آقاخان

آقاخان لقب چهارتن از پیشوایان اسماعیلیه نزاریه است.

فرقه آقاخانیه که پس از مرگ المستنصر بالله هشتمین خلیفه فاطمی (م: 487هـ. ق) قائل به امامت نزار گردید و به همین سبب از فرقه مستعلویه که امامت المستعلی بالله فرزند دیگر المستنصر بالله را پذیرفته بودند، منشعب شد، تاکنون برای خویش چهل و نه امام داشته اند. لقب آقاخان، عنوانی است که فتحعلی شاه قاجار بر اولین ایشان نهاد و از آن پس سه امام بعدی به این نام خوانده شده اند و به همین سبب پیروان ایشان، آقاخانیه نامیده شده اند.

این چهارتن عبارتند از آقاخان اول: محمد حسن حسینی یا حسنعلی شاه که در سال 1219هجری قمری در محلات واقع در نزدیکی اراک به دنیا آمد. پدربزرگ وی که در زمان زندیه، حکمران کرمان بوده توسط آقا محمد خان قاجار برکنار گردید و در روستای کهک قم مقیم شد.

پس از آن، شاه خلیل الله پسر او در سال 1230 هجری قمری از محلات به یزد رفت ولی در آن جا به سال 1232هجری قمری کشته شد.

فتحعلی شاه قاجار، به واسطه آن که می خواست از پیامدهای قتل رئیس فرقه اسماعیلیه بکاهد، فرزند وی، حسنعلی شاه را که 13 سال داشت، به شوهری دختر بیست و چهارم خویش درآورد و به وی لقب آقاخان عطا کرد. در دوره سلطنت محمد شاه قاجار، حسنعلی به عنوان حکمران کرمان انتخاب گردید لکن پس از مدتی از این امر معزول شد. گویا یکی از عوامل این امر، عدم حمایت آقاخان از حاج میرزا آقاسی صدر اعظم، برای تصدی رهبری طریقه نعمت اللهیه بوده است. آقاخان چندی بعد به کمک نیروهای انگلیسی در جنوب ایران دست به جنگ و گریزهایی زد که می توانست به تجزیه جنوب ایران منجر شود ولی در این امر توفیقی کسب نکرده و نهایتاً در هند مقیم گردید. وی در هند همواره مددکار نیروهای انگلیسی بود. در این میان دولت ایران استرداد وی را خواستار شد ولی حکومت انگلیس وی را از بمبئی به کلکته ارسال داشت. تلاش وی در سال های بعد برای بازگشت آبرومندانه به ایران و روابط نیک با خاندان سلطنتی قاجار به جایی نرسید.

وی در سال 1298 هجری قمری، پس از آن که دولت انگلیس پناهندگی وی را پذیرفت، در شهر بمبئی درگذشت. پس از وی فرزندش ـ نوه فتحعلی شاه قاجار ـ با عنوان آقاخان دوم به امامت اسماعیلیه منصوب گردید. وی علی شاه نام داشته و در سال 1246 هجری قمری متولد گردید. محل تولد وی نیز محلات می باشد. او هم چنین دختری از نوادگان فتحعلی شاه قاجار را به همسری برگزید. دوره امامت وی چهار سال بوده است. آقاخان دوم گرایش های صوفیانه داشته و هم چون پدرش، سیاست دوستی با انگلستان را پی گرفته است. وی در 55 سالگی و در سال 1302 هجری قمری در هند درگذشت و در جوار بارگاه امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف به خاک سپرده شد. پس از وی، فرزندش محمد شاه با عنوان آقاخان سوم به امامت اسماعیلیه دست یافت. او که در سال 1294 هجری قمری به دنیا آمد در زمان مرگ پدر هشت سال داشت. آقاخان سوم در اثر تعلیمات اسلامی و مسیحی، و سفرهای بسیاری که داشت، شناختی نسبت به جامعه جهانی روزگار خویش یافت. وی در سیاست هند، از جمله فعالان به حساب می آمد تا جایی که مدت ها ریاست عالیه حزب مسلم لیگ را عهده دار بود. آقاخان هم چنین مدتی نیز از سال 1355هجری قمری رئیس جامعه ملل بود. آقاخان در شکل گیری حرکت های اسلامی در هند نقش مؤثری داشته و علی رغم ارتباط نزدیکی که با انگلستان داشته ـ تا جایی که در جریان جنگ جهانی اول، طی پیامی همه پیروان خویش را به حمایت از متفقین ترغیب نموده است ـ در ابتدا، از مدافعین استقلال هند و بعدها از مدافعین جدایی پاکستان بوده است. وی از ثروت سرشاری برخوردار بوده، و کاخ های مجلّلی در اقصی نقاط جهان داشته است. آقاخان در سال 1376 هجری قمری در 80 سالگی در جنوب فرانسه ـ که سال های آخرین عمر خویش را در آن جا سپری می کرد ـ درگذشت. آقا خان سوم هم چنین در سال 1368 هجری قمری از دولت ایران تقاضای تابعیت ایرانی می کند و این امر توسط دولت ایران پذیرفته می شود. پس از وی به وصیت او، نوه اش کریم پسر علی شاه پسر آقاخان سوم، به عنوان آقاخان چهارم به امامت اسماعیلیان رسیده است.