حمزة بن آترک

حمزه خارجی یا حمزة بن آذرک یا حمزة بن آترک مشهور به حمزة بن عبدالله (م: حدود 213هـ. ق) از رؤسای خوارج در سیستان است. در دوره خلافت هارون الرشید، و در دوره ای که علی بن عیسی حکومت خراسان را داشت، به دنبال یک امر به معروف، حمزه بر عامل سیستان خروج کرد (ظاهراً 181هـ. ق)، و ظاهراً خوارج سیستان دور او جمع شدند، و کار او بالا گرفت. و در نتیجه عیسی بن علی که از جانب پدر والی سیستان بود، از او شکست خورد(182هـ. ق). پس از آن، حمزه در سیستان و کرمان کر و فر بسیار کرد، و پیروان او در شهرها و روستاهای سیستان و خراسان قتل و کشتار بسیار کردند. در نهایت هارون، به قصد دفع حمزه و فرونشاندن اغتشاش خراسان و حل بعضی مشکلات دیگر از بغداد بیرون آمد(189هـ. ق)، و از گرگان نامه ای به حمزه نوشت و او را تهدید کرد، اما قبل از آن که در دفع حمزه اقدام کند در طوس وفات یافت و حمزه نیز به حدود کابل و سند تاخت و یک چند در آنچه به جهاد پرداخت. تاخت و تازهای حمزه در این حدود که سبب منقطع شدن اخبار او از خراسان گشت، سبب شد که داستان جنگ های او در سند و هند با مبالغات بسیار نقل شود و اگر آن گونه که بعضی پنداشته اند، بین داستان حمزه خارجی و حکایات حماسه عامیانه معروف امیر حمزه صاحبقران ارتباطی باشد، در واقع راجع است به همین جنگ هایی که حمزه در حدود سند و هند کرده است. در باب پایان کار حمزه اطلاعات موثقی در دست نیست، به موجب بعضی روایات، علی بن عیسی او را دنبال کرده در نزدیک کابل او را کشت. از تاریخ سیستان که در این باب تفصیلات بیشتر دارد، چنین برمی آید که حمزه کشته نشد، بلکه سال ها بعد از آن نیز زیست و عاقبت به اجل خود وفات یافت. به موجب روایت تاریخ سیستان، حمزه خارجی ایرانی بود و نژادش به زوطهماسب می رسید. » (دائرة المعارف بزرگ فارسی، غلامحسن مصاحب، ج1، ص866</ref>