حسنیه (از صوفیه)

از صوفیه.

مطهر مقدسی از زمره صوفیه به فرقه حسنیه اشاره می کند ولی وجه این نام گذاری را مورد اشاره قرار نمی دهد. به نظر می رسد که این فرقه نیز منسوب به حسن بصری باشد.

شایان ذکر است حسن بصری دارای دو ویژگی مهم است: نخست آن که جبری مسلک نبوده و از این حیث با اهل سنت اختلاف داشته است. و به همین سبب و علیرغم آن که رؤسای اولیه معتزله، زماناً از او متأخر بوده و در طبقه بعد از او محسوب می شوند، وی را نیز از زمره قَدَریه و معتزله محسوب کرده اند. البته باید توجه داشت که عقیده اعتزال و اصول خمسه آن، در زمان حسن بصری رواج نداشته است و لااقل حسن بصری از معتزله به شمار نمی رفته است، ولی پیروان او به سبب همین قرابت در عقیده، از معتزله به حساب آمده اند. ویژگی دوم حسن بصری، زهد، پارسایی، و شهرت او به عبادت است که باعث شده است او را سلف صوفیه به شمار آورند.

حسن بصری، روش فقهی مخصوصی هم داشته که در کتب ملل و نحل معروف نیست و فقط علی بن حسین مسعودی در التنبیه و الاشراف در شرح حال معتصم عباسی به آن اشاره کرده و از رجال فقهی این مسلک، به اصم و از پیروان این فقه، به معتصم عباسی اشاره می کند.

در التنبیه و الاشراف به طریقه حسن بصری در فقه اشاره شده ولی نام « حسنیه » بر آن اطلاق نشده است.