار آورده است. و ضمن بيان اقوال حسين بن محمد نجار، ايشان را حسينيه ناميده ولي از عنوان نجاريه، ذکري به ميان نياورده است.

محمد جواد مشکور بدون آن که از مأخذ روشني ياد کند مي نويسد: « احمد بن علي مقريزي او را حسن بن محمد بن عبدالله بن نجار خوانده است.» اين در حالي است که در المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار جز اشاره به اسم « نجاريه از مجبّره » اسم صاحب اين فرقه به چشم نمي خورد.

محمد شهرستاني مي نويسد: « نجاريه اصحاب حسين بن محمد نجار هستند و اکثر معتزله ري و حوالي آن بر مذهب وي مي باشند. ايشان اگرچه گروه هاي مختلف هستند ولي در مسائلي که ما آن ها را از زمره اصول مي دانيم اختلاف ندارند. اصناف نجاريه عبارتند از: برغوثيه، زعفرانيه و مستدرکه. نجاريه در نفي صفات با معتزله موافق مي باشند ولي در خلق اعمال با صِفاتيه هم عقيده اند. نجار مي گفت اين که مي گوييم خداوند مريد است يعني مجبور و مغلوب نيست، و خداوند خالق همه اعمال چه اعمال خير و چه اعمال شر و چه اعمال خوب و چه اعمال بد مي باشد و عبد آن را کسب مي کند. نجار قدرت آدمي را کسب مي ناميد به همان معني که اشعري کسب را تعريف نموده بود. نجار همچنين معتقد بود استطاعت همراه با فعل است. وي منکر رؤيت خدا بود و رؤيت خداوند را با چشم هاي انساني محال مي دانست و مي گفت ممکن است خداوند معرفت قلبي را به چشم آورد و آدمي با آن خدا را دريابد و همين معناي رؤيت است. نجار که به حدوث کلام باور داشت در برخي مسائل با معتزله مخالفت مي نمود. فرقه هاي نجاريه يکديگر را تکفير مي نمودند.»

از آنچه از شهرستاني نقل شد نمي توان نجاريه را در عقيده جبرگرايانه در حوزه اي متفاوت از آنچه اشعري به آن باور داشته است، قرار داد.

عبدالقاهر بغدادي در الفرق بين الفرق اصول عقايد نجاريه را چنين برمي شمارد: «ايمان عبارت است از معرفت خدا و پيامبران و واجباتي که همه بر آن اجماع دارند و خضوع در برابر خدا و اقرار به زبان. و هر کس که يکي از اين امور را پس از آن که حجت برايش قائم شد، ترک کند کافر است. و ايمان مجموعه اين امور است و هر خصلتي از خصال ايمان به تنهايي طاعت است و ايمان نيست. و ايمان زيادت و نقصان نمي پذيرد. نجاريه مي پنداشتند که کلام خدا وقتي قرائت مي شود عرض است و وقتي نوشته مي شود جسم است»

محمد جواد مشکور مي نويسد: «ابوعبدالله حسين بن عبدالله نجار نخست از ياران بشر مريسي بود و با ابراهيم بن نظام مناظره کرد و فيروزي نيافت و در اين اندوه بمرد (در حوالي سال 230هـ.ق). وي مردي بافنده پارچه و از متکلمان مجبّره بوده است و نيز گفتند ترازوساز و اهل بم کرمان بود.»

ابن جوزي در تلبيس ابليس جبريّه را به دوازده فرقه تقسيم مي کند که عبارتند از: مضطربه، افعاليه، مفروغيه، نجاريه، مُتَأَنِّيه، کسبيه، سابقيه، حبّيه، خوفيه، فکريه، خسّيه و معيه.

وي سپس به شرح هر يک از اين فرقه ها مي پردازد. ابن جوزي درباره فرقه نجاريه مي نويسد: «ايشان مي پندارند خدا انسان ها را عذاب مي کند به خاطر کاري که خودش انجام داده است و نه آنچه ايشان انجام داده اند.»