صالحیه (از طریقه های صوفی سومالی)

از صوفیه.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی ضمن بیان فرقه ادریسیه از صالحیه یاد می کند. به احتمال زیاد آنچه دائرة المعارف بزرگ اسلامی به آن اشاره دارد، با صالحیه مطابقت دارد. این دائرة المعارف می نویسد: «احمد بن ادریس بن محمد بن علی مراکشی (م: 1253هـ. ق) از طریقه خضیریه، ورد شاذلی را ترجیح می داد و پیروان او ایجادکنندگان طایفه های متعددی بودند که گاه با نام احمدیه و گاه با نام ادریسیه گروه بندی می شوند. ادریسیه طریقه ای انزواطلب و کناره گیر است که به امور اجتماعی و سیاسی نمی پردازد. محمد بن علی سنوسی، عثمان مرغنی و ابراهیم رشید، سه تن از مریدان برجسته احمد بن ادریس بودند که خود طریقه های جداگانه را به وجود آوردند.

ابراهیم رشید (م: 1291هـ. ق) شاگرد دیگر ابن ادریس که از قبیله شائقیه بود، شاخه رُشَیدیه را در سودان بنیان نهاد. البته این رُشَیدیه را باید از رُشَیدیه مراکشی که از سنت شاذلی پیروی می کند و توسط احمد بن یوسف مِلیانی (م: 931هـ. ق) شکل گرفته است و به همین سبب یوسفیه نیز نامیده می شود، متمایز دانست. برادرزاده ابراهیم، محمد بن صالح (م: 1327هـ. ق) نیز در 1304 هجری قمری صالحیه را به وجود آورد که از طریق تعالیم محمد گولید (م: 1918میلادی) در سومالی پیروان بسیار یافت. احمدیه یکی از زیرشاخه های رُشَیدیه، طایفه دیگری است که خود را منسوب به احمد بن ادریس می داند و توسط فردی مصری به نام محمد بن احمد دَندَرَوی (م: 1328هـ. ق) ایجاد گردید. این طریقه در سودان و در طول سواحل شرقی آفریقا، از شمال سومالی تا تانزانیا منتشر است».

در میان ایشان، فردی به نام محمد بن عبدالله بن حسّان (1860ـ1920میلادی) که خود را مهدی می نامید، ادعای مهدویت نمود تا قبائل مسلمان سومالی را متحد نماید، وی رهبری آنان را به دست آورده و با انگلیس و ایتالیا جنگ هایی را ترتیب داد. وی در نهایت مغلوب گردید.

لویی ماسینیون ایشان را فرع صوفیه خلوتیه معرفی کرده است.

آیت الله سید مهدی روحانی به نقل از «المنجد» نام وی را محمد بن عبدالله بن حسن ضبط کرده درحالی که در کتاب مذکور محمد بن عبدالله بن حسّان ضبط شده است.