جهم بن صفوان

ابومحرز جهم بن صفوان، از موالی بنی راسب است که گاهی با لقب ترمذی و گاهی با لقب سمرقندی شناخته می شود. جهم از زمره متکلّمین قرن دوم هجری قمری است که به لشگریان حارث بن سریج که در خراسان علیه بنی امیه می جنگیدند، پیوست. وی در سال 128 هجری قمری در ضمن همان قیام ها کشته شد. عقیده کلامی جهم از یک سو شبیه مرجئه می باشد که ایمان را به قلب می دانند و از سوی دیگر با معتزله در نفی صفات زائد بر ذات و قول به عدم رؤیت خدا، شباهت دارد. جهم در عین حال از زمره مدافعین سرسخت جبر بوده و از مجبّره محسوب می شود. ابن اثیر ضمن آن که می گوید خلق زیادی منتسب به اویند، قتل وی را به علت نشر آرا و عقاید وی می داند، در حالی که ظاهراً وی به واسطه شرکت در قیامی که بعد ها منجر به فروپاشی بنی امیه و تشکیل دولت عباسی گردید، توسط سلم بن احوز و در زمان ولایت نصر بن سیار حاکم اموی خراسان، گردن زده می شود. جهم بن صفوان را از شاگردان جعد بن درهم دانسته اند. (انساب الاشراف، بلاذری، ج2، ص133 / دائرة المعارف الاسلامیة، ج7، ص195 / الفرق بین الفرق، عبدالقاهر بغدادی، ص128 / الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ابن حزم، ج1، ص387 و 388 / اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر، ج1، ص317 / لسان المیزان، ابن حجر عسقلانی، ج2، ص357 / الملل و النحل، محمد شهرستانی، ج1، ص97 / میزان الاعتدال، محمد بن احمد ذهبی، ج1، ص426</ref>