عَلَی العرشی

حمدالله مستوفی در کتاب نزهةالقلوب می گوید: «مردم جیلانات بیشتر علی العرشی باشند».

کتاب هفتاد و سه ملت نیز آنان را مورد اشاره قرار داده و می گوید: «قالوا السماء قبلة الدعاء لأن اله فوق السماء علی العرش استقر (یعنی آسمان قبله دعاء است چون خدا بالای آسمان بر عرش مستقر است)».

دکتر محمد جواد مشکور در حاشیه این فراز استظهار کرده که اینان همان کرّامیه اند ، درحالی که ابن اثیر می نویسد: «قاسم بن محمد بن الثومی کسی است که جیل (گیلان) را به اسلام دعوت کرد و هر کسی از این طائفه مسلمان است از موالی اوست و او بر مذهب اهل سنت بود».

آیت الله سید مهدی روحانی از قول ابن اثیر در اللباب فی تهذیب الانساب از «قاسم بن محمد ثومی» یاد می کند درحالی که همین مطلب در اللباب فی تهذیب الانساب آمده و به ابویوسف یعقوب بن قاسم بن محمد تمیمی املی ثومی نسبت داده شده است. وی که از اهالی طبرستان بوده، پسر ابن ابی جعفر ثومی است و ابن ابی جعفر «جیل» را به اسلام دعوت کرده است.

از عمدةالطالب برمی آید که در جیلانات مذهب مردم حنبلی بوده و قاسم بن محمد ثومی نیز بر این مذهب بوده است.

شایان ذکر است که از اتفاقات غریب آن است که حنابله از یکی از سادات حسنی طرفداری کرده و او را به سلطنت برگرداندند.

در هر حال می توان این احتمال که علی العرشی ها همان حنبلیه باشند را پذیرفت چرا که حنابله مانند سایر اهل حدیث خدا را بر عرش می دانستند.

محمد دبیرسیاقی در حاشیه نزهة القلوب اشاره کرده است که در برخی از نسخه های این کتاب، لفظ علی العرش (بدون یاء) ضبط شده است. وی احتمال می دهد این لفظ به معنای مجسّمه بوده و وجه نام گذاری ایشان به این نام نیز اشاره این اسم به آیه «الرحمن علی العرش استوی» است، که به نوعی اشعار به جسمانیت خدا دارد.