نجف
نجف نام شهری در عراق است. این شهر پیش از اسلام نیز محل سکونت بوده است اما عمده اهمیت این شهر به سبب وجود حرم امام علی(ع) و حوزه علمیه نجف در آن است. امروزه این شهر به خاطر وجود مرجعیت دینی که در ساختار سیاسی قدرت در عراق نیز تأثیرگذار است، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
محتویات
موقعیت جغرافیایی
نجف در ۱۶۵ کیلومتری جنوب غربی بغداد و ۷۷ کیلومتری جنوب شرقی کربلا و ۱۰ کیلومتری جنوب کوفه قرار دارد. وجود شهر باستانی حیره در مجاورت آن، که تمدن درخشانی در تاریخ عراق دارد، از سابقه تاریخی این منطقه خبر میدهد. وادی السلام در شمال و دریای خشک شده نجف در مغرب و صحرایی متصل به بادیة الشام که تا عربستان و اردن و سوریه ادامه دارد در مغرب آن واقع شده است.
وجه تسمیه
دو وجه تسمیه برای این نامگذاری ذکر شده است.
- نجف واژهای عربی به معنای منجوف است. منجوف به مکانی مستطیل شکل و مرتفع گفته میشود که آب در اطراف آن جمع میگردد ولی بر سطح آن جاری نمیشود.وضعیت جغرافیایی شهر نجف که مستطیل شکل بوده و از اراضی اطراف بلندتر است موجب شده این نام بر آن نهاده شود.[۱]
- در زمان طوفان نوح، این شهر مکانی مرتفع بود، سپس دریاچهای پهناور در آن شکل گرفت که به «نی» اشتهار یافت. این دریاچه با گذشت زمان به تدریج خشک شد و از این رو به آن «نی جَفّ» گفتند؛ یعنی دریای نی خشک شد.[۲]
نامهای دیگر
الغری یا غرّیان، حدالعذراء، حوار، جودی، وادی السلام، ظهر، ربوه[۳]، بانقیا[۴] و مشهد از دیگر نامهای این سرزمین است.
آب و هوا
نجف، به لحاظ موقعیت جغرافیایی، در حقیقت مرز بین شهر و صحرا است. شهر آن کوفه و صحرا نیز شن‌زارهایی است که در اطراف، گرما و باد زیادی را برای آن به ارمغان میآورد و دمای شهر را در برخی زمانها به پنجاه درجه میرساند. گرچه شهر نجف همواره به لحاظ آب در تنگنا و سختی بود؛ در بعضی زمانها از جمله قرن هفتم از آب آن بیست هزار نخل آبیاری میشد.[۵]
نجف در آینه تاریخ
پیش از اسلام
- نجف به دلیل همسایگی با شهر باستانی حیره که از هزاره اول قبل از میلاد مرکز تمدن لخمیها و آل منذر بود از نعمت فرهنگ و تمدن و آبادانی برخوردار شد. عربهای ساکن این شهر در آن زمان به مذهب مسیحیت گرایش داشتند و کلیساهای زیادی از جمله دیر «مارت مریم» را بنا نهادند که تا عصر اسلام هم چنان باقی بود.[۶]
پس از اسلام
- در عصر اسلامی، نام نجف تنها به سبب فتح و گشایش ایران و عراق در متون تاریخی دیده میشود.[۷]
- تا زمان عباسیان نام چندانی از آن به چشم نمیخورد. از دوران هارون الرشید، به سبب آشکار شدن مرقد امام علی(ع)، این شهر بسیاری را به سکونت پیرامون خود راغب کرد.
آبادانی در نجف
- علویان طبرستان بنایی بر مرقد امام علی علیه‌السلام ساختند و دیواری نیز پیرامون شهر کشیدند تا امنیت در آنجا برقرار شود.[۸]
- پادشاهان شیعی دیلمی در تعمیر و بازسازی مرقد و خدمات عمرانی در این شهر تلاش زیادی کردند.
- ابوالهیجاء عبداللّه بن حمدان، حاکم شیعی موصل، در ۲۸۳ق دیوار پیرامون شهر را بازسازی کرد و درهایی برای آن قرار داد.
- جلایریان و ایلخانان مغول، در قرن هفتم و هشتم، ثروت فراوانی را برای توسعه و بازسازی شهر و حرم مطهر اختصاص دادند.[۹]
- امیر فیروز و امیر احمد اول، از امیران هند در پایان قرن هشتم، موقوفههایی را از دکن برای اداره حرم و بازسازی شهر اختصاص دادند.
- در عصر صفوی، شاه اسماعیل و شاه طهماسب، برای حل مشکل آب شهر نجف، نهرهایی حفر کردند و آب فرات را به شهر منتقل ساختند. نهرشاه، که توسط شاه اسماعیل حفر شد، از یادگارهای آن دوران است.
- سلطان سلیمان قانونی، از پادشاهان سنی عثمانی، در آبادانی نجف تلاش فراوانی کرد. او و پادشاهان شیعی صفوی در یک رقابت گسترده به نجف رونق زیادی بخشیدند.
- برای پیشگیری از حملات وهابیان در عصر قاجار، نظام الدوله اصفهانی، وزیر فتحعلی شاه، از ۱۲۱۷ تا ۱۲۵۷ق دیواری محکم پیرامون شهر ساخت.
- حکومت نجف در سال ۱۳۵۰ق این دیوار را برداشت و به جای آن مدرسه و بیمارستان احداث کرد و مردم نیز خانههایی در جوار آن ساختند.[۱۰]
نجف تا پیش از این دارای ۴ محله اصلی مشراق، حویش، عماره و براق بود و هر کدام از این محلات در خود چندین محله کوچک را جای داده بودند و کل نجف از همین چهار محله تشکیل شده بود که با این توسعه شهر نجف به دو بخش شهر قدیمی و شهر جدید تقسیم شد. شهر قدیمی همان چهار محله سابق و شهر جدید همان بخشهای تازه افزوده شده است.[۱۱]
تشکیل و توسعه حوزه نجف
- شیخ طوسی در ابتدای قرن پنجم هجری، به نجف مهاجرت کرد و با تشکیل مجلس درس خود، آن شهر را به یکی از مرکزهای علمی و فرهنگی شیعی تبدیل کرد.
- شاه عباس کوشید تا نجف مرکزیت علمی خود را بازیابد و حوزه علمیه آن رونق گیرد. او حتی در مذاکرههای خود با عثمانیها میخواست نجف را به ایران ملحق کند ولی وزیر عثمانی در پاسخ او گفت: «سنگهای نجف در نظرش با هزار انسان برابر است».[۱۲]
این مرکزیت با ورود ملااحمد اردبیلی، معروف به مقدس اردبیلی، و برپا شدن حوزه درس او رونق بیشتری یافت.
- در قرن دوازدهم هجری، با انتقال درس بهبهانی به کربلا، حوزه نجف از رونق افتاد؛ ولی در قرن سیزدهم هجری، به سبب وجود فقیهان و بزرگانی چون مرحوم کاشف الغطاء، بحرالعلوم و شیخ مرتضی انصاری اهمیت علمی گذشته را بازیافت و حوزه علمیه آن رونقی بسزا گرفت.
- در دوران انقلاب مشروطه ایران، مجتهدهای مقیم نجف از جمله آخوند خراسانی و میرزای نایینی، رهبری فکری و مذهبی مشروطه را در دست گرفته به هدایت و حمایت از آن پرداختند.
- حوزه علمیه نجف در دوران حکومت بعث خیلی تحت فشار بود با این حال حوزه نجف باقی ماند و هم چنان، به عنوان یکی از مراکز علمی جهان تشیع مطرح و منشأ اثر است.
آثار تاریخی نجف
- قصر خُوَرنق
این قصر توسط نعمان بن امرؤالقیس، از پادشاهان لخم، برای اقامت یزدگرد یا بهرام در دو کیلومتری نجف ساخته شد. تا چندی پیش برخی از پایههای آن قصر باقی بود اما امروزه اثری از آن نیست.
- قلعه نجف
نجف دارای قلعهای مستحکم از عصر عثمانیها بود که حاج محمد حسین خان صدر اعظم اصفهانی دیوار آن را تجدید کرده و دو در نیز برای آن گذارده بود. دروازه نجف در کنار دیوار قلعه قرار داشت و اطراف آن را بازارها تشکیل میدادند. یکی از راههای ورودی صحن نیز از همین قلعه باز میشد. به علت توسعه اطراف صحن، این قلعه تخریب شده و اثری از آن نیست.
- صفه صافی صفا
در منتهی الیه مغرب شهر نجف مرقد و مقام بزرگی قرار دارد که به صفه صفا معروف است. صافی صفا در جوار مقام امام سجاد علیه‌السلام واقع شده و هم چنان پا برجاست.
- تکیه بکتاشیه
درکنار صحن مطهر، تکیهای توسط عثمانیها ساخته شد که به فرقه بکتاشیه تعلق داشت و شیخها و پیروان این فرقه در آن جا ساکن میشدند. تکیه بکتاشیه را برای توسعه حرم تخریب کردهاند.
- مقبره ذی الکفل
در ۴۰ کیلومتری جاده نجف- حله، در کنار فرات، در یک آبادی به نام «ذیالکفل» پیامبر بنی اسرائیل دفن شده است. این پیامبر چون کفیل یهودیان بود او را ذی الکفل میخواندند. در این آبادی قلعه آجری کوچکی است و قبر ذی الکفل داخل آن قرار دارد. یهودیان در قرن گذشته در آن منطقه بناهایی ساختهاند، ساکنان آن ناحیه که یهودی و عرب بودند، بعدها همه به فلسطین رفتند. هرساله زائران یهود از نقاط مختلف به این جا میآمدند و یک ماه در آن جا ساکن میشدند. در پشت این مقبره مسجدی است که گفته میشود چهار نفر از حواریان در آن جا به خاک سپرده شدهاند و قبر دختر ذی الکفل هم آن جا واقع است.
- برج نمرود
در کنار شط، بالاتر از آبادی ذی الکفل، تپهای قرار دارد که بر فراز آن برجی از آجر ساخته شده و دارای سرداب و زیرزمین است. گویند حضرت ابراهیم علیه‌السلام را از این محل به آتش انداختهاند. این برج و تپه از آثار شهر باستانی بابل است و با وجود تخریب و فرسودگی هم چنان استوار مانده است.
فضایل و جایگاه
برای شهر مقدس نجف فضایل فراوانی نقل کردهاند. از آن جمله است:
- از امام امیرالمؤمنین(ع) نقل است: «اول مکانی که در آن خدا را عبادت کردهاند پشت کوفه (نجف) است؛ زیرا در آن جا ملائکه به فرمان خداوند آدم را سجده کردند.»[۱۳]
- گویند حضرت ابراهیم علیه‌السلام در این شهر ساکن شد و با اقامت او برکت و رحمت بر این سرزمین نازل گردید.
- از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است: «هفتاد هزار شهید از این سرزمین بدون حساب محشور میشوند.»
- از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است: «امیرالمؤمنین(ع) کوفه(نجف) را مقدس و حرم اعلام کرد همان گونه که حضرت ابراهیم بیت اللَّه الحرام و پیامبر(ص) مدینه را حرم قرار داد.»[۱۴]
- از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است: «ما شما را به پشت کوفه سفارش میکنیم. در آن جا قبری است که هر بیماری به آن جا رود خداوند او را شفا میدهد.»
- از امام صادق علیه‌السلام روایت است: «بخش شرقی (سمت راست) کوفه، باغی از باغهای بهشت است.»
- از امیرالمؤمنین(ع) نقل است: «اگر پرده از روی شما بردارند، ارواح مؤمنین را می‌بینید که در این صحرا (صحرای نجف) دسته دسته هستند و به زیارت یکدیگر رفته و با هم سخن میگویند. روح هر مؤمنی در این جا و روح هر کافری در برهوت است.»[۱۵]
مزارات نجف
علاوه بر مرقد مطهر امام علی(ع) در شهر نجف، مزارات دیگری نیز در این شهر وجود دارد.
قبور انبیاء
قبر حضرت آدم، نوح، هود و صالح در این شهر واقع شده است.
قبرستان وادی السلام
قبرستان وادی‌السلام، قبرستان کهن و تاریخی نجف اشرف، در شمال شرقی شهر واقع است و بیست کیلومتر مربع مساحت دارد. مقبره حضرت هود و صالح و قبر بسیاری از علما و سادات و هم‌چنین مقامهای امام مهدی(عج) و امام صادق علیه‌السلام و امام سجّاد علیه‌السلام در آنجا است. برای این قبرستان فضایل زیادی نقل شده است از جمله: امام علی علیه‌السلام میفرماید: «در این سرزمین ارواح مؤمنان دسته دسته با یکدیگر صحبت میکنند و هر مؤمنی در هر جایی از زمین بمیرد به او گفته میشود: «به وادی السلام ملحق شو که وادی السلام جایگاهی از بهشت است».
قبرهای صحابه و تابعین
در نجف اشرف برخی از صحابه، تابعین و یاران امام علی علیه‌السلام و نوادههای امامان به خاک سپرده شدهاند. بسیاری از اینها در ثویه، سه کیلومتری نجف بین راه مسجد حنانه و مسجد کوفه، دفن هستند. این افراد عبارتند از: الگو:ستون-شروع
- احنف بن قیس
- سهل بن حنیف
- عثمان بن حنیف
- عبیدالله بن ابی رافع
- خبّاب بن ارت
- رشید هجری
- عبداللَّه بن ابی اوفی
- کمیل بن زیاد نخعی
- عبدالله بن یقطر
- قنبر
- میثم تمار
- ابوبکر بن علی علیه‌السلام
- زید بن صوحان
- صعصعة بن صوحان
- عمرو بن حمق خزاعی
- سلیم بن قیس هلالی
- نصر بن مزاحم منقری
الگو:پایان علاوه بر این افراد، افرادی چون ابوموسی اشعری، زیاد بن ابیه، مغیرة بن شعبه، داود بن حسن مثنی، حسن مکفوف نیز در این منطقه مدفونند.
مقبره عالمان و بزرگان دین
برخی از مدفونان در نجف عبارت‌اند از:
قبر وی کنار باب الطوسی حرم مطهر و در «شارع الطوسی» قرار دارد.
وی در حجرهای میان ایوان طلای صحن مرقد امام علی علیه‌السلام به خاک سپرده شده است.
وی و در ایوان حرم امام علی علیه‌السلام داخل اتاقی در کنار مناره جنوبی دفن شد.
- شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر
وی در محله عماره به خاک سپرده شد.
آرامگاه سید محمدمهدی طباطبایی، معروف به بحرالعلوم، و فرزندان او کنار آستان شیخ طوسی قرار دارد.
شیخ مرتضی انصاری دزفولی در دالان باب القبلة در سمت جنوبی صحن مطهر به خاک سپرده شد.
- ملا مهدی و پسرش ملا احمد نراقی
قبر این دو عالم نزدیک ایوان بزرگی است که در ضلع شمالی حرم واقع است.
سید محمد حسن فرزند میرزا محمود، صاحب فتوای معروف تحریم تنباکو در مدرسهای بیرون از صحن مطهر، قسمت شرقی باب طوسی دفن است.
قبر او در صحن امام، در سومین ایوان شرقی باب القبله، واقع است.
وی در صحن امام، در اولین مقبره شرقی باب القبله، به خاک سپردند.
شیخ عباس محدث قمی، صاحب کتابهای مشهور مفاتیح الجنان و منتهی‌الآمال است. وی در کنار استادش میرزا حسین نوری دفن شد.
وی در صحن، در پنجمین مقبره جنوبی درب بازار، به خاک سپرده شد. وی در جریان انقلاب مشروطیت از اندیشمندان و متفکران سیاسی معاصر به شمار میرفت. کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله وی حاوی اندیشههای سیاسی او درباره مشروطیت است. الگو:ستون-شروع
- سید ابوالحسن اصفهانی
- شیخ محمد حسین کمپانی
- شیخ جعفر تستری
- آخوند خراسانی
- سید محمد کاظم یزدی
- شیخ جعفر کاشف الغطا
- سید ابوالقاسم خویی
- فخرالدین طریحی، صاحب کتاب مجمع البحرین
- مقداد بن عبدالله حلی، صاحب العرفان فی فقه القرآن
- عبدالعال کرکی، معروف به محقق ثانی و شهید ثالث در عهد سلطان طهماسب اول صفوی.
- سید مصطفی خمینی فرزند حضرت امام
- سید محمد باقر صدر مدفون در وادی السلام
مزار حاکمان و دولت مردان
آل بویه
- عضدالدوله دیلمی
- شرف الدوله (فرزند عضدالدوله)
- بهاء الدوله(فرزند عضدالدوله)
- بدرالدین حسنویه(حاکم همدان، دینور، بروجرد و نهاوند در دوره عضد الدوله)
- فخر الملک ابوغالب(وزیر سلطان الدوله بویهی)
- ابوالقاسم حسین بن علی(وزیر شرف الدوله بویهی)
- شرف الدین انوشیروان بن خالد(از وزیران عصر آل بویه.)
آل حمدان
آل حمدان از پادشاهان شیعی و از مجاهدان بزرگ قرن پنجم و ششم هجری در شام هستند. نقش آنها در نهضت مقاومت و مقابله با تجاوز نیروهای بیزانس سرنوشت ساز بود. از معروف‌ترین پادشاهان آن سلسله می‌توان سیف الدوله حمدانی و ناصرالدوله را نام برد. به گفته شیخ علی آل کاشف الغطاء؛ آل حمدان مُرده‌های خود را از شام، حلب، موصل به نجف انتقال میدادند و در حرم دفن میکردند.
ایلخانان و تیموریان
ایلخانان مغول از دولتهای مسلمان و شیعی حاکم در ایران هستند که در قرن هشتم و نهم در عراق حکومت میکردند. برخی از دولت مردان ایلخانی، جلایری و تیموری در حرم مطهر دفن شدهاند؛ اما مکان آنها امروزه مشخص نیست. هبة الدین شهرستانی، قبر تیمور لنگ، مؤسس سلسله تیموریان، را در کنار قبر شیخ طوسی در سرداب دیده است.
پادشاهان ورجال قاجاریه
برخی از پادشاهان و رجال قاجار که در حرم و صحن مطهر به خاک سپرده شدهاند عبارتند از:
مساجد نجف
در نجف مساجد متعددی وجود دارد که برخی از آنها از اهمیت خاصی برخوردار است از جمله:
- مسجد شیخ طوسی
این مسجد ابتدا منزل مسکونی وی بود. او وصیت کرد که پس از مرگش او را در آن جا به خاک بسپارند و محل آن را به مسجد تبدیل کنند. این مسجد، که امروزه در نجف مشهور و معروف است، در محله «المشراق» شمال صحن قرار دارد.
از بزرگترین مسجدهای نجف است که نمازگزاران بسیار زیادی دارد. مسجد هندی در ۱۳۲۳ق تجدید بنا شد و بنای بسیار محکم و استوار دارد. هر ساله مراسم عزاداری‌های محرم در آن برپا میشود. علامه سید محسن حکیم در عصر حاضر ساختمان آن را توسعه داده است.
- مسجد شیخ مرتضی انصاری
این مسجد در محله «حویش» قرار دارد و با مساعدت و نظارت شیخ مرتضی انصاری ساخته شده است. بزرگان و عالمان حوزه علمیه نجف برخی از کلاسهای درس خود را در این مسجد برگزار میکنند. سید محمد کاظم طباطبایی، از عالمان عصر قاجار، و امام خمینی از جمله کسانی بودند که در این مسجد تدریس میکردند.
- مسجد شیخ طریحی
این مسجد به محقق کرکی، از عالمان عصر صفوی، منسوب است که در ۱۳۷۶ق تعمیر و بازسازی شد.
- مسجد عمران بن شاهین
از قدیمی‌ترین مساجد نجف است و به عمران بن شاهین، از حاکمان عصر آل بویه در قرن چهارم، منسوب است. این مسجد در ورودی صحن، از سمت باب طوسی، قرار دارد.
- مسجد الخضراء
در شرق صحن واقع است و حوزه درس و بحث آیت اللَّه خویی بوده است. این مسجد سابقه طولانی دارد و به علی بن مظفر منسوب است. این مسجد در سال ۱۳۸۰ق توسط حاج شیخ احمد انصاری قمی بازسازی شد.
دیگر مسجدهای معروف نجف عبارت است: مسجد آل کاشف الغطاء، مسجد جواهری، مسجد الرأس، مسجد حیدری.
مدارس نجف
- مدرسه مقداد سیوری (تأسیس:قرن نهم).
از مدارس بسیار قدیمی و مشهور نجف است.
- مدرسه ملا عبداللَّه(تأسیس:نیمه دوم قرن دهم)
ملا عبدالله یزدی از دانشمندان بزرگ نجف در قرن دهم که نقابت شهر را نیز بر عهده داشت، این مدرسه را تأسیس کرد.
- مدرسه صحن شریف (مدرسه غرویه)
شاه عباس صفوی این مدرسه را در شمال صحن بنا نمود. این مدرسه تا اوائل قرن چهاردهم هجری دایر بود. از آن زمان به بعد به تدریج از وجود طلاب تهی و حجره‌های آن محل نگهداری اسباب و وسائل صحن و لوازم خدام حرم گردید. از همین روی به تدریج کلمه مدرسه از آن برداشته شد و به دارالضیافة نامگذاری گردید.
- مدرسه صدر
از مدارس وسیع و بزرگ نجف است در بازار بزرگ نجف (السوق الکبیر) که منتهی به صحن حرم میشود، واقع شده است.
- مدرسه معتمد (مدرسه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء)
این مدرسه در محله عماره واقع شده که توسط یکی از وزرای عهد قاجار به نام معتمدالدوله و با مساعدت و کمک شیخ موسی کاشفالغطاء فرزند علامه شیخ جعفر بنا گردیده است.
- مدرسه مهدیه (شیخ مهدی)
در محله مشراق و مقابل مقبره علامه سید مهدی بحرالعلوم و شیخ طوسی و در مجاورت مدرسه قوام واقع شده است.
- مدرسه قوام(تأسیس:۱۳۰۰ ه.ق)
مدرسه مشهور و بزرگی است که مدرسه فتحیه نیز خوانده میشود.
- مدرسه ایروانی(تأسیس:۱۳۰۷ ه.ق)
این مدرسه در دوران صدام تخریب شد.
- مدرسه میرزا حسن شیرازی
این مدرسه کوچک جنب باب طوسی (یکی از درهای صحن مطهر) قرار دارد.
- مدرسه بزرگ میرزا حسین خلیلی
این مدرسه در محله عماره بود که در سال ۱۳۶۷ ه. ش. توسط رژیم بعثی صدام تخریب و موقوفاتش مصادره گردید.
- مدرسه بخاری
در محله حویش و متصل به مدرسه بزرگ آخوند خراسانی است که توسط شیخ کاظم بخاری بنا گردید.
- مدرسه شربیانی
از مدارس مشهور نجف بوده و در محله حویش قرار دارد.
- مدرسه بزرگ آخوند خراسانی
مدرسه وسیعی در محله حویش میباشد.
- مدرسه کوچک آخوند خراسانی(تأسیس: ۱۳۲۸ ه.ق)
در محله براق واقع شده است.
- مدرسه قزوینی
این مدرسه در محله عماره و نزدیک مسجد مشهور هندی در سال ۱۳۲۴ ه. ق. تأسیس و در سال ۱۳۸۴ ه. ق. تجدید بنا شد و در قیام شعبان ۱۴۱۲ ه. ق.، نیروهای بعثی این مدرسه را با دینامیت منفجر و کتابخانه‌اش را به آتش کشیدند.
- مدرسه بادکوبه‌ای
این مدرسه در محله مشراق واقع است.
- مدرسه سید کاظم یزدی قدس سره
مدرسه مذکور از مشهورترین، بزرگترین و بهترین مدارس نجف میباشد. این مدرسه در محله حویش قرار دارد.
- مدرسه هندی(تأسیس: ۱۳۲۸ ه.ق.)
این مدرسه در محله مشراق قرار دارد.
- مدرسه سید عبداللَّه شیرازی(تأسیس:۱۳۷۲ ه.ق)
- مدرسه بزرگ بروجردی قدس سره(تأسیس:۱۳۷۳ ه.ق)
این مدرسه به توصیه آیت الله بروجردی قدس سره و با مباشرت شیخ نصراللَّه خلخالی احداث گردید. این مدرسه در محله براق قرار دارد.
- مدرسه دار الحکمه
این مدرسه به امر آیت الله حکیم احداث شد و نیروهای صدام پس از انتفاضه شعبانیه این مدرسه را تخریب کردند. این مدرسه پس از دوران صدام مجدداً ساخته شد و در شهریور ۱۳۹۲ بازگشایی شد.[۱۶]
- مدرسه دار العلم
این مدرسه به امر آیت الله خوئی احداث شد و نیروهای صدام پس از انتفاضه شعبانیه این مدرسه را تخریب کردند.
- مدرسه علامه بلاغی
این مدرسه به امر آیت الله سیستانی تأسیس شده است.
- مدرسه «دانشگاه دینی نجف»
این مدرسه در محله «حی السعد»، در مسیر کوفه به نجف واقع شده. سید محمد کلانتر یکی از بزرگان نجف اقدام به تأسیس این مجتمع علمی نمود. برخورداری از برنامه منظم درسی به همراه امتحانات و تشویق طلاب ممتاز از خصایص این مدرسه بوده و در حال حاضر بزرگترین و مهمترین مدرسه دینی نجف است.
برخی از مدارس دیگر نجف عبارتند از: مدرسه طاهریه، رحباوی، جوهرچی، عاملی‌ها، عبدالعزیز بغدادی، افغانیها، کلباسی، علویه، مرتضویه، منتدی النشر.
کتابخانه‌های نجف
- کتابخانه علوی
این کتابخانه به نامهای «الحیدریه»، «الخزانة الغرویه» و «مکتبة الصحن» نیز خوانده میشود. تاریخ ایجاد آن حداقل به قرن چهارم هجری و یا قبل از آن باز میگردد. عضدالدوله دیلمی از کسانی است که در ایجاد و توسعه آن نقش داشته است. در قرن هشتم هجری به سال ۷۵۵ ه. ق. کتابخانه دچار آتش‌سوزی گشت و بسیاری از کتابهای آن از جمله مصحف شریف قرآن در سه جلد به خط مبارک امام علی علیه‌السلام، در آتش‌سوزی از میان رفت. اما با کوشش علما این کتابخانه مجدداً احیا شد. بعدها در اثر بی‌توجهی، این کتابخانه به تدریج اهمیت خود را از دست داد و بسیاری از کتابهای آن خارج گردید و یا از میان رفت، به گونه‌ای که امروز جز اندکی بسیار ناچیز از آن مخزن گرانبها، باقی نمانده است.
- کتابخانه امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام
کتابخانه امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام در سال ۱۳۷۳ ه.ق در روز مبارک عید غدیر به همت علامه امینی تأسیس گردید. و یکی از غنی‌ترین، و معتبرترین کتابخانه‌های شهر نجف است.
- کتابخانه آیت اللَّه حکیم
- کتابخانه حسینیه شوشتری‌ها
از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های نجف بوده و توسط حاج میرزا علی محمد نجفآبادی در اواخر قرن سیزدهم تأسیس گردید.
- کتابخانه شیخ آقا بزرگ تهرانی
او در طول چندین سال تحقیق و تتبّع، کتابهای ارزشمند بسیاری از اقصی نقاط عالم به ویژه مصر و ایران فراهم آورد و در کتابخانه شخصی خود قرار داد و در سال ۱۳۷۵ ه. ق. کتابهای خود را وقف عام نمود. مجموع کتابهای وی ۵۰۰۰ جلد از جمله ۱۰۰ نسخه خطی کم‌نظیر بود.
- کتابخانه مدرسه صدر
در ابتدای قرن سیزدهم توسط حاج محمد حسین خان صدراعظم تأسیس شد و در آن عصر از مشهورترین کتابخانه‌های نجف بود. اما سهل‌انگاری باعث شد که بسیاری از کتابهای این کتابخانه مفقود شود و امروزه این کتابخانه، قابل توجه نیست.
- کتابخانه امام حسن مجتبی علیه‌السلام
این کتابخانه با ساختمانی زیبا در انتهای شارع الرسول بنا شده است. بنیانگذار این کتابخانه صدر شیخ باقر شریف قریشی است.
کتابخانه علامه شیخ محمد حسین کاشفالغطاء، کتابخانه مدرسه قوام، کتابخانه مدرسه خلیلی، کتابخانه مدرسه آخوندخراسانی، کتابخانه مدرسه سیدمحمد کاظم یزدی، و کتابخانه آیت اللَّه العظمی بروجردیقدس سره نیز از کتابخانه‌های مهم نجف به شمار می‌رود.
پانویس
منابع
- بحار الانوار
- تاریخ طبرستان و رویان مازندران
- تاریخ طبری
- تاریخ یعقوبی
- سیمای نجف اشرف
- علل الشرائع
- کنز العمال
- لوامع صاحبقرانی
- ماضی النجف و حاضرها
- حموی، یاقوت، معجم البلدان. بیروت:دار صادر، ۱۹۹۵م.
- ویکی شیعه.
