کابل: تفاوت بین نسخه‌ها

از دایره المعارف فرق اسلامی
پرش به: ناوبری، جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{Coord|۳۴|۳۲|N|۶۹|۱۰|E|display=title}} {{دیگر کاربردها|کابل}} {{جعبه شهر افغانستان |نام‌رس...» ایجاد کرد)
 
 
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{Coord|۳۴|۳۲|N|۶۹|۱۰|E|display=title}}
 
−
{{دیگر کاربردها|کابل}}
 
−
 
−
{{جعبه شهر افغانستان
 
−
|نام‌رسمی= کابل
 
−
|عرض‌جغرافیایی =۳۴٫۵۳۳
 
−
|طول‌جغرافیایی =۶۹٫۱۶۶
 
−
|تصویر= Mountains of Kabul.jpg
 
−
|اندازه‌تصویر= 270
 
−
|برچسب‌تصویر= مرکز کابل که ۱،۸۰۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته در دره‌ای دراز و باریک بین کوه‌های [[هندوکش]] را شکافته است
 
−
|ولایت=کابل
 
−
|ولسوالی=کابل
 
−
|علاقه‌داری=
 
−
|نام‌محلی=
 
−
|نام‌های‌قدیمی=
 
−
|سال‌شهرشدن=
 
−
|جمعیت = ۲٬۸۵۰٬۰۰۰ (سرشماری ۲۰۰۸)
 
−
|رشدجمعیت=
 
−
|تراکم‌جمعیت=
 
−
|زبان= [[فارسی دری]] - [[پشتو]]
 
−
|مذهب=[[سنی]]، [[شیعه]]
 
−
|مساحت=
 
−
|ارتفاع=۱۷۹۰ متر
 
−
|میانگین‌دما=
 
−
|میانگین‌بارش‌سالانه=
 
−
|شمارروزهای‌یخبندان=
 
−
|شهردار= محمد یونس نواندیش
 
−
|ره‌آورد=
 
−
|پیش‌شماره=
 
−
|وب‌گاه=
 
−
|جمله‌خوشامد= '''به [[فارسی]]''' به شهر زیبای کابل خوش آمدید.
 
−
|پانویس=
 
−
}}
 
 
'''کابل'''، [[پایتخت]] '''[[افغانستان]]''' با جمعیتی حدود ۲،۸۵۰،۰۰۰ نفر<ref>مطابق به سرشماری ۲۰۰۸</ref> و مساحتی حدود ۲۷۵ کیلومتر مربع است که در [[ولایت کابل]] (استان کابل) واقع شده است.<ref name="CSO">{{چپ‌چین}}"Afghanistan Statistical Yearbook 2008/09", Central Statistics Office{{پایان چپ‌چین}}</ref> کابل همراه با دیگر توابع ([[فهرست ولسوالی‌های افغانستان|ولسوالی‌ها]])، جمعیتی بیش از ۳٫۵ میلیون و مساحتی در حدود ۴۲۵ کیلومتر مربع دارد.
 
'''کابل'''، [[پایتخت]] '''[[افغانستان]]''' با جمعیتی حدود ۲،۸۵۰،۰۰۰ نفر<ref>مطابق به سرشماری ۲۰۰۸</ref> و مساحتی حدود ۲۷۵ کیلومتر مربع است که در [[ولایت کابل]] (استان کابل) واقع شده است.<ref name="CSO">{{چپ‌چین}}"Afghanistan Statistical Yearbook 2008/09", Central Statistics Office{{پایان چپ‌چین}}</ref> کابل همراه با دیگر توابع ([[فهرست ولسوالی‌های افغانستان|ولسوالی‌ها]])، جمعیتی بیش از ۳٫۵ میلیون و مساحتی در حدود ۴۲۵ کیلومتر مربع دارد.
  
سطر ۴۵: سطر ۱۲:
  
 
{{نقل قول|''اسکندر اینها را از [[آریایی|آریاییها]] گرفت و زیست‌گاهی متعلق به خودش ایجاد نمود، اما [[سلوکوس یکم|سلوکوس نیکاتور]] آنها را به [[چاندراگوپتا مائوریا|ساندروکوتوس (چاندراگوپتا)]] در شروط ازدواج مختلف-نژادی و ۵۰۰ فیل سپرد.<ref>{{چپ‌چین}}Alexander took these away from the [[آریایی|Aryans]] and established settlements of his own, but [[:en:Seleucus I Nicator|Seleucus Nicator]] gave them to [[:en:Chandragupta Maurya|Sandrocottus]] ([[:en:Chandragupta Maurya|Chandragupta]]), upon terms of intermarriage and of receiving in exchange 500 elephants.|[[:en:Strabo]]|64 BC–24 AD{{پایان چپ‌چین}}</ref> ''|[[استرابون]]|۶۴ پ. م–۲۴ ب. م}}
 
{{نقل قول|''اسکندر اینها را از [[آریایی|آریاییها]] گرفت و زیست‌گاهی متعلق به خودش ایجاد نمود، اما [[سلوکوس یکم|سلوکوس نیکاتور]] آنها را به [[چاندراگوپتا مائوریا|ساندروکوتوس (چاندراگوپتا)]] در شروط ازدواج مختلف-نژادی و ۵۰۰ فیل سپرد.<ref>{{چپ‌چین}}Alexander took these away from the [[آریایی|Aryans]] and established settlements of his own, but [[:en:Seleucus I Nicator|Seleucus Nicator]] gave them to [[:en:Chandragupta Maurya|Sandrocottus]] ([[:en:Chandragupta Maurya|Chandragupta]]), upon terms of intermarriage and of receiving in exchange 500 elephants.|[[:en:Strabo]]|64 BC–24 AD{{پایان چپ‌چین}}</ref> ''|[[استرابون]]|۶۴ پ. م–۲۴ ب. م}}
−
[[پرونده:Kushanshas-Hepthalites 565ad.jpg|بندانگشتی|راست|پادشاهی [[هیاطله]] در ۵۶۵ بعد از میلاد]]
 
 
در دومین سده پیش از میلاد[[دولت یونانی بلخ]] کابل را از ماوریان گرفته بتصرف خویش درآورد. پس از آن زیردستان آنها امپراتوری [[هندویونانی]] شهر را در اواسط سده دوم پیش از میلاد به دست خود گرفتند. [[باختر (بلخ)|باختری‌ها]] شهر [[پاروپامیز]] را نزدیک کابل بنیاد کردند، اما در سده اول پیش از میلاد این شهر به ماوریان افتاد. [[سیتی‌ها]] (سکاها) در اواسط دهه اول پیش از میلاد هندویونانی‌ها را از شهر بیرون انداختند اما ۱۰۰ سال بعد با روی کار آمدن [[شاهنشاهی کوشان]] شهر را از دست دادند.<ref name="Houtsma">{{چپ‌چین}}{{Cite book|title=E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936|last1=Houtsma|first1=Martijn Theodoor|authorlink=|coauthors=|volume=2|year=1987|publisher=BRILL|location=|isbn=9004082654, 9789004082656|page=159|pages=|url=http://books.google.com/books?id=zJU3AAAAIAAJ&lpg=PP1&pg=PA159#v=onepage&q&f=false |accessdate=2010-08-23}}{{پایان چپ‌چین}}</ref>
 
در دومین سده پیش از میلاد[[دولت یونانی بلخ]] کابل را از ماوریان گرفته بتصرف خویش درآورد. پس از آن زیردستان آنها امپراتوری [[هندویونانی]] شهر را در اواسط سده دوم پیش از میلاد به دست خود گرفتند. [[باختر (بلخ)|باختری‌ها]] شهر [[پاروپامیز]] را نزدیک کابل بنیاد کردند، اما در سده اول پیش از میلاد این شهر به ماوریان افتاد. [[سیتی‌ها]] (سکاها) در اواسط دهه اول پیش از میلاد هندویونانی‌ها را از شهر بیرون انداختند اما ۱۰۰ سال بعد با روی کار آمدن [[شاهنشاهی کوشان]] شهر را از دست دادند.<ref name="Houtsma">{{چپ‌چین}}{{Cite book|title=E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936|last1=Houtsma|first1=Martijn Theodoor|authorlink=|coauthors=|volume=2|year=1987|publisher=BRILL|location=|isbn=9004082654, 9789004082656|page=159|pages=|url=http://books.google.com/books?id=zJU3AAAAIAAJ&lpg=PP1&pg=PA159#v=onepage&q&f=false |accessdate=2010-08-23}}{{پایان چپ‌چین}}</ref>
  
سطر ۵۵: سطر ۲۱:
  
 
=== حمله مسلمانان ===
 
=== حمله مسلمانان ===
−
{{بهبود منبع}}
 
 
در سال ۸۱ هجری وقتی مسلمانان به شهر حمله کردند شهر را از طرف ده‌مَزنگ شگافتند، مسلمانان عرب فاتح شدند و شاه کابل به گردیز رفت ولی بزودی دوباره کابل را بدست آوردند. پس از آن کابل شاهیان ۲۳ بار با اعراب جنگیدن. در بعضی مواقع که ناتوان می‌گردیدند باج را قبول می‌نمودند. بدین ترتیب تا سقوط امپراطوری اعراب کابل را در حفاظت داشتند. پس از شکست امویان توسط عباسیان حکمرانهای افغانی وابسته با اعراب در کشور بسر اقتدار آمدند. پس از دولت‌های [[صفاری]] و [[طاهریان|طاهری]] نفوذ اعراب از کشور کم شده رفت اداره کابل نیز به دست حکمرانان محلی افتاد. وکابل از شهرت افتاد.
 
در سال ۸۱ هجری وقتی مسلمانان به شهر حمله کردند شهر را از طرف ده‌مَزنگ شگافتند، مسلمانان عرب فاتح شدند و شاه کابل به گردیز رفت ولی بزودی دوباره کابل را بدست آوردند. پس از آن کابل شاهیان ۲۳ بار با اعراب جنگیدن. در بعضی مواقع که ناتوان می‌گردیدند باج را قبول می‌نمودند. بدین ترتیب تا سقوط امپراطوری اعراب کابل را در حفاظت داشتند. پس از شکست امویان توسط عباسیان حکمرانهای افغانی وابسته با اعراب در کشور بسر اقتدار آمدند. پس از دولت‌های [[صفاری]] و [[طاهریان|طاهری]] نفوذ اعراب از کشور کم شده رفت اداره کابل نیز به دست حکمرانان محلی افتاد. وکابل از شهرت افتاد.
  
سطر ۶۱: سطر ۲۶:
  
 
هم‌چنین معماری و شهرسازی کابل بسیار زیبا و دقیق است و یکی از شهرهائی است که با وجود آن‌که قدیمی است، حساسیت زیادی در شهرسازی آن به کار رفته‌است.
 
هم‌چنین معماری و شهرسازی کابل بسیار زیبا و دقیق است و یکی از شهرهائی است که با وجود آن‌که قدیمی است، حساسیت زیادی در شهرسازی آن به کار رفته‌است.
−
 
−
[[پرونده:Kabul Skyline.jpg|بندانگشتی|250px|بخش‌های غربی شهر کابل که در اثر جنگ‌های داخلی نابود شده‌است.]]
 
  
 
بعد از آن کابل بدست [[تیمور]] و حکم‌داران او بود تا آن‌که [[تیموریان|دولت تیموری هرات]] قوت گرفت. بعد از سقوط تیموریان، [[بابر]] در این جا مستقر گردید و کابل دوباره رونق یافت و تا سال ۹۲۳ پایتخت بود و به تعمیر و آرایش آن پرداخت. بابر به کمک مردم این شهر، هندوستان را فتح کرد و پایتخت خود را از کابل به [[اگره|آگره]] نقل داد و کابل مرکز ولایت شد. آرامگاه این پادشاه هم در همین شهر است.
 
بعد از آن کابل بدست [[تیمور]] و حکم‌داران او بود تا آن‌که [[تیموریان|دولت تیموری هرات]] قوت گرفت. بعد از سقوط تیموریان، [[بابر]] در این جا مستقر گردید و کابل دوباره رونق یافت و تا سال ۹۲۳ پایتخت بود و به تعمیر و آرایش آن پرداخت. بابر به کمک مردم این شهر، هندوستان را فتح کرد و پایتخت خود را از کابل به [[اگره|آگره]] نقل داد و کابل مرکز ولایت شد. آرامگاه این پادشاه هم در همین شهر است.
سطر ۶۹: سطر ۳۲:
  
 
کابل یکی ﺍز قدیمی‌ترین شهرهای دنیاست. در کتاب مقدس ویدﺍ به نام کبه Kabha و در پارچه‌های ﺍوستا ﺍز ﺁن به نام کوب‌ها Kobaha یاد می‌شود. نویسندگان کلاسیک یونانی ﺁن رﺍ کوفن Kophen یا کوفس Kophfs و کووﺍ ثبت کرده و هم‌چنان مردم فارس و ﺍرستو ﺍین شهر رﺍ خوسپس Khoaspes خوﺍندهﺍند. {{مدرک}}
 
کابل یکی ﺍز قدیمی‌ترین شهرهای دنیاست. در کتاب مقدس ویدﺍ به نام کبه Kabha و در پارچه‌های ﺍوستا ﺍز ﺁن به نام کوب‌ها Kobaha یاد می‌شود. نویسندگان کلاسیک یونانی ﺁن رﺍ کوفن Kophen یا کوفس Kophfs و کووﺍ ثبت کرده و هم‌چنان مردم فارس و ﺍرستو ﺍین شهر رﺍ خوسپس Khoaspes خوﺍندهﺍند. {{مدرک}}
−
 
−
[[پرونده:Kabul Business Center.jpg|بندانگشتی|250px|ساختمان مرکز تجارتی، در شهر نو کابل]]
 
−
 
−
[[پرونده:KABULCITYMAP.jpg|بندانگشتی|250px|نقشه پروژهٔ ۹ میلیارد دلاری توسعه شهری]]
 
  
 
در قرن هفتم میلادی، یک پژوهش‌گر چینی به نام [[شونگ چونگ]]، در نبشته‌های خویش مشهور به هیوﺍن سانگ ﺍین شهر رﺍ کاوفو Kaofu نوشته و چنین برداشت می‌کند که در حقیقت ﺍین شهر زیبا مسما به دریای کاوفو می‌باشد که ﺍز قلب ﺁن می‌گذرد، وی میﺍفزﺍید که ﺁریاییان قدیم ﺍز لحاظ دینی ﺍهمیتی ویژه به ﺍین شهر دﺍده و ﺁن‌رﺍ کوب‌ها ﺍردهستانه Kobaha Urddhastana یا محل بلند پایه گفتهﺍند. کابل ﺍز دیدگاهی کتاب [[مهاباراتا]] هندوﺍن، بهشت و جایگاهی تفکر برﺍی خدﺍوندﺍن خوبی بوده و ﺁن‌رﺍ در [[سانسکریت]] به نام ﺍردهستانه یا عبادت‌گاهی مقدس حفظ کردهﺍند.{{مدرک}}
 
در قرن هفتم میلادی، یک پژوهش‌گر چینی به نام [[شونگ چونگ]]، در نبشته‌های خویش مشهور به هیوﺍن سانگ ﺍین شهر رﺍ کاوفو Kaofu نوشته و چنین برداشت می‌کند که در حقیقت ﺍین شهر زیبا مسما به دریای کاوفو می‌باشد که ﺍز قلب ﺁن می‌گذرد، وی میﺍفزﺍید که ﺁریاییان قدیم ﺍز لحاظ دینی ﺍهمیتی ویژه به ﺍین شهر دﺍده و ﺁن‌رﺍ کوب‌ها ﺍردهستانه Kobaha Urddhastana یا محل بلند پایه گفتهﺍند. کابل ﺍز دیدگاهی کتاب [[مهاباراتا]] هندوﺍن، بهشت و جایگاهی تفکر برﺍی خدﺍوندﺍن خوبی بوده و ﺁن‌رﺍ در [[سانسکریت]] به نام ﺍردهستانه یا عبادت‌گاهی مقدس حفظ کردهﺍند.{{مدرک}}
سطر ۸۰: سطر ۳۹:
 
ﺍز تاریخ [[یونان]] چنین بردﺍشت می‌شود که [[ﺍرتوسپانه]] یا کابل مرکزی عمده و ﺍصلی در منطقه بوده، که پسان در دورهی تسلط یونان، هرﺍت که سکندریهی ﺍفغان بود جای ﺁن‌رﺍ ﺍشغال کرد که پسان‌ها (بعدها) شاه‌زﺍدگان هندوساک ﺁن‌رﺍ بار دیگر ﺍحیا کردند. تا ﺁن‌که در عصر [[زنبیلک‌شاه]] و [[زنبورکشاه]]، لشکر عرب بعد ﺍز فتح برق‌آسای ترکیه و ﺍیرﺍن به دروﺍزههای ﺍین شهر کوبی، شاهان و کابلیان برﺍی دفاع، دیوﺍر بزرگی به نام شیردروﺍزه در درﺍزنای کوه آسمایی یا آسه‌ماهی بنا کردند که حکایت‌های ﺁن تا ﺍمروز سینه‌به‌سینه حفظ گردیده. تاریخ مصر به وضاحت می‌نویسد که لشکر بزرگ ﺍسلام بعد ﺍز فتح نیم جهان در شیردروﺍزههای کابلستان به مرتبه بیستوسه بار شکست مطلق دید تا ﺁن‌که به مرور زمان کابلیان خود به دین [[اسلام]] گرویدند.
 
ﺍز تاریخ [[یونان]] چنین بردﺍشت می‌شود که [[ﺍرتوسپانه]] یا کابل مرکزی عمده و ﺍصلی در منطقه بوده، که پسان در دورهی تسلط یونان، هرﺍت که سکندریهی ﺍفغان بود جای ﺁن‌رﺍ ﺍشغال کرد که پسان‌ها (بعدها) شاه‌زﺍدگان هندوساک ﺁن‌رﺍ بار دیگر ﺍحیا کردند. تا ﺁن‌که در عصر [[زنبیلک‌شاه]] و [[زنبورکشاه]]، لشکر عرب بعد ﺍز فتح برق‌آسای ترکیه و ﺍیرﺍن به دروﺍزههای ﺍین شهر کوبی، شاهان و کابلیان برﺍی دفاع، دیوﺍر بزرگی به نام شیردروﺍزه در درﺍزنای کوه آسمایی یا آسه‌ماهی بنا کردند که حکایت‌های ﺁن تا ﺍمروز سینه‌به‌سینه حفظ گردیده. تاریخ مصر به وضاحت می‌نویسد که لشکر بزرگ ﺍسلام بعد ﺍز فتح نیم جهان در شیردروﺍزههای کابلستان به مرتبه بیستوسه بار شکست مطلق دید تا ﺁن‌که به مرور زمان کابلیان خود به دین [[اسلام]] گرویدند.
  
−
[[پرونده:Mountains of Kabul.jpg|بندانگشتی|300px|نمایی از شهر کابل]]
 
−
 
−
کابل در درﺍزنای تاریخ، در ﺍحساس چکامه‌سرﺍیان، در چشم تمدن، در قلب ﺁسیا، در خاطرههای ﺍشغال‌گرﺍن و در ﺍیمان بسا مردم، شهر باﺍرزش و دﺍرندهی ویژگی‌های مقدس بودهاست. کابل در طول تاریخ بارها زیر تهاجم بیگانه قرﺍر گرفت و به گشت‌های متمادی، ویرﺍن و ﺁباد گردید، تا بالاخره در سال ۱۷۷۶ تسلط [[خاندﺍن درانی]] در قلم‌رو ﺍفغانستان جاگیر شد و تیمورشاه پسر [[احمدشاه ابدالی]]، مرکز ﺍمپرﺍتوری خود رﺍ ﺍز قندهار به کابل ﺍنتقال دﺍد که پس ﺍز ﺁن کابل تا ﺍمروز به صفت خانهٔ مشترک و مرکز یگانگی تمام ﺍفغان‌ها پابرجا می‌باشد.
 
−
 
−
== جغرافیای شهر کابل ==
 
−
منطقهٔ کابل عبارت از مجموعه‌ای از وادی‌های سرسبز و شاداب و پر نفوس است که ارتفاع آن از سطح دریا از هزار تا دو هزار گز (۳۳۰۰ تا ۶۵۰۰ فوت [پا]) تفاوت می‌کند. شهر کابل در میان این وادی‌های حاصل‌خیز به عرض ۳۴درجه و ۳۰ دقیقهٔ شمالی و طول ۶۹ درجه و ۱۸ دقیقهٔ شرقی در دامنهٔ کوه‌های «آسمائی» و «شیردروازه» به ارتفاع شش هزار فوت قرار گرفته‌است. در میان کوه آسمائی (۶۷۹۰ فوت) و شیر دروازه (۷۱۶۶ فوت) شهر کابل شکل مثلثی را گرفته که رأس آن به‌جانب غربی، جائی که دو کوه با هم بسیار نزدیک می‌شوند، قرار دارد. بین دو کوه گذرگاهی است که وادی چهاردهی (نوی کابل) را به کابل قدیم می‌پیوندد و رودخانهٔ کابل از آن عبور می‌کند. در زمان قدیم اطراف شهر را حصار مستحکمی احاطه می‌کرد که به‌وسیلهٔ هفت دروازه با خارج ارتباط داشت. تماشای این دیوار اهمیت تاریخی شهر را به‌خوبی می‌نمایاند. از قله کوه منظرهٔ باشکوه و شاداب وادی، با سلسلهٔ کوه‌هائی که اطراف آن را احاطه کرده به‌نظر می‌آید. رود کابل از میان آن با پیچ و خم جلب توجه می‌کند. شهر کابل که در دو طرف این رودخانه بنا شده محیطی قریب ۸ میل دارد و چون دو طرف آن محدود می‌شود طبعاً شهر به وسعت خود در طرف شمال و جنوب شرقی رودخانه افزوده‌است.<sup>[۱]</sup>
 
−
 
−
«[[شیرپور]]» از گران‌ترین مناطق کابل است و امروزه بسیاری از مقامات دولتی در آن برای خود خانه ساخته‌اند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/story/2006/06/060624_s-bazzar-mandawi.shtml «فروش غیرقانونی» یک بازار عمومی در افغانستان]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> هم‌چنین [[شش‌درک]] منطقه‌ای مرفه‌نشین و پررفت‌وآمد در مرکز شهر کابل است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2012/09/120908_k02-kabul-blast.shtml بمبگذار انتحاری نوجوان شش نفر را در کابل کشت]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> منطقه «[[وزیراکبرخان]]»، از نواحی دپلماتیک‌نشین پایتخت و در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری افغانستان است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2013/10/131018_k03_germany_embassy_in_kabul_closed.shtml سفارت آلمان در کابل موقتاً به روی مراجعین بسته شد]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> سفارت‌های نروژ، کانادا و تاجیکستان در منطقه وزیراکبرخان واقع شده‌اند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/01/140117_zs_kabul_wazir_akbar_khan_explosion.shtml حمله شورشیان به یک رستوران لبنانی در کابل]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
 
−
 
−
از مناطق پرازدحام شهر کابل می‌توان به منطقه «ده افغانان» اشاره کرد که محل توقف‌گاه وسایط نقلیه شهری است. [[آرشیو ملی افغانستان]] در این منطقه واقع شده‌است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2013/10/130928_k04_afg_national_archive.shtml آرشیو ملی افغانستان، گنجینه‌ای در حال نابودی]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
 
−
 
−
«[[دریاچه قرغه]]» از مناطق تفریحی واقع در حومه کابل است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2012/06/120621_u02_kabul.shtml حمله طالبان به یک هتل در حومه کابل]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
 
−
 
−
منطقه [[پغمان]] در غرب کابل واقع شده است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/03/140320_zs_nawruz_global_festival_kabul.shtml کابل آماده میزبانی جشن جهانی نوروز]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
 
−
 
−
چندول، کارته سخی، افشار، دشت برچی، تیمنی و قلعه شهاده از مناطق شیعه‌نشین این شهر هستند.<ref>[http://naqd-wa-jaameah.org/Fausse_Commune_en_Afghanistan.html نقد و جامعه]</ref>
 
−
 
−
بلوچ‌های کابل در «قلعه وکیل»، «بی‌بی مهرو»، «وزیرآباد» و «پغمان» زندگی می‌کنند و به صورت عموم ساکنان کابل به زبان فارسی صحبت می‌کنند.<ref>[http://payambaloch.com/music/3.htm پیام بلوچ]</ref>
 
−
 
−
== مردم شناسی ==
 
−
کابل ۲٫۸ میلیون نفر جمعیت دارد.<ref>Afghanistan Statistical Yearbook 2008/09", Central Statistics Office</ref> شهر کابل ۸۰٪ جمعیت ولایت کابل را شامل می‌شود.<ref>"Conflict Analysis: Farza and Kalakan districts, Kabul province", CPAU (Cooperation for Peace and Unity), March 2009, page 5, [http://www.cpau.org.af/Research/Docs_our_publications/Kabul%20Conflict%20Analysis%20Mar%2009%20Final.pdf]</ref> کابل شهر چند قومیتی و چند فرهنگی است و با اینکه آمار رسمی از سوی دولت افغاسنتان درباره ترکیب قومیتی مردم کابل ارائه نشده‌است ولی بر پایه تخمین [[انجمن جغرافیای ملی]] پارسی گویان اکثریت مردم شهر کابل را شامل می‌شوند؛ و در این میان [[تاجیک‌ها]] اکثریت جمعیت را با ۴۵٪ درصد دارند.<ref>[http://www.indybay.org/newsitems/2006/05/30/18259841.php Kabul under Curfew after Anti-US, anti-Karzai Riots]</ref> پس از آن دیگر قوم پارسی گو یعنی [[هزاره (قوم)|هزاره‌ها]] با ۲۵٪ و پس از آنها [[پشتون‌ها]] با ۲۵٪ قرار دارند.<ref>[http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0311/feature2/images/mp_download.2.pdf Afghanistan map.pdf]</ref> ترک زبانان مانند [[ترکمن‌ها]] ۲٪ و [[ازبک‌ها]] با ۱٪ در مقام بعدی هستند و [[بلوچ‌ها]] با ۱٪ و سایر گروهای قومی نیز مانند [[اویماق‌ها]] و [[پشه‌ای‌ها]] نیز با ۱٪ دیگر ساکنین شهر کابل را تشکیل می‌دهند.
 
−
 
−
تقریباً تمام مردم کابل مسلمان هستند. شامل ۷۵٪ سنی و ۲۵٪ شیعه. عده کمی از هندوها نیز در کابل زندگی می‌کنند.
 
−
 
−
== آب و هوای کابل ==
 
−
{{نمودار آب و هوا
 
−
| کابل<ref name= WMO>
 
−
{{چپ‌چین}}{{cite web
 
−
  | url = http://worldweather.wmo.int/115/c00219.htm
 
−
  | title = World Weather Information Service - Kabul
 
−
  | accessdate = 2010-04-13
 
−
  | publisher = [[سازمان ملل متحد|United Nations]]
 
−
}}{{پایان چپ‌چین}}</ref>
 
−
| -۷٫۱ |  ۴٫۵ | ۳۴٫۳
 
−
| -۵٫۷ |  ۵٫۵ | ۶۰٫۱
 
−
|  .۷ | ۱۲٫۵ | ۶۷٫۹
 
−
|  ۶٫۰ | ۱۹٫۲ | ۷۱٫۹
 
−
|  ۸٫۸ | ۲۴٫۴ | ۲۳٫۴
 
−
| ۱۲٫۴ | ۳۰٫۲ |  ۱٫۰
 
−
| ۱۵٫۳ | ۳۲٫۱ |  ۶٫۲
 
−
| ۱۴٫۳ | ۳۲٫۰ |  ۱٫۶
 
−
|  ۹٫۴ | ۲۸٫۵ |  ۱٫۷
 
−
|  ۳٫۹ | ۲۲٫۴ |  ۳٫۷
 
−
| -۱٫۲ | ۱۵٫۰ | ۱۸٫۶
 
−
| -۴٫۷ |  ۸٫۳ | ۲۱٫۶
 
−
|float=left
 
−
|clear=none}}
 
−
 
−
آب و هوای کابل تابع وضع عمومی کشور افغانستان است. از آنجا که این کشور تقریباً در وسط آسیا واقع است پس عرض و طول جغرافیائی، ارتفاع، امتداد کوه‌ها و دوری از دریا از عواملی هستند که در آب و هوای افغانستان تأثیرگذار هستند.
 
−
با وضع جغرافیائی که افغانستان دارد مناطق مختلف آن آب و هوای گوناگون دارد و کابل هرچند از دریا بسیار دور و تابع آب و هوای بری است، اما توازن در فصول چهارگانه آن برقرار است و هر سه ماه تغییر فصل به صورت منظم پیدا می‌شود. فصل بهار از ماه حمل (مارس، آوریل) آغاز می‌شود و تا پایان جوزا (می، ژوئن) منظماً ادامه دارد. در این فصل می‌توان آن را فصل نمو و انبساط خواند. از ماه سرطان (ژوئن، ژوئیه) تا آخر سنبله (اوت، سپتامبر) و هنگام تابستان گرم‌ترین ایام کابل به‌شمار می‌رود. در ماه میزان (سپتامبر و اکتبر) [[خزان]] آغاز می‌گردد و تا پایان ماه قوس (نوامبر، دسامبر) ادامه دارد. خزان فصل برداشتن محصول و جمع‌آوری میوه‌است و کابل از این حیث در این فصل امتیاز فراوانی دارد. سه ماه اخیر سال، جدی (دسامبر، ژانویه)، دلو (ژانویه، فوریه) و حوت (فوریه، مارس) فصل زمستان کابل است که سرمای بسیار و بارش برف تا پایان آن ادامه می‌یابد.
 
−
 
−
== کابل در جنگ‌های داخلی ==
 
−
بر اساس تخمین سازمان ملل متحد، ۹۰ درصد شهر به ویرانه مبدل گشت و بیش از شصت‌وپنج هزار از اهالی شهر کشته و ده‌ها هزار تن دیگر زخمی شدند. این جنگ کوچه به کوچه در شهر کابل تا تسخیر شهر وسیلهٔ [[طالبان]] در سال ۱۹۹۶ بلاوقفه ادامه یافت.
 
−
بعد از فروپاشی حکومت کمونیستی در افغانستان گروه‌های رقیب [[افغان]] برای تحکیم موقعیت خویش و تصرف پایتخت وارد نبرد شدند که خسارات زیادی بر جای گذاشت و قسمت‌های عمدهٔ شهر بر اثر راکت‌باران گروه‌های مختلف آسیب جدی وارد گردید.
 
−
 
−
== کابل جدید ==
 
−
به علت کمبود فضا و منابع شهر فعلی کابل که جوابگوی باشندگان آن نیست قرار است پایتخت افغانستان به شهر جدیدی که با نام '''کابل جدید''' که در شمال شهر کنونی کابل است انتقال یابد.
 
−
 
−
پروژه ساخت کابل جدید در ماه مارس سال ۲۰۰۹ به تصویب شورای وزیران رسید.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2009/03/090324_ram_new_kabul.shtml شورای وزیران برنامه 'کابل جدید' را تصویب کرد]</ref> این شهر به مساحت پانصد کیلومتر مربع خواهد بود و گنجایش سه میلیون نفر جمعیت را دارد. کشور [[ژاپن]] تهیه نقشه این شهر را به عهده گرفته است.
 
−
 
−
== جستارهای وابسته ==
 
−
* [[آیین‌های نوروزی در کابل]]
 
−
* [[کابل در شاهنامه]]
 
−
* [[گذرهای شهر کابل]]
 
−
* [[جنگ‌های کابل]]
 
−
 
−
== نگارخانه ==
 
−
<center><gallery caption="عکسهایی از شهر کابل">
 
−
File:A view from Kabul InterContinental.jpg|[[هتل اینترکانتینانتال کابل]]
 
−
File:Serena Hotel in Kabul.jpg|[[هتل سرنا]]
 
−
File:Babur Gardens from a mountain top CROPPED.jpg|[[باغ بابر]] در کابل
 
−
File:qargha panorama.jpg|دریاچه قرغه در بیرون شهر
 
−
File:Kabul City during evening.jpg|شهر کابل در شب
 
−
File:Bagh-e-Bala1.jpg|پارک باغ بالا
 
−
File:qargha.jpg|پارک [[گلف]] کابل، بیرون از شهر
 
−
File:Darul Aman Place.png|[[قصر دارالامان]]
 
−
File:Bird_Market_Kabul.jpg|بازار پرندگان کابل
 
−
</gallery></center>
 
−
[[پرونده:Panoramic View of East Kabul City.jpg|بندانگشتی|وسط|600px|[[سراسرنما|سراسرنمایی]] از شرق شهر کابل]]
 
−
 
−
== پانویس ==
 
−
{{پانویس|۲|اندازه=ریز|جعبه=۲۵۰}}
 
−
 
−
== پیوند به بیرون ==
 
−
{{ویکی‌سفر}}
 
−
{{ویکی‌انبار-رده|Kabul}}
 
−
* [http://web.archive.org/web/20050512040049/http://www.aims.org.af/maps/urban/kabul.pdf نقشه شهر کابل]
 
−
* [http://www.afghanistan-photos.com/crbst_5.html عکس‌های تاریخی کابل]
 
−
* [http://www.aisk.org/aisk/NHDAHGTK05.php#Top داستان کابل]
 
−
* [http://www.kabulcaravan.com/kabul.php کابل کاروان]
 
−
* [http://www.cityoflight-kabul.com/index.htm کابل، شهر نور؛ پروژه ۹ میلیارد دلاری توسعه شهری]
 
−
* [http://wikitravel.org/en/Kabul راهنمای سفر به کابل] از [[ویکی‌سفر]]
 
−
* [http://www.rfi.fr/actuen/articles/116/article_4941.asp مردم کابل؛ گزارش از رادیوی بین‌المللی فرانسه به انگلیسی]
 
−
 
−
{{شهرهای بزرگ افغانستان}}
 
−
{{پایتخت‌های آسیا}}
 
−
{{پایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان (دوران باستان)}}
 
−
{{پایگاه‌های باستان‌شناسی افغانستان (دوران پس از اسلام)}}
 
  
 
[[رده:کابل]]
 
[[رده:کابل]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۰۴:۳۹

کابل، پایتخت افغانستان با جمعیتی حدود ۲،۸۵۰،۰۰۰ نفر[۱] و مساحتی حدود ۲۷۵ کیلومتر مربع است که در ولایت کابل (استان کابل) واقع شده است.[۲] کابل همراه با دیگر توابع (ولسوالی‌ها)، جمعیتی بیش از ۳٫۵ میلیون و مساحتی در حدود ۴۲۵ کیلومتر مربع دارد.

کابل مرکز اداری و سیاسی افغانستان می‌باشد و در ۱،۸۰۰ متری بالای سطح دریا در دره‌ای دراز و باریک بین کوه‌های هندوکش را شکافته و در طول دریای کابل امتداد یافته است. این شهر همراه با قندهار، هرات و مزار شریف توسط بزرگراه‌های حلقوی که در سرتاسر کشور امتداد یافته وصل شده است. کابل همچنین مسیر اصلی شاهراه جلال‌آباد که به سوی پشاور پاکستان می‌رود می‌باشد.

محصولات اصلی کابل شامل میوه تازه و خشک، قالیچه افغان، چرم و محصولات پوست گوسفند، لباس‌ها و اسباب محلی و نسخه‌های محصولات باستانی می‌باشد. جنگ‌های ۱۹۷۸-۲۰۰۱ این صنعت را مختل کرد و به اقتصاد صدمه بسیاری وارد کرد.[۳]

شهر کابل قدامت ۳،۵۰۰ ساله دارد؛ پادشاهان بسیاری سالها روی شهر به خاطر موقعیت استرتژیکی آن که در طول مسیرهای جنوب و مرکز آسیا قرار گرفته جنگ می‌کردند.[۴] از سال ۱۵۰۴ تا ۱۵۲۶، کابل به عنوان مرکز رسمی بابر، سازنده امپراتوری گورکانیان بود. بعد از آن تا سال ۱۷۳۸ زیر سلطنت دهلی بود، که نادر شاه و نیروهای افشاریان به گورکانیان حمله کردند.[۵] بعد از مرگ نادرشاه در ۱۷۴۷، شهر به دست احمد شاه درانی افتاد که بسیار سریع آنرا در امپراتوری افغان اضافه کرد.[۶] در ۱۷۷۶، تیمورشاه درانی کابل را به پایتخت افغانستان مبدل ساخت. از سال ۱۹۸۰، با شروع جنگ بر ضد اتحاد جماهیر شوروی از سوی مجاهدین، شهر به دست گروه‌های جنگ‌طلب متفاوتی افتاد. شهر در حال حاضر در حال توسعه‌سازی جدید است[۷] اما حملات طالبان و دیگر شبه‌نظامیان عملیات بازسازی را کند ساخته است.

تاریخ[ویرایش]

قدمت[ویرایش]

دره کابل قدامتی ۵،۰۰۰ ساله دارد. واژه "کابها" الگو:به انگلیسی در حدود ۵،۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در ریگ‌ودا و اوستا یاد شده است که از دریای کابل یاد کرده است. ریگ‌ودا این شهر با عنوان شهری ایده‌آل تحسین می‌کند و تصویری از بهشت در کوه‌های آن مجسم شده است. نظریه‌های دیگری اظهار می‌کنند که این شهر در بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تشکیل شده است. جایی که کابل واقع شده است، پیش از آن که توسط امپراتوری پارس‌ها، هخامنشیان فتح شود بخشی از امپراتوری مادها بوده است. مرجعی به نام "کابورا" وجود دارد که به‌واسطه فرمانروایان امپراتوری هخامنشی (داریوش بزرگ، داریوش دوم و داریوش سوم) تألیف شده، که بعدها پایه‌ای برای استفاده نام کابورا (Κάβουρα) توسط بطلمیوس شد. آنجا مرکز مزدیسنا به بهدها همراه با آیین بودا و آیین هندو همراه شد. اسکندر مقدونی این شهر را بعد از غلبه بر امپراتوری هخامنشیان در ۳۳۰ پیش از میلاد تجسس کرده بود اما هیچ نگارشی از آن ثبت نشد زیرا کابل در آن وقت شهری کوچک بود که در مورد آن کسی چیزی نمی‌نوشت. این ناحیه پیش از اینکه به دست شاهنشاهی مائوریا بیفتد، قسمتی از امپراتوری سلوکیان محسوب می‌شد.

الگو:نقل قول در دومین سده پیش از میلاددولت یونانی بلخ کابل را از ماوریان گرفته بتصرف خویش درآورد. پس از آن زیردستان آنها امپراتوری هندویونانی شهر را در اواسط سده دوم پیش از میلاد به دست خود گرفتند. باختری‌ها شهر پاروپامیز را نزدیک کابل بنیاد کردند، اما در سده اول پیش از میلاد این شهر به ماوریان افتاد. سیتی‌ها (سکاها) در اواسط دهه اول پیش از میلاد هندویونانی‌ها را از شهر بیرون انداختند اما ۱۰۰ سال بعد با روی کار آمدن شاهنشاهی کوشان شهر را از دست دادند.[۸]

مطابق به تاریخ‌نویسان، نام سانسکریتی کابل کمبوجه می‌باشد.[۹][۱۰] این نام در نوشته‌هایی باستانی در کوفس و کوفن ذکر شده‌است. در سده هفتم پس از میلاد ژوانزونگ این نام را به عنوان کافو[۱۱] الگو:به انگلیسی بررسی کرده بود و اعلام کرد که این به خاطر لقب یکی از چهار قبلیه یوئه‌ژی است که آنها در اوایل مسیحیت در طول کوههای هندوکش به سوی دره کابل مهاجرت کرده بودند.[۱۲] این شهر توسط شاهنشاه کوشان، کوجولا کادفیزس در سال ۴۵ میلادی فتح شد و جزو مایملاک امپراتوری کوشان تا اواخر سده سومین پس از میلاد محسوب می‌گردید.

در اطراف سالهای ۲۳۰ پس از میلاد، کوشانی‌ها توسط شاهنشاهی ساسانی شکست خوردند و به همراه با هم‌بیعت‌های ساسانی معروف به هندو-ساسانیان تبدیل شدند. در دوران ساسانیان، شهر با نام «کاپول» در خط پهلوی نامیده می‌شد. در ۴۲۰ میلادی هندو-ساسانیان توسط قبیله خیانیان که با نام «کیدارایتز» نیز شناخته می‌شدند، به بیرون رانده شدند که پس از آن در ۴۶۰ با هیاطله تبدیل شدند. آنجا به بخشی از باقی‌مانده پادشاهی آشینا از کاپیسا که با نام کابل‌شاهان نیز شناخته می‌شود، تبدیل شد.[۱۳] مطابق با تاریخ الهند اثر ابوریحان بیرونی، کابل توسط شاهزادگانی که از تبار ترک‌ها (عثمانی‌ها) بودند اداره می‌شد که برای ۶۰ نسل ادامه پیدا کرد.[۱۳]

ترک‌های کابل و هندوها دیوار بزرگ دفاعی را در اطراف شهر به علت محافظت از مهاجمان آینده ساختند. این دیوار تا به امروز باقی‌مانده و همچنین به عنوان یک ساحه تاریخی شناخته می‌شود.

حمله مسلمانان[ویرایش]

در سال ۸۱ هجری وقتی مسلمانان به شهر حمله کردند شهر را از طرف ده‌مَزنگ شگافتند، مسلمانان عرب فاتح شدند و شاه کابل به گردیز رفت ولی بزودی دوباره کابل را بدست آوردند. پس از آن کابل شاهیان ۲۳ بار با اعراب جنگیدن. در بعضی مواقع که ناتوان می‌گردیدند باج را قبول می‌نمودند. بدین ترتیب تا سقوط امپراطوری اعراب کابل را در حفاظت داشتند. پس از شکست امویان توسط عباسیان حکمرانهای افغانی وابسته با اعراب در کشور بسر اقتدار آمدند. پس از دولت‌های صفاری و طاهری نفوذ اعراب از کشور کم شده رفت اداره کابل نیز به دست حکمرانان محلی افتاد. وکابل از شهرت افتاد.

مقارن ضعف صفاریان از کوهستان شرقی کابل یک قوم دیگر بنای سلطنت را در کابل گذاشت که سرکرده‌شان را کالاله می‌گفتند و تا به عصر غزنویان باقی بودند، تا این‌که در سال ۳۴۴ ه. ق. ضمیمه سلطنت غزنوی شد. کابل در عهد غزنویان، شهر غزنه بتدریج اهمیت یافت و کابل عقب ماند. در لشکرکشی‌های چنگیز کابل نیز دست‌خوش چور و چپاول گردید.

هم‌چنین معماری و شهرسازی کابل بسیار زیبا و دقیق است و یکی از شهرهائی است که با وجود آن‌که قدیمی است، حساسیت زیادی در شهرسازی آن به کار رفته‌است.

بعد از آن کابل بدست تیمور و حکم‌داران او بود تا آن‌که دولت تیموری هرات قوت گرفت. بعد از سقوط تیموریان، بابر در این جا مستقر گردید و کابل دوباره رونق یافت و تا سال ۹۲۳ پایتخت بود و به تعمیر و آرایش آن پرداخت. بابر به کمک مردم این شهر، هندوستان را فتح کرد و پایتخت خود را از کابل به آگره نقل داد و کابل مرکز ولایت شد. آرامگاه این پادشاه هم در همین شهر است.

وقتی که سلطنت به احمدشاه درانی رسید، وی توجه به کابل نمود. وی در سال ۱۱۴۴ امر احداث یک دیوار بزرگ را در شهر داد. این دیوار در ظرف ۴ ماه آباد گردید. تیمورشاه پس از تنظیم قندهار در سال ۱۱۹۵ ه. ق. کابل را پایتخت ساخت و از آن تاریخ تا امروز کابل مرکز و پایتخت افغانستان است.

کابل یکی ﺍز قدیمی‌ترین شهرهای دنیاست. در کتاب مقدس ویدﺍ به نام کبه Kabha و در پارچه‌های ﺍوستا ﺍز ﺁن به نام کوب‌ها Kobaha یاد می‌شود. نویسندگان کلاسیک یونانی ﺁن رﺍ کوفن Kophen یا کوفس Kophfs و کووﺍ ثبت کرده و هم‌چنان مردم فارس و ﺍرستو ﺍین شهر رﺍ خوسپس Khoaspes خوﺍندهﺍند. الگو:مدرک

در قرن هفتم میلادی، یک پژوهش‌گر چینی به نام شونگ چونگ، در نبشته‌های خویش مشهور به هیوﺍن سانگ ﺍین شهر رﺍ کاوفو Kaofu نوشته و چنین برداشت می‌کند که در حقیقت ﺍین شهر زیبا مسما به دریای کاوفو می‌باشد که ﺍز قلب ﺁن می‌گذرد، وی میﺍفزﺍید که ﺁریاییان قدیم ﺍز لحاظ دینی ﺍهمیتی ویژه به ﺍین شهر دﺍده و ﺁن‌رﺍ کوب‌ها ﺍردهستانه Kobaha Urddhastana یا محل بلند پایه گفتهﺍند. کابل ﺍز دیدگاهی کتاب مهاباراتا هندوﺍن، بهشت و جایگاهی تفکر برﺍی خدﺍوندﺍن خوبی بوده و ﺁن‌رﺍ در سانسکریت به نام ﺍردهستانه یا عبادت‌گاهی مقدس حفظ کردهﺍند.الگو:مدرک

تاریخ نویسان دوره سکندر، کابل رﺍ به نام ﺍرتوسپانه Artospana که همان ﺍردهستانه Urddhastana سانسکریت ﺍست در تاریخ یونانی قید نموده که پسانها (بعدها) در قرن دوم میلادی ﺍین شهر رﺍ به نام کابورﺍ Kabura یا قلب پارﺍپامیزﺍد نوشتهﺍند. دردورﺍن شاهنشاهی کوشان بزرگ هنوز هم کابل به نام کاوفو شناخته می‌شده، که ﺁهسته ﺁهسته به کابورﺍ مسما گردید تا ﺁن زمان که کابل شاهان ﺍز ﺁن به نام کابلستان یاد کردند. کابلستان برﺍی چندین قرن پیش و پس ﺍز دورهی مسیح، ﺍز بامیان و کندهار در غرب تا کوتل بوﻻن و تمام جنوب رﺍ در بر می‌گرفت، که ﺍین خطه وسیع به ده علاقه‌داری تقسیم بوده و شهرهای کابل، غزنی، بامیان، ننگرهار، سوﺍت، پشاور، ﺍپوکین، بنو و بولر در بر می‌گرفته‌است.

ﺍز تاریخ یونان چنین بردﺍشت می‌شود که ﺍرتوسپانه یا کابل مرکزی عمده و ﺍصلی در منطقه بوده، که پسان در دورهی تسلط یونان، هرﺍت که سکندریهی ﺍفغان بود جای ﺁن‌رﺍ ﺍشغال کرد که پسان‌ها (بعدها) شاه‌زﺍدگان هندوساک ﺁن‌رﺍ بار دیگر ﺍحیا کردند. تا ﺁن‌که در عصر زنبیلک‌شاه و زنبورکشاه، لشکر عرب بعد ﺍز فتح برق‌آسای ترکیه و ﺍیرﺍن به دروﺍزههای ﺍین شهر کوبی، شاهان و کابلیان برﺍی دفاع، دیوﺍر بزرگی به نام شیردروﺍزه در درﺍزنای کوه آسمایی یا آسه‌ماهی بنا کردند که حکایت‌های ﺁن تا ﺍمروز سینه‌به‌سینه حفظ گردیده. تاریخ مصر به وضاحت می‌نویسد که لشکر بزرگ ﺍسلام بعد ﺍز فتح نیم جهان در شیردروﺍزههای کابلستان به مرتبه بیستوسه بار شکست مطلق دید تا ﺁن‌که به مرور زمان کابلیان خود به دین اسلام گرویدند.
  1. ↑ مطابق به سرشماری ۲۰۰۸
  2. ↑ الگو:چپ‌چین"Afghanistan Statistical Yearbook 2008/09", Central Statistics Officeالگو:پایان چپ‌چین
  3. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  4. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  5. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  6. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  7. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  8. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite bookالگو:پایان چپ‌چین
  9. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite bookالگو:پایان چپ‌چین
  10. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite bookالگو:پایان چپ‌چین
  11. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite bookالگو:پایان چپ‌چین
  12. ↑ الگو:چپ‌چینالگو:Cite webالگو:پایان چپ‌چین
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ الگو:Cite web
برگرفته از «http://www.wikiferaq.org/index.php?title=کابل&oldid=14327»