اصحاب صالح قُبَّه

از معتزله.

محمد بن احمد خوارزمی در مفاتیح العلوم ایشان را به نام صالحیه ذکر کرده و می گوید: «این ها اصحاب صالح بن عبدالله معروف به قنّه می باشند».

البته محمد بن احمد خوارزمی، ایشان را از مرجئه به شمار آورده در حالی که عبدالقاهر بغدادی و شهفور اسفراینی این گروه را از معتزله معرفی کرده اند.

عبدالقاهر بغدادی نام این گروه را در ابتدا، اجمالاً از زمره معتزله آورده ولی بعد ایشان را از مرجئه قَدَریه معرفی کرده است.

شایان ذکر است که در وجه نام گذاری صالح به قبّه آورده اند که: وی در مسئلة تولد که از مسائل کلامی است رأیی مخصوص داشته و می گفته کار انسان در خود او است و حوادثی که از فعل انسان متولد می شود، مخلوق خداست. به عنوان مثال: زدن، کار انسان است؛ اما دردی که از آن ناشی می شود، مخلوق خداست یا جمع هیزم و آتش فعل انسان است؛ در حالی که آتش گرفتن هیزم، فعل خداست و خدا می تواند علی رغم اجتماع شرائط، آتش را ایجاد ننماید، و یا تمام کوه ها را بر دوش آدمی بگذارد در حالی که آدمی سنگینی آن را احساس نکند. چنان که می تواند بینایی را در شخص کور ایجاد کرده و یا علم را در مرده به وجود آورد.

به صالح اشکال کرده اند که بنابراین، ممکن است تو، صحیح و بی عیب در مکه و در قبّه ای نشسته باشی و در عین حال به واسطة این که خداوند علم این جلوس را در تو ایجاد نکرده، ندانی که در این قبه نشسته ای. و او در جواب گفته است: انکار نمی کنم. همین داستان او را به صالح قبّه ملقب کرده است.

رک: صالحیه (از مرجئه).