مدینه: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۶ ژانویهٔ ۲۰۱۵، ساعت ۱۳:۱۳ (نمایش مبدأ) Mohamad ir22 (بحث | مشارکت‌ها) جز («مدینه:» را محافظت کرد ([ویرایش=فقط مدیران] (بی‌پایان) [انتقال=فقط مدیران] (بی‌پایان))) → تفاوت قدیمی‌تر		نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۰:۲۷ (نمایش مبدأ) Admin (بحث | مشارکت‌ها)
(یک نسخهٔ متوسط توسط کاربر دیگری نشان داده نشده)
سطر ۱:		سطر ۱:
−	{{دیگر کاربردها|مدینه}}
−	{{Infobox settlement
−	| name                    = مدینه
−	| official_name          = Medina
−	| native_name            = اَلْمَدِينَة اَلْمَنَوَّرَة
−	| native_name_lang        =
−	| other_name              =
−	| settlement_type        = [[فهرست شهرهای عربستان سعودی|شهر]]
−	| image_skyline          = Mescidi nebevi.JPG
−	| image_alt              =
−	| image_caption          = مقبرهٔ [[محمد]] زیر گنبد سبز [[مسجدالنبی]] قرار دارد.
−	| image_flag              =
−	| flag_alt                =
−	| image_seal              =
−	| seal_alt                =
−	| image_shield            =
−	| shield_alt              =
−	| nickname                =
−	| motto                  =
−	| image_map              = Medina, Saudi Arabia locator map.png
−	| mapsize                =
−	| map_alt                =
−	| map_caption            =
−	| image_map1              =
−	| mapsize1                =
−	| map_alt1                =
−	| map_caption1            =
−	| pushpin_map            = Saudi Arabia
−	| pushpin_label_position  =
−	| pushpin_map_alt        =
−	| pushpin_map_caption    = موقعیت شهر  در عربستان سعودی
−	|latd = 24 | latm = 28 | lats =  | latNS = N
−	|longd = 39 | longm = 36 | longs =  | longEW = E
−	| coor_pinpoint          =
−	| coordinates_region      = SA
−	| coordinates_type        =
−	| coordinates_display    = inline,title
−	| coordinates_footnotes  =
−	| subdivision_type        = [[فهرست کشورهای جهان|کشور]]
−	| subdivision_name        = {{KSA}}
−	| subdivision_type1      = [[استان‌های عربستان سعودی|استان]]
−	| subdivision_name1      = [[استان مدینه|مدینه]]
−	| subdivision_type2      =
−	| subdivision_name2      =
−	| subdivision_type3      =
−	| subdivision_name3      =
−	| established_title      =
−	| established_date        =
−	| established_title1      = <!-- Incorporated (town) -->
−	| established_date1      =
−	| founder                =
−	| seat_type              =
−	| seat                    =
−	| government_footnotes    =
−	| government_type        = شهر
−	| leader_party            =
−	| leader_title            = شهردار
−	| leader_name            = [[عبدالعزيز بن ماجد]]
−	| unit_pref              = Metric<!-- or US or UK -->
−	| area_footnotes          =
−	| area_total_km2          = 589
−	| area_land_km2          =
−	| area_water_km2          =
−	| area_metro_km2          =
−	| area_urbun_km2          =
−	| area_water_percent      =
−	| area_note              =
−	| elevation_footnotes    =
−	| elevation_m            = 608
−	| elevation_max_footnotes =
−	| elevation_max_m        =
−	| elevation_min_footnotes =
−	| elevation_min_m        =
−	| population_footnotes    =
−	| population_total        = 1747129
−	| population_metro        =
−	| population_urbun        =
−	| population_as_of        = ۲۰۱۰
−	| population_density_km2  = auto
−	| population_demonym      =
−	| population_note        =
−	| timezone1              = [[یوتی‌سی ۳:۰۰+|EAT]]
−	| utc_offset1            = ٣+
−	| timezone1_DST          = [[یوتی‌سی ۳:۰۰+|EAT]]
−	| utc_offset1_DST        = ۳+
−	| postal_code_type        = [[کد پستی]]
−	| postal_code            = (۵ رقمی)
−	| area_code_type          = [[فهرست پیش‌شماره تلفنی کشورها|پیش‌شماره تلفن]]
−	| area_code              =۲ ۹۶۶+
−	| iso_code                =
−	| registration_plate      =
−	| blank_name_sec1        =
−	| blank_info_sec1        =
−	| blank_name_sec2        =
−	| blank_info_sec2        =
−	| website                = <!-- {{URL|example.com}} -->
−	| footnotes              =
−	}}
−	'''مدینه''' یا '''مدینةالنبی'''، {{به عربی|المدینة المنورة}}، نام شهری است در کشور پادشاهی [[عربستان سعودی]] واقع در [[شبه جزیره عربستان]]. این شهر در شمال [[ریاض]] و در میانه [[نجد]] قرار گرفته و آب‌وهوایی خشک و بیابانی با تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد دارد. این شهر پیش از [[هجرت]] [[پیامبر اسلام]] به آن، '''[[یثرب]]''' نام داشت، که با ورود پیامبر، آن‌را مدینة النبی (یعنی: شهر پیامبر) نامیدند.	+	'''مدینه''' یا '''مَدینَةُ النَّبی'''، به معنای شهر پیامبر، دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان که در [[عربستان]] واقع است. [[هجرت]] پیامبر اکرم(ص) به این شهر، مبدأ تاریخ مسلمانان گشت. [[مسجد النبی|مسجد]] و مرقد [[پیامبر اکرم(ص)]]، [[قبرستان بقیع]]، مدفن [[ائمه بقیع|چهار امام شیعه]] و بسیاری از بزرگان اسلام و نیز مکان‌های مقدس دیگری در آن جای گرفته است. با [[هجرت]] [[پیامبر اسلام(ص)]] به این شهر، نام آن از یثرب به مدینة النبی تغییر کرد و تا سال ۳۶ق پایتخت نخستین حکومت اسلامی بود. جنگ‌های مسلمانان با مشرکان، نبرد پیامبر با یهودیان مدینه، شورش علیه [[خلیفه سوم]] مسلمانان و کشته شدن او، [[واقعه حره]] و [[قیام نفس زکیه]] از حوادث بسیار مهم در تاریخ این شهر به شمار می‌روند. اکثر [[امامان شیعه]] در مدینه ساکن بوده‌اند.
		+	سفر به مدینه و زیارت مکان‌های مقدس آن و نمازگزاردن در [[مسجد النبی]] جزء جدانشدنی سفر مسلمانانی است که عازم [[حج]] یا [[عمره]] هستند.
		+	==جغرافیای مدینه==
		+	[[مدینه]] (نام پیش از [[هجرت]] : یثرب) از شهرهای اصلی کشور [[عربستان]] است و در ۴۵۰ کیلومتری شمال شرقی [[مکه]] در ناحیه [[حجاز]] قرار دارد.<ref>حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص۱۰۶۴</ref>
−	شهری مدینه در ناحیه تاریخی [[حجاز]] در کشور [[عربستان سعودی]]، این شهر پس از هجرت [[پیامبر اسلام]]، به مدینةالنبی(شهر پیامبر) معروف شد، در اولین شب [[ربیع الاول]] سال ۱۴ بعثت، «[[محمد]]» به «یثرب» مهاجرت نمود و سرآغاز تاریخ مسلمانان(تاریخ هجری)، از همان سال می‌باشد.	+	این شهر در شمال­ غربی شبه ­جزیره عربستان در دشتی هموار واقع است. طول جغرافیایی آن، ۳۹ درجه و ۵۹ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی‌اش، ۲۴ درجه و ۵۷ دقیقه شمالی است.<ref>قره چانلو، حرمین شریفین، ص۱۱۶.</ref> این شهر از سطح دریا ۵۹۷ تا ۶۳۹ متر ارتفاع دارد.<ref>عاملی، معالم مکه و المدینه بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۱.</ref><ref>http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=39106</ref>
−	[[مسجدالنبی]]، [[مسجد قباء]] و [[مسجد ذوقبلتین]] در این شهر قرار دارند. مدینه امروزه از شهرهای مقدس [[مسلمان|مسلمانان]] به‌شمار می‌آید. مقبره پیامبر اسلام در این شهر و در داخل خانه پیامبر در کنار مسجد النبی قرار دارد و از مهمترین زیارت گاه های مسلمانان است.	+	شهر مدینه در میان دو رشته [[حره]](حره به طور معمول به سنگ‌های سیاهی اطلاق می‌شود که به صورتی خشن سطح زمین را پوشانده و پستی و بلندی تپه‌ای دارد و به صورت کوه نیست) قرار یافته که یکی در شرق با نام «حرّه واقم» و دیگری در غرب با نام «حرّه وبره» است.<ref>آثار البلاد و اخبار العباد، ص۱۵۷</ref> آشکارترین کوه در مدینه منوره، [[کوه احد|کوه اُحد]] است.
−	برای نخستین بار تصاویری از داخل محل مرقد پیامبر منتشر شده است که این مرقد را بسیار ساده و با روپوشی از پارچه سبز نشان می دهد که بر روی آن کلمات "لااله الا الله" و "محمد رسول الله" نوشته شده است <ref> [هشت تصویر بی نظیر از فضای داخل مرقد مطهر پیامبر اکرم (ص) http://shafaqna.com/persian/other-services/prophet-muhammad/prophet-muhammad2/item/32506 ] </ref>	+
−	فاصله مدینه تا [[مکه]] حدود ۴۲۰ کیلومتر است.	+	===آب و هوا===
−	[[File:المدينة المنورة.PNG|thumb|left|مدینه]]	+	هوای مدینه گرم و بیابانی است ولی نسبت به شهر مکه معتدل و دمای آن پایین‌تر است. تابستانها دمای این شهر تا بیش از ۴۵ درجه سانتیگراد بالا می‌رود. آب شرب و کشاورزی در این شهر غالبا از نزولات آسمانی و چاه تامین می‌شود.{{مدرک}}
−	== تاریخچه یثرب ==	+
−	'''یثرب''' از شهرهای باستانی است که در کتیبه‌های معینی از آن نام برده شده‌است. این شهر از جمله محل‌هایی بود که گروهی از نیروهای [[معین|معینی]] در آن اقامت داشتند. پس از آنکه روزگار دولت [[معینیان]] سپری گردید، [[سبائی|سبائیان]] حکومت آنجا را در دست گرفتند. معروف است که حکومت‌های '''معین''' و '''سبا''' همواره در پی بسط سلطه و نفوذ خود در سرزمین‌های شمال عربستان بودند. همچنین در جغرافیای [[بطلمیوس]] دوبار از این شهر نام برده شده‌است، یک بار به نام '''ایاترپه''' و بار دیگر به نام '''ایاتریپا'''. [[استفان بیزانسی]] از این شهر به نام '''ایاتریپاپولیس''' یاد کرده‌است.<ref>جواد علی، تاریخ العرب قبل السلام، ج ۳، ص ۳۹۵</ref>	+
−	این شهر در نزد راویان اخبار گذشته به نام '''اثرب''' و '''یثرب''' معروف است. <ref>محمد بن محمود بن نجار، الدره الثمنه فی تاریخ المدینه، قاهره. ۱۹۵۶ ص ۳۲۳</ref> به نوشته آنان یثرب مرکز مدینه‌است، که از قناه تا جرف و از المال، که بدان [[برناوی]] می‌گویند، تا [[زباله]] امتداد میابد. برخی از راویان اخبار گمان برده‌اند که این شهر به دلیل انتساب به ''یثرب بن قانیه بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن نوح''، بدین نام خوانده شده‌است و او نخستین کسی بود که هنگام پراکنده شدن خاندان [[نوح]] در این سرزمین فرود آمد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج ۲، ص ۱۴۸</ref>	+
−	دیگران گمان کرده‌اند که نام یثرب ماخوذ از ''ثرب'' به معنای فساد یا از ''تثریب'' یعنی ''«مواخذه به علت گناه»'' است و نوشته‌اند که پیامبر به دلیل کراهت از تثیرب، از نامیدن این شهر به اسم یثرب نهی کرد و آن را ''طیبه'' و ''طابه'' نامید.<ref> یاقوت، سمهودی، ج۱، ص ۸</ref> [[بلاذری]] می‌نویسد که یثرب به نام رئیس گروهی از [[عمالقه]] نامیده شده‌است که پس از بیرون راندن ''بنی عبیل بن عوص بن ارم بن سام، از فرزندام نوح''، از آنجا فرود آمدند.	+	در گذشته، آبهای زیرزمینی مدینه در سطح کمی از زمین قرار داشته و با کندن چاه به سهولت به دست می‌آمده و از چاه برای مصارف زراعی و شرب استفاده می‌کرده‌اند.<ref>انساب الاشراف، پیشین، ج۵، ص۴۸۷ و معجم البلدان، پیشین، ج۳، ص۱۰۴</ref>
−	نام مدینه که پس از هجرت پیامبر، به یثرب اطلاق شده‌است ماخوذ از کلمه آرامی ''مدینتا'' به معنی قرق و شهر، خلاصه شده ''مدینه الرسول'' است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج ۱، ص ۴۲.</ref>	+	==وضعیت جمعیتی==
−	راویان اخبار نوشته‌اند که یثرب یا مدینه ۲۹ اسم دارد که عبارتند از:  ''طیبه، طابه، مسکینه، عذراء، جابره، محببه، مجبوره، یثرب، ناجیه، موفیه، اکاله البلدان ع محفوفه، مسلمه، مجنه، قدسیه، عاصمه، مرزوقه، شافیه، خیره، محبوبه، مرحومه، جابره، مختاره، محرمه، غلبه، ببره، تندر، حسیبه، دارالبرار، حسنه، دارالخیار، دارالیمان، دارالسنه، دارالهجره، قاصمه، طباطبا''.<ref>احمد بن عبدالحمید عباسی، کتاب عمده الخبار فی مدینه المختار، ص ۴۱.</ref>	+	در سالهای اخیر، جمعیت مدینه به بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر رسیده است.<ref>http://www.aljazeera.net/encyclopedia/citiesandregions/2014/11/19/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A9</ref> ساکنان شهر، همگی مسلمانند ولی در بیرون شهر کارگران مهاجر غیر مسلمان نیز زندگی می‌کنند.
−	=== نامیدن به نام پیشین ===	+	پیش از اسلام، دو گروه عرب و یهودی در یثرب زندگی می‌کردند. قبایل یهودی عبارت بودند از: [[بنی‌قینقاع|بنی قَینُقاع]]، [[بنی نضیر|بنی نَضیر]] و [[بنی‌قریظه|بنی قُرَیظه]] که عمدتا در جنوب و جنوب شرقی، ساکن بودند.<ref> الانصاری، آثار المدینة المنوره، ص۲۱۰</ref>
−	در [[قرآن]] آمده است که منافقین مدینه، شهر را به نام قدیمش (یعنی [[یثرب]]) می‌نامیدند، و نام جدید آن را پذیرا نبودند. آیات ۱۲ و ۱۳ [[سوره احزاب]] بیان می‌دارد که در [[جنگ احزاب]]، وقتی منافقان و افراد ضعیف‌الایمان، احزاب و گروه‌های مختلف کفار و جمعیت فراوان آن‌ها را دیدند، گفتند: خدا و رسولش جز وعده‌های فریبنده دروغین به ما نداده‌اند؛ و برخی از آن‌ها می‌گفتند: ای مردم '''یثرب''' این میدان جای ماندن شما نیست، پس به خانه‌های خود بازگردید (و گر نه همگی کشته می‌شوید)!<ref>وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَ الَّذِينَ فىِ قُلُوبهِِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا، وَ إِذْ قَالَت طَّائفَةٌ مِّنهُْمْ يَأَهْلَ يَثرِْبَ لَا مُقَامَ لَكمُ‌ْ فَارْجِعُواْ</ref>	+	گروه عرب عبارت بودند از دو طایفه [[اوس]] و [[خزرج]]. جمعیت خزرجیان سه برابر اوس بود و در نواحی مرکزی مدینه می‌زیستند.
−	این در حالی بود که -طبق آیه ۲۲ سوره احزاب- وقتی مؤمنان احزاب و سپاهیان دشمن را دیدند، گفتند: اين همان است كه خدا و رسولش به ما وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند؛ و (ديدن آنها) جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزود. <ref>وَ لَمَّا رَءَا الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ قَالُواْ هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ  وَ مَا زَادَهُمْ إِلَّا إِيمَانًا وَ تَسْلِيمًا</ref>	+	جمعیت عربِ یثرب، بسیار بیش از یهودیان بوده است. میان اوس و خزرج، نزاع‌های زیادی جریان داشت و این نزاع‌ها به میان قبایل یهود نیز سرایت کرده بود.
−	== موقعیت جغرافیایی ==	+	در اواسط قرن چهارم هجری بتدریج خاندانی از نسل [[امام حسین]] در [[مدینه]] به قدرت رسیدند و به عنوان «اشراف» قرنها در این ناحیه حکومت کردند که در برخی ادوار امام مذهب یا زیدی مذهب بودند. در قرن پنجم و ششم نیز شهر مدینه زیر نفوذ تشیع قرار داشت که از یک سو ناشی از سیطره دولت [[فاطمیان]] و از سوی دیگر مدیون فعالیت عالمان شیعه عراقی در حجاز بود.
−	* ([http://wikimapia.org/#lat=24.4666819&lon=39.6216774&z=14&l=2&m=a&v=2 تصویر ماهواره‌ای])	+	سادات حسینی مدینه تا اواخر قرن یازدهم مستقل بودند اما از سال ۱۰۹۹ به دستور دولت عثمانی، مدینه زیر نظر [[مکه]] در آمد. با این حال برخی از آنها از جمله طوایف «هواشم» همچنان بر تشیع امامی استوار بودند.<ref>اطلس شیعه، ص۴۱۵-۴۱۸.</ref> امروزه، [[نخاوله]] بزرگترین گروه امامی در مدینه هستند.
−	* [[ستون حنانه]]	+
−	* [[ستون توبه]]	+
−	* [[ستون محرس]]	+
−	* [[ستون محلقه]]	+
−	* [[ستون وفود]]	+
		+	هم اکنون ساکنان مدینه، مسلمان و غالبا بر مذهب اهل سنت‌اند.
		+
		+	== اقتصاد مدینه ==
		+	در حول و حوش دوره ظهور اسلام، مدینه از نظر اقتصادی با مکه تفاوت داشت. اقتصاد مکه بر پایه بازرگانی بود ولی اقتصاد مدینه غالبا بر حول محور کشاورزی می‌چرخید. کشت و زرع در مزرعه‌ها و نخلستانهای نواحی مختلف منطقه از جمله [[قبا]] و نزدیک [[کوه احد]]<ref> المفصل فی تاریخ...، پیشین، ص۱۳۲.. </ref> رونق داشت. خرما و انگور مهمترین محصولات مدینه بودند؛ اما نخل منشاء اصلی حیات اقتصادی در این شهر به شمار می‌رفت که از میوه آن به‌عنوان غذا و از چوب آن در ساختمان‌ها استفاده می‌شد.<ref>الندوی، سید علی حسنی؛ السیرة النبویه، دمشق،‌دار ابن کثیر، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۵ق، ص۲۶۶</ref> با این حال غالب مردم از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبودند.<ref>احسن التقاسیم، پیشین، ص۳۴</ref>
		+
		+	== نام‌های مدینه در قرآن==
		+	نام قدیم و نام فعلی آن در [[قرآن]] بکار رفته است:
		+	*«'''مدینه'''»: در قرآن فرموده: {{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|یقُولُونَ لَئِن رَّ‌جَعْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ لَیخْرِ‌جَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ}}|ترجمه= می‌گویند: اگر به مدینه برگردیم، قطعاً آنکه عزتمندتر است آن زبون‌تر را از آنجا بیرون خواهد کرد|سوره= [[سوره منافقون|منافقون]]|آیه= ۸}} نیز در قرآن فرموده: {{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|وَ مِمَّنْ حَوْلَکمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ...}}|سوره= [[سوره توبه|توبه]]|آیه= ۱۰۱}}
		+
		+	*«'''یثرب'''»: و یثرب اسم قدیم قبل از هجرت است. در قرآن فرموده:{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ یا أَهْلَ یثْرِبَ...}}|سوره= [[سوره احزاب|احزاب]]|آیه= ۱۳}} زجاجی گفته که: یثرب اسم بانی آن است و او یثرب بن قانیة بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن [[نوح]] است. چون یکی از نوادگان حضرت نوح علیه‌السلام به نام «یثرب» با خاندان خود در این سرزمین ساکن شد، از آن پس این سرزمین «یثرب» نام گرفت.{{مدرک}}
		+
		+	== هجرت پیامبر به مدینه ==
		+	رسول خدا(ص) ۱۳ سال پس از [[بعثت]]، در آغاز ماه [[ربیع الاول]] راهی یثرب شد. این هجرت پس از بستن دو [[پیمان عقبه]] (عقبه اول و دوم) با مردم یثرب انجام شد. حضرت پس از اقامت چند روزه در [[قبا]]، راهی آنجا شد. علت اصلی مهاجرت مسلمانان به یثرب، فشار و آزارهای مشرکان مکه و [[بیعت]] یثربیان با پیامبر(ص) برای دفاع از مسلمانان بود.
		+
		+	۱۰ سال پایانی عمر پیامبر عمدتاً در مدینه سپری شد و این شهر پایگاه گسترش اسلام بود.<ref> مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ص ۲۱۲ </ref>
		+
		+	== اقدامات رسول خدا در مدینه ==
		+	'''بنای مسجد'''{{-}}
		+	اولین اقدام [[رسول خدا(ص)]] در مدینه، ساختن مسجد بود؛ جایگاهی که علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکزیت فرهنگی، سیاسی و اداری نیز داشت؛ مرکزی که یکی از تکیه گاه‌های اصلی اسلام در میان [[مسلمانان]] بوده است.<ref> عبیدالله محمد امین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲</ref>
		+
		+	'''ایجاد پیمان نامه'''{{-}}
		+	اقدام دوم رسول خدا(ص)، ایجاد یک پیمان عمومی میان مسلمانان مدینه بود. در این معاهده که همه [[مسلمانان]] برای اجرای آن تعهد و [[بیعت]] کردند، حاکمیت برای خدا و رسول شناخته شده و بخشی از قوانین حقوقی و جزایی [[اسلام]] به عنوان قانون پذیرفته شده بود.<ref>عبیدالله محمدامین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲</ref>
		+
		+	'''اجرای عقد اخوت'''{{-}}
		+	سومین اقدام رسول خدا(ص) ایجاد [[عقد اخوت|عقد برادری]] میان مسلمانان بود. آن حضرت مسلمانان را با یکدیگر برادر کرد تا نسبت به هم ارتباط و پیوند نزدیکتری داشته باشند.<ref> عبیدالله محمدامین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲</ref>
		+	== مدینه، مرکز حکومت اسلامی ==
		+	مدینه در دور ه‌های مختلفی پایتخت حکومت اسلامی بود، این مرکزیت از زمان حکومت حضرت رسول(ص) آغاز شد و تا پایان حکومت امام حسن (به جز ۳ سال از حکومت امام علی) یعنی سال ۴۱ هجری ادامه داشت.
		+
		+	مدتی نیز در دوره حاکمیت [[نفس زکیه]] (سال ۱۴۵) مرکز دولت اسلامی بود.{{مدرک}}
		+
		+	== مدینه، مولد و مدفن معصومین ==
		+	این شهر محل تولد تعدادی از [[امامان شیعه]] است، [[امام حسن]](ع)،<ref>مفید، الارشاد، ص۳۰۹</ref> [[امام حسین]](ع)،<ref>مفید، الارشاد، ص۳۳۱</ref> [[امام سجاد]](ع)،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۳۵</ref> [[امام باقر]](ع)،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۵۲</ref> [[امام صادق]](ع)، [[امام کاظم(ع)|امام کاظم(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۹۷</ref> [[امام رضا(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۵۲۵</ref> [[امام جواد(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد</ref> [[امام هادی(ع)]]<ref>مفید، الارشاد، ص۵۶۹</ref> و [[امام عسکری]]<ref>مفید، الارشاد، ص۵۸۵</ref> در مدینه به دنیا آمده ند.
		+
		+	همین طور مرقد تعداد چهار تن از امامان شیعه یعنی، امام حسن(ع)،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ص۳۲۲ </ref> امام سجاد(ع)،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۳۵</ref>امام باقر(ع)<ref>مفید، الارشاد، ص۴۵۲</ref>و امام صادق(ع)<ref>مفید، الارشاد، ص۴۶۷</ref>در این شهر قرار دارد.
		+
		+	== مساجد مدینه==
		+	===مسجد النبی(ص)===
		+	شریف‌ترین مسجد پس از [[مسجدالحرام]]، [[مسجد النبی]] است که در مدینه واقع شده است.
		+	رسول خدا(ص) درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: {{حدیث|صَلَاةٌ فِی مَسْجِدِی هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَاللَّهِ عَشَرَةَ آلافِ صَلَاةٍ فِی غَیرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنَّ الصَّلَاةَ فِیهِ تَعْدِلُ مِائَةَ أَلْفِ صَلَاةٍ|ترجمه= نماز در مسجد من نزد خداوند، برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، جز مسجد الحرام، که نماز در آن برابر با صد هزار نماز است}}<ref> مسجد النبی، مرکز تحقیقات حج، ص۳</ref>
		+
		+	===مسجد قبا===
		+	منطقه قبا در فاصله شش کیلومتری جنوب [[مسجدالنبی]] قرار دارد و از نقاط خوش آب و هوای اطراف مدینه به شمار می‌رود. بنا به نقل روایات بسیار، مسجد قبا مصداق [[آیه]] «لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه» می‌باشد. [[مسجد قبا]] نخستین مسجدی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را بنا کرده است.<ref>ابوالفتح رازی، روح الجنان و روح الجنان، ج۶، ص۱۱۱؛ طباطبایی، المیزان، ص۶۱۸؛ سید قطب، همان، ص۳۰۵</ref>
		+
		+	در حدیث است که [[رسول خدا(ص)]] فرمود: {{حدیث|مَنْ تَطَهَّر فی بَیتِهِ ثُمَّ أَتی مَسْجِدَ قُبا فَصَلی فیه رَکْعتْین کانَ کَأَجْرِ عُمْرَة|ترجمه= کسی که در خانه‌اش، خود را پاکیزه و طاهر کند و سپس به مسجد قبا بیاید و در آن نماز بخواند، پاداش یک [[حج عمره|عمره]] خواهد داشت.}}<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۳ص۲۱۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱، ص۱۸۹</ref>
		+	=== مسجد شجره ===
		+	این مسجد، که امروزه به نام‌های «[[مسجد شجره|شجره]]»؛ «[[ذوالحلیفه|ذوالحُلَیفه]]» و «اَبیار علی» مشهور است، یکی از مساجد بسیار مهم خارج از مدینه بوده و به عنوان یکی از [[میقات‌|میقات‌ها]] و مساجد [[اِحرام]] اهمیت زیادی دارد.
		+	=== مسجد جمعه ===
		+	پیامبر(ص) در ادامه مسیر از قبا به یثرب، در میان [[قبیله بنی سالم]] برای نخستین بار [[نماز جمعه]] را اقامه کرد و همین مسئله سبب شد تا محل نماز خواندن رسول خدا(ص)به عنوان [[مسجد الجمعه]] شناخته شود.
		+
		+	=== مسجد العمره ===
		+	مسجدی با نام [[مسجد العرفات]] یا مسجد العمره در طرف قبله [[مسجد قبا]] بوده است. گفته شده این نامگذاری به این جهت بوده که زمانی در [[روز عرفه]] رسول خدا(ص) در اینجا ایستاده بود، زمین آن چنان صاف شد که حضرت از آنجا مردمانی را که در [[عرفات]] ایستاده بودند را مشاهده کرد.<ref> تاریخ المعالم المدینة المنوره، صص۱۲۵ - ۱۲۶</ref>
		+	=== مسجد عتبان بن مالک ===
		+	[[مسجد عتبان بن مالک]] نیز یکی از مساجد منطقه قبا بوده است. ابن عتبان که از نقبای [[انصار]] بود، از رسول خدا(ص)خواست تا به منزل وی بیاید تا او برای حضرت محلی برای نماز درست کند. علت این درخواست این بود که گاهی اوقات، سیل میان او و مسجد محل فاصله می‌انداخت. رسول خدا(ص) به منزل وی رفته، و در قسمتی از خانه‌اش نماز خواند و همان مکان به عنوان مسجد شناخته شد.<ref> تاریخ المعالم المدینة المنوره، ص۱۵۵</ref>
		+	=== مسجد علی(ع) ===
		+	این مسجد در جنوب [[مسجد فتح]] بوده و بر [[وادی بطحان]] اشراف دارد. گفته شده در مدت محاصره شهر مدینه در [[جنگ احزاب]]، [[حضرت علی(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] در آن به عبادت می‌پرداخت.<ref> خلاصة الوفاء بأخبار‌دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳; المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴</ref>
		+	=== مسجد فَضِیخ ===
		+	در جریان [[غزوه بنی نضیر]] رسول خدا(ص) در این محل خیمه‌ای داشته و به مناسبت برکت حضور پیامبر(ص) در آن مکان مسجدی ساخته شد. درباره نام‌گذاری این مسجد گفته شده است که در این مکان درخت فَضِیخ قرار داشته است که نام درخت نخل بوده است (فضیخ به نوعی شراب که از درخت نخل گرفته میشد نیز اطلاق شده است).
		+
		+	این مکان به مسجد ردّ الشمس نیز شناخته می‌شود و در چند روایت از [[ائمه(ع)]]از آن به عنوان مسجدی یاد شده که باید آن را زیارت کرد.<ref> بحار الانوار، ج۶۳، ص۴۸۷؛ ج۸۱، ص۸۲؛ ج۹۶، ص۳۳۵؛ ج۹۷، ص۲۱۳، ۲۱۴، ۲۱۶، ۲۲۴</ref>
		+	{{همچنین ببینید|مسجد رد الشمس}}
		+
		+	=== مساجد سبعه(هفت گانه) ===
		+	در شمال غربی مدینه و در دامنه کوه سلع هفت مسجد که در نزدیک هم قرار دارند را مساجد سبعه گویند که عبارت‌اند از: [[مسجد علی]]، [[مسجد سلمان]]، [[مسجد فاطمه]]، [[مسجد ابوذر]]، [[مسجد ذوقبلتین]]، [[مسجد ابوبکر]] و [[مسجد عمر]].<ref> خلاصة الوفاء بأخبار‌دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳ب; المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴</ref>
		+
		+	در مدینه مساجد دیگری وجود دارد که اسامی برخی از آن‌ها عبارت است از:
		+	*[[مسجد فتح]]
		+	*[[مسجد غمامه]]
		+	[[پرونده:مسجد غمامه.JPG|بندانگشتی|نمایی از مسجد غمامه]]
		+	*[[مسجد الاجابه]] ([[مباهله]])
		+	*[[مسجد معرس]]
		+	*[[مسجد ثنیة الوداع]]
		+	*[[مسجد سقیا]]
		+	*[[مسجد و مشربه‌ام ابراهیم]].<ref> مکه و مدینه، مرکز تحقیقات حج، ص۲۸</ref>
		+	== اماکن ==
		+	=== قبرستان بقیع ===
		+	بقیع قبرستان معروف و قدیمترین و شناخته‌ترین قبرستان در اسلام است. این قبرستان در ناحیه شرقی مدینه قرار دارد.
		+
		+	مزار چهار تن از پیشوایان معصوم، حضرت [[امام حسن مجتبی]]، [[امام سجاد|امام علی بن حسین]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهم السلام و نیز [[فاطمه بنت اسد]] و به قولی مرقد [[حضرت زهرا]](س) در این قبرستان است. همچنین قبر [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیغمبر و [[ام البنین]] و [[ابراهیم فرزند پیامبر]] و رقیه و ام کلثوم (دختران رسول خدا) و همسران آن حضرت (صفیه و عاتکه) و بسیاری از بزرگان و [[صحابه]] و [[تابعین|تابعین]] و صلحا و اخیار و زاهدان و عابدان و شهدای اسلام در این قبرستان قرار دارد.
		+
		+	پیامبر صلی الله علیه و آله برای آرمیدگان در این قبرستان احترام خاص قائل بود. پیامبر فرمود: من فرمان یافته‌ام تا برای دفن شدگان در [[قبرستان بقیع|بقیع]] طلب آمرزش کنم؛
		+
		+	پیامبر صلی الله علیه و آله هرگاه از کنار قبرستان بقیع می‌گذشت، می‌فرمود: «السَّلامُ عَلَیکمْ مِنْ دِیارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکمْ لاحِقُونَ».<ref>بقیع، مرکز تحقیقات حج، ص۳</ref>
		+	=== کوه اُحد ===
		+	از کوه‌های مشهور و مهم مدینه، [[کوه احد|کوه اُحُد]] است که در شمال شرقی شهر و پنج کیلومتری مسجدالنبی(ص) قرار دارد..<ref> آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۵۴ </ref> چون این کوه از میان کوه‌های پیرامون مدینه، تنها کوهِ جدا و مستقل است، آن را «اُحُد» نامیده‌اند.<ref> فتح الباری، ج۷، ص۲۸۹-۲۹۰؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۸</ref> این کوه با هفت کیلومتر طول (از شرق به غرب) طولانی‌ترین کوه در شبه جزیره است که قله‌های بزرگی داشته و عرض آن نیز میان ۱تا ۳ کیلومتر است..<ref> تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۳۰۷</ref>
		+
		+	[[غزوه احد|غزوه اُحد]] در روز شنبه، هفتم ماه [[شوال|شوّال]] سال سوم [[هجری قمری]] در کنار کوه احد روی داد.در کنار این کوه قبرستان کوچکی واقع است که شهدای جنگ احد در آن دفن شده‌اند<ref>واقدی، مغازی، ص۱۴۵؛ المساجد و الأماکن الأثریة...، ص۳۱؛ تاریخ المدینة المنورة، ج۱، ص۱۳۰</ref>و مرقد [[حمزه]] عموی پیامبر(ص)در این قبرستان واقع است.
		+
		+	===خانه حضرت فاطمه(س)===
		+	خانه [[حضرت علی(ع)]] و [[حضرت زهرا(س)]] در کنار [[مسجد النبی]] قرار داشت. این خانه دو در داشت که یکی به مسجد باز می‌شد و حضرت هنگام نماز از آن وارد مسجد می‌شدند و در دیگری هم به بیرون مسجد باز می‌­شد که رفت آمد روزمره از آن صورت می‌گرفت. در [[ماجرای سد الابواب]] به این خانه اشاره شده است.
		+
		+	از این خانه در اکثر [[روایات|روایات]] [[شیعه]] و [[سنی]] با عنوان «بیت‌ فاطمه» یا «حجرة فاطمه» یاد شده است.<ref>http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=10484</ref> در دوره‌های بعدی و در توسعه مسجد النبی این خانه خراب شده است و امروزه در محدوده [[ضریح]] پیامبر(ص) قرار دارد.
		+
		+	=== خانه کلثوم بن هدم و سعد بن خیثمه ===
		+	در منطقه قبا مکانهای مختلفی وجود داشته که اکنون از میان رفته است. از جمله خانه [[کلثوم بن هدم]] و [[سعد بن خثیمه]]، که این دو خانه محل فرود آمدن رسول خدا(ص) پس از هجرت و محل زندگی شماری از مهاجران نخست به مدینه بوده است.<ref> التحفة اللطیفة،ص۷۰</ref>
		+	=== چاه اریس ===
		+	اریس در لغت اهل شام،به معنای«فلاح»است. چاه مزبور را به نام [[بئر اریس]]، [[بئر خاتم]] و«بئر النبی» هم مینامند.
		+	از این چاه دهها بار در مصادر تاریخی و حدیثی یاد شده است.عمدهترین آنها اشاره به جریان افتادن انگشتر رسول خدا(ص) در زمان [[عثمان]] و توسط وی در آن چاه است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ص۲۵۳؛ اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۳۸۵</ref>
		+
		+	=== قبر محمد صاحب نفس زکیه ===
		+	قبر محمد بن [[عبدالله بن حسن بن حسن|عبدالله]] بن [[حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب|الحسن]] بن [[امام حسن(ع)|الحسن علیه‌السلام]] در منطقه‌ای بین مغرب و شمال شهر در نزدیکی [[کوه سلع]] است.<ref>حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص۱۰۷۱</ref>
		+	== وقایع مهم تاریخی مدینه ==
		+	===جنگ با بنی قینقاع===
		+	این گروه از یهودیان پس از [[جنگ بدر]]، پیمان پیامبر را شکستند، پیامبر آنها را نصیحت فرمود و از آنها خواست که از سرنوشت [[قریش]] عبرت بگیرند ولی آنها دست برنداشتند و روزی در بازار یکی از یهودیان به یک زن مسلمان هتک حرمت کرد، که یک مرد مسلمان به خشم آمد و او را کشت، یهودیان [[بنی‌قینقاع|بنی قینقاع]] هم او را کشتند و اعلان جنگ کردند و به درون حصار خود رفتند و حالت جنگی گرفتند، و پیامبر نیز آنها را محاصره نمود، و بعد از مدتی با اجازۀ اینکه هر چه می‌توانند بار شترهایشان بکنند بروند، اخراج شدند.<ref> مغازی واقدی، ص۱۲۸-۱۲۷؛ و با توضیحات کمتر و‌گاه کمی متفاوت در سیره ابن هشام، ص۳۱۵-۳۱۴؛ طبری، ج۳، ص۹۹۷؛ الکامل ابن اثیر، ج۳، ص۹۷۰-۹۷۱</ref>
		+	===جنگ با یهودیان بنی نضیر===
		+	روزی پیامبر به دژ [[بنی نضیر]] رفت، و یهودیان، تصمیم به قتل پیامبر گرفتند، از این رو به پشت بام رفتند و خواستند از روی آن سنگی را بر سر پیامبر بیندازند، ولی پیامبر به کمک [[وحی]] الهی آگاه شد و فوراً از دژ خارج شد، و به بنی نضیر دستور داد که حالا که پیمان را شکستید، از مدینه خارج شوید.<ref> المغازی، ص۲۷۰-۲۶۹؛ طبقات ابن سعد، ج۲، ص۵۶-۵۵؛ سیره ابن هشام، ص۳۵۵-۳۵۴؛ کامل ابن اثیر ج۳، ص۱۰۱۱-۱۰۱۰؛ طبری، ج۳، ص۱۰۵۶-۱۰۵۴</ref>
		+	===جنگ با یهودیان بنی قریظه===
		+	یهودیان [[بنی‌ قریظه]] پس از اخراج بنی نضیر پیمان خود را نقض کردند و به همراه قریش و کفار دیگر جنگ احزاب را به راه‌انداختند، و یک بار هم شبیخون زدند<ref>واقدی، مغازی، ص۳۴۵-۳۴۶</ref> ولی در نهایت با همکاری یک تازه مسلمان، توافق آنها با کفّار به هم خورد، و در نتیجه از همکاری با احزاب عرب باایستادند.<ref>سیره ابن هشام، ص۳۷۴-۳۷۱؛ طبقات ابن سعد، ج۲، ص۶۷؛ مغازی، ص۳۶۳-۳۶۱؛ طبری، ج۳، ۱۰۷۹-۱۰۷۸؛ کامل ابن اثیر، ج۳، ص۱۰۲۲</ref> پس از اتمام [[جنگ احزاب]]، پیامبر به سراغ یهودیان بنی قریظه رفتند و آنها را محاصره نمودند. پس از حدود یک ماه، بنی قریظه تسلیم شد،<ref> طبری، ج۳، ص۱۰۸۴؛ یعقوبی، ج۱، ص۴۱۱</ref> و حکم به اعدام مردان و اسارت زنان و کودکان ایشان صادر شد.
		+
		+	===واقعه حره ===
		+	[[واقعه حره]] از جنایات بزرگ [[بنی امیه|امویان]] پس از به شهادت رساندن [[امام حسین(ع)|امام حسین علیه‌السلام]] است. این واقعه مربوط به قیام مردم [[مدینه]] علیه حکومت [[یزید بن معاویه]] به رهبری [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر|عبدالله بن حَنظَلة بن ابی‌ عامر]] در سال ۶۳ هجری است.
		+
		+	[[یزید]] سپاهی ۵ هزار نفری رابه فرماندهی [[مسلم بن عقبه]]، به مدینه فرستاد. این سپاه قیام مردم را با خشونت بسیار سرکوب کرد. در این واقعه بسیاری از مردم مدینه، از جمله ۸۰ تن از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و ۷۰۰ تن از حافظان [[قرآن]] کشته شدند و غارت اموال و نوامیس مردم به مدت سه روز برای سپاهیان شام مجاز شمرده شد و آنها از هیچ جنایتی فروگذار نکردند.<ref> مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۷۳ تا۷۵</ref>
		+	=== قیام نفس زکیه ===
		+	[[محمد نفس زکیه]] در زمان [[خلافت]] [[منصور عباسی]] در سال ۱۴۵ هجری و در مدینه قیام کرد. مردم مدینه، بالاخص [[محدث|محدثین]] مدینه از جمله [[مالک بن انس]]، به طرفداری از نفس زکیه برخاسته و بیعت منصور را به خاطر کراهت و اجبار، غیر معتبر دانستند. در درگیری دو لشکر در مدینه، سپاه نفس زکیه شکست خورد و او کشته شد و بدنش را در بقیع دفن کردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، صص۲۹۸و۲۹۹</ref>
		+
		+	==منابع مدینه‌شناسی==
		+	نظر به اهمیتی که شهر مدینه برای مسلمانان دارد، از سده‌های نخستین پس از هجرت، کتابهایی با موضوع معرفی این شهر و نشان دادن فضیلتهای آن تالیف گشته است که برخی از آنها مفقود و برخی هم اکنون در دسترس‌اند. در دوره معاصر نیز آثاری به زبانهای مختلف در این باره نگاشته شده است.
		+	===منابع کهن===
		+	*از نخستین آثار مدینه‌شناسی که امروزه در دسترس نیست، ''اخبار المدینه'' نوشته ابن زَباله (م.حدود۲۰۰ق.)<ref>برای تفصلیل درباره این کتاب نک: http://phz.hajj.ir/422/9264</ref>و دیگر، کتاب اخبار المدینه منسوب به زبیر بن بکار (۱۷۲۲۵۶ق.)<ref>برای تفصیل درباره این کتاب نک: http://phz.hajj.ir/422/9262</ref>است. هرچند این دو کتاب مفقود شده‌اند، ولی منابع بعدی از آنها نقل قول کرده و بسیاری از مطالب آنها را حفظ نموده‌اند.
		+
		+	*از مهمترین و جامع‌ترین آثار کهن درباره مدینه کتاب ''وفاء الوفا بأخبار‌دار المصطفی'' از نور الدین علی بن احمد سمهودی (م ۹۱۱) در چهار جلد است. این اثر که به سبک دایرة المعارف نگاشته شده است، از نقل‌های کهن و تحقیقات تازه درباره تاریخ این شهر مقدس و در نوع خود اثری کم نظیر است. سمهودی در این اثر خود از کتاب‌های بسیاری استفاده کرده که امروزه در دسترس ما قرار ندارد. علاوه بر این، خود وی قدم به قدم شهر را زیر پا گذاشته و آثار تاریخی را شناسایی کرده است. خلاصه‌ای از متن عربی این کتاب، تحت عنوان «اخبار مدینه» بیش از سیصد سال پیش به فارسی درآمده که به سال ۱۳۷۶ شمسی توسط نشر مشعر چاپ شده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۳.</ref>
		+
		+	===منابع معاصر===
		+	در دوران معاصر نیز کتابهایی شایان توجه در معرفی مدینه به زبان‌های مختلف نگاشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
		+
		+	*''فصول من تاریخ المدینة المنوره'' از علی حافظ به زبان عربی: مؤلف، یکی از پژوهشگران برجسته چند دهه اخیر در تاریخ مدینه و آثار دینی- تاریخی آن شهر است که حاصل تحقیقات خود را در این کتاب فراهم آورده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۳.</ref>
		+
		+	*''مدینهشناسی'' به فارسی: این کتاب از محمد باقر نجفی پژوهشگر ایرانی و یکی از مفصلترین آثار پژوهشی و تحقیقی است که به زبان فارسی درباره مدینه انتشار یافته است. مجلد نخست آن درباره مساجد و برخی از آثار تاریخی مدینه و مجلد دوم درباره جغرافیای جنگهای زمان رسول خداست. این کتاب در آلمان به چاپ رسیده و حاوی تصویرها و نقشه‌های فراوانی است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۵.</ref>
		+	*''معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ'' به زبان عربی: این کتاب اثر عبد العزیز کعکی است و آن را جامع‌ترین اثری دانسته‌اند که در سال‌های اخیر درباره تاریخ مدینه نوشته شده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۵.</ref>
		+
		+	افزون بر این آثار، کتاب‌هایی دیگر مانند کتاب ''المساجد الاثریة فی المدینة المنوّرة''(اثر محمد الیاس عبد الغنی) درباره موضوعات مرتبط با مدینه نگاشته شده‌اند که فارسی‌زبانان برخی از آنها را به فارسی نیز ترجمه کرده‌اند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶.</ref>
		+
		+	==پانویس ==
		+	{{پانویس۲}}
	== منابع ==		== منابع ==
−	{{ویکی‌گفتاورد}}	+	{{منابع}}
−	{{ویکی‌سفر}}	+	*جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، تهران، ۱۳۸۶ش.
−	{{انبار-رده|Medina}}{{پانویس}}	+	*طباطبایی، محمدحسین، المیزان، محمدباقر موسوی همدانی، بنیاد علمی و فکر علامه طباطبایی، ۱۳۶۳ش.
−	* [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%d9%85%d8%af%db%8c%d9%86%d9%87&SSOReturnPage=Check&Rand=0 مدینه]، دانشنامه رشد	+	*سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الخامسه، ۱۳۸۴ق
−	* دکتر: شامی، یحیی، ''(موسوعة المدن العربیة والاسلامیة) ''، دار الفکر العربی، بیروت، چاپ  سال ۱۹۹۳  میلادی به (عربی).	+	*رازی، ابوالفتح، روح الجنان و روح الجنان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا
−	* الحموی، یاقوت، ابوعبدالله، ''(مُعجَم اَلبُلدان) ''، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، جلد هفتم، چاپ سال ۱۹۹۰ مبلادی به (عربی).	+	*قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، مشعر، دوم، ۱۳۷۴ش
−	* الدینوری، أبی محمد، عبدالله، بن مسلم، بن قتیبه. '' (عُیُون الأَخبَار) ''، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، چاپ  سوم، انتشار سال ۱۹۸۶  میلادی.	+	*المساجد و الأماکن الأثریة،
−	* دکتر: السید عبدالعزیز، بن سالم، ''(تاریخ العرب فی العصر الجاهلیة) ''، دار النهضة العربیة  چاپ سال ۱۹۷۸  میلادی به (عربی).	+	*شیخ مفید، الارشاد، ترجمه حسن موسوی مجاب، قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۸ش
−	* استاد.دکتر: الجرو، سعید، اسمهان، ، ''(دراسات فی التاریخ الحضاری للیمن القدیم)، دار الکتاب الحدیث، چاپ عدن، ۲۰۰۳ میلادی به (عربی).	+	*مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابولقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۷ش
		+	*واقدی، محمد بن عمر، مغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، دوم، ۱۳۸۸ش
		+	*ابن کثیر، ابوفداسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق
		+	*ویکی شیعه.
		+	{{پایان}}
		+	==پیوند به بیرون==
		+	* [http://www.shareh.com/persian/magazine/tarikh_i/15/01.htm استقرار و تحکیم خلافت در مدینه]
−	{{شخصیت‌ها و اعلام قرآنی}}
−	{{مکان‌های مقدس اسلامی}}
−	{{شهرهای مهم دوران طلایی اسلام}}
−	{{شیعه-افقی}}
−	{{شهرهای عربستان}}
−	[[رده:مرکز استان‌های عربستان]]	+	[[رده:شهرهای مذهبی‎‏]]
−	[[رده:مدینه]]	+	[[رده:شهرهای عربستان]]
−	[[رده:جغرافیای اسلام]]	+
−	[[رده:شهرهای عربستان سعودی]]	+
−	[[رده:مکان‌های مقدس]]	+

---

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۰:۲۷

مدینه یا مَدینَةُ النَّبی، به معنای شهر پیامبر، دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان که در عربستان واقع است. هجرت پیامبر اکرم(ص) به این شهر، مبدأ تاریخ مسلمانان گشت. مسجد و مرقد پیامبر اکرم(ص)، قبرستان بقیع، مدفن چهار امام شیعه و بسیاری از بزرگان اسلام و نیز مکان‌های مقدس دیگری در آن جای گرفته است. با هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر، نام آن از یثرب به مدینة النبی تغییر کرد و تا سال ۳۶ق پایتخت نخستین حکومت اسلامی بود. جنگ‌های مسلمانان با مشرکان، نبرد پیامبر با یهودیان مدینه، شورش علیه خلیفه سوم مسلمانان و کشته شدن او، واقعه حره و قیام نفس زکیه از حوادث بسیار مهم در تاریخ این شهر به شمار می‌روند. اکثر امامان شیعه در مدینه ساکن بوده‌اند. سفر به مدینه و زیارت مکان‌های مقدس آن و نمازگزاردن در مسجد النبی جزء جدانشدنی سفر مسلمانانی است که عازم حج یا عمره هستند.

جغرافیای مدینه

مدینه (نام پیش از هجرت : یثرب) از شهرهای اصلی کشور عربستان است و در ۴۵۰ کیلومتری شمال شرقی مکه در ناحیه حجاز قرار دارد.^[۱]

این شهر در شمال­ غربی شبه ­جزیره عربستان در دشتی هموار واقع است. طول جغرافیایی آن، ۳۹ درجه و ۵۹ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی‌اش، ۲۴ درجه و ۵۷ دقیقه شمالی است.^[۲] این شهر از سطح دریا ۵۹۷ تا ۶۳۹ متر ارتفاع دارد.^[۳][۴]

شهر مدینه در میان دو رشته حره(حره به طور معمول به سنگ‌های سیاهی اطلاق می‌شود که به صورتی خشن سطح زمین را پوشانده و پستی و بلندی تپه‌ای دارد و به صورت کوه نیست) قرار یافته که یکی در شرق با نام «حرّه واقم» و دیگری در غرب با نام «حرّه وبره» است.^[۵] آشکارترین کوه در مدینه منوره، کوه اُحد است.

آب و هوا

هوای مدینه گرم و بیابانی است ولی نسبت به شهر مکه معتدل و دمای آن پایین‌تر است. تابستانها دمای این شهر تا بیش از ۴۵ درجه سانتیگراد بالا می‌رود. آب شرب و کشاورزی در این شهر غالبا از نزولات آسمانی و چاه تامین می‌شود.الگو:مدرک

در گذشته، آبهای زیرزمینی مدینه در سطح کمی از زمین قرار داشته و با کندن چاه به سهولت به دست می‌آمده و از چاه برای مصارف زراعی و شرب استفاده می‌کرده‌اند.^[۶]

وضعیت جمعیتی

در سالهای اخیر، جمعیت مدینه به بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر رسیده است.^[۷] ساکنان شهر، همگی مسلمانند ولی در بیرون شهر کارگران مهاجر غیر مسلمان نیز زندگی می‌کنند.

پیش از اسلام، دو گروه عرب و یهودی در یثرب زندگی می‌کردند. قبایل یهودی عبارت بودند از: بنی قَینُقاع، بنی نَضیر و بنی قُرَیظه که عمدتا در جنوب و جنوب شرقی، ساکن بودند.^[۸] گروه عرب عبارت بودند از دو طایفه اوس و خزرج. جمعیت خزرجیان سه برابر اوس بود و در نواحی مرکزی مدینه می‌زیستند. جمعیت عربِ یثرب، بسیار بیش از یهودیان بوده است. میان اوس و خزرج، نزاع‌های زیادی جریان داشت و این نزاع‌ها به میان قبایل یهود نیز سرایت کرده بود.

در اواسط قرن چهارم هجری بتدریج خاندانی از نسل امام حسین در مدینه به قدرت رسیدند و به عنوان «اشراف» قرنها در این ناحیه حکومت کردند که در برخی ادوار امام مذهب یا زیدی مذهب بودند. در قرن پنجم و ششم نیز شهر مدینه زیر نفوذ تشیع قرار داشت که از یک سو ناشی از سیطره دولت فاطمیان و از سوی دیگر مدیون فعالیت عالمان شیعه عراقی در حجاز بود. سادات حسینی مدینه تا اواخر قرن یازدهم مستقل بودند اما از سال ۱۰۹۹ به دستور دولت عثمانی، مدینه زیر نظر مکه در آمد. با این حال برخی از آنها از جمله طوایف «هواشم» همچنان بر تشیع امامی استوار بودند.^[۹] امروزه، نخاوله بزرگترین گروه امامی در مدینه هستند.

هم اکنون ساکنان مدینه، مسلمان و غالبا بر مذهب اهل سنت‌اند.

اقتصاد مدینه

در حول و حوش دوره ظهور اسلام، مدینه از نظر اقتصادی با مکه تفاوت داشت. اقتصاد مکه بر پایه بازرگانی بود ولی اقتصاد مدینه غالبا بر حول محور کشاورزی می‌چرخید. کشت و زرع در مزرعه‌ها و نخلستانهای نواحی مختلف منطقه از جمله قبا و نزدیک کوه احد^[۱۰] رونق داشت. خرما و انگور مهمترین محصولات مدینه بودند؛ اما نخل منشاء اصلی حیات اقتصادی در این شهر به شمار می‌رفت که از میوه آن به‌عنوان غذا و از چوب آن در ساختمان‌ها استفاده می‌شد.^[۱۱] با این حال غالب مردم از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبودند.^[۱۲]

نام‌های مدینه در قرآن

نام قدیم و نام فعلی آن در قرآن بکار رفته است:

• «مدینه»: در قرآن فرموده: الگو:متن قرآن نیز در قرآن فرموده: الگو:متن قرآن

• «یثرب»: و یثرب اسم قدیم قبل از هجرت است. در قرآن فرموده:الگو:متن قرآن زجاجی گفته که: یثرب اسم بانی آن است و او یثرب بن قانیة بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن نوح است. چون یکی از نوادگان حضرت نوح علیه‌السلام به نام «یثرب» با خاندان خود در این سرزمین ساکن شد، از آن پس این سرزمین «یثرب» نام گرفت.الگو:مدرک

هجرت پیامبر به مدینه

رسول خدا(ص) ۱۳ سال پس از بعثت، در آغاز ماه ربیع الاول راهی یثرب شد. این هجرت پس از بستن دو پیمان عقبه (عقبه اول و دوم) با مردم یثرب انجام شد. حضرت پس از اقامت چند روزه در قبا، راهی آنجا شد. علت اصلی مهاجرت مسلمانان به یثرب، فشار و آزارهای مشرکان مکه و بیعت یثربیان با پیامبر(ص) برای دفاع از مسلمانان بود.

۱۰ سال پایانی عمر پیامبر عمدتاً در مدینه سپری شد و این شهر پایگاه گسترش اسلام بود.^[۱۳]

اقدامات رسول خدا در مدینه

بنای مسجدالگو:- اولین اقدام رسول خدا(ص) در مدینه، ساختن مسجد بود؛ جایگاهی که علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکزیت فرهنگی، سیاسی و اداری نیز داشت؛ مرکزی که یکی از تکیه گاه‌های اصلی اسلام در میان مسلمانان بوده است.^[۱۴]

ایجاد پیمان نامهالگو:- اقدام دوم رسول خدا(ص)، ایجاد یک پیمان عمومی میان مسلمانان مدینه بود. در این معاهده که همه مسلمانان برای اجرای آن تعهد و بیعت کردند، حاکمیت برای خدا و رسول شناخته شده و بخشی از قوانین حقوقی و جزایی اسلام به عنوان قانون پذیرفته شده بود.^[۱۵]

اجرای عقد اخوتالگو:- سومین اقدام رسول خدا(ص) ایجاد عقد برادری میان مسلمانان بود. آن حضرت مسلمانان را با یکدیگر برادر کرد تا نسبت به هم ارتباط و پیوند نزدیکتری داشته باشند.^[۱۶]

مدینه، مرکز حکومت اسلامی

مدینه در دور ه‌های مختلفی پایتخت حکومت اسلامی بود، این مرکزیت از زمان حکومت حضرت رسول(ص) آغاز شد و تا پایان حکومت امام حسن (به جز ۳ سال از حکومت امام علی) یعنی سال ۴۱ هجری ادامه داشت.

مدتی نیز در دوره حاکمیت نفس زکیه (سال ۱۴۵) مرکز دولت اسلامی بود.الگو:مدرک

مدینه، مولد و مدفن معصومین

این شهر محل تولد تعدادی از امامان شیعه است، امام حسن(ع)،^[۱۷] امام حسین(ع)،^[۱۸] امام سجاد(ع)،^[۱۹] امام باقر(ع)،^[۲۰] امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)،^[۲۱] امام رضا(ع)،^[۲۲] امام جواد(ع)،^[۲۳] امام هادی(ع)^[۲۴] و امام عسکری^[۲۵] در مدینه به دنیا آمده ند.

همین طور مرقد تعداد چهار تن از امامان شیعه یعنی، امام حسن(ع)،^[۲۶] امام سجاد(ع)،^[۲۷]امام باقر(ع)^[۲۸]و امام صادق(ع)^[۲۹]در این شهر قرار دارد.

مساجد مدینه

مسجد النبی(ص)

شریف‌ترین مسجد پس از مسجدالحرام، مسجد النبی است که در مدینه واقع شده است. رسول خدا(ص) درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: الگو:حدیث^[۳۰]

مسجد قبا

منطقه قبا در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی قرار دارد و از نقاط خوش آب و هوای اطراف مدینه به شمار می‌رود. بنا به نقل روایات بسیار، مسجد قبا مصداق آیه «لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه» می‌باشد. مسجد قبا نخستین مسجدی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را بنا کرده است.^[۳۱]

در حدیث است که رسول خدا(ص) فرمود: الگو:حدیث^[۳۲]

مسجد شجره

این مسجد، که امروزه به نام‌های «شجره»؛ «ذوالحُلَیفه» و «اَبیار علی» مشهور است، یکی از مساجد بسیار مهم خارج از مدینه بوده و به عنوان یکی از میقات‌ها و مساجد اِحرام اهمیت زیادی دارد.

مسجد جمعه

پیامبر(ص) در ادامه مسیر از قبا به یثرب، در میان قبیله بنی سالم برای نخستین بار نماز جمعه را اقامه کرد و همین مسئله سبب شد تا محل نماز خواندن رسول خدا(ص)به عنوان مسجد الجمعه شناخته شود.

مسجد العمره

مسجدی با نام مسجد العرفات یا مسجد العمره در طرف قبله مسجد قبا بوده است. گفته شده این نامگذاری به این جهت بوده که زمانی در روز عرفه رسول خدا(ص) در اینجا ایستاده بود، زمین آن چنان صاف شد که حضرت از آنجا مردمانی را که در عرفات ایستاده بودند را مشاهده کرد.^[۳۳]

مسجد عتبان بن مالک

مسجد عتبان بن مالک نیز یکی از مساجد منطقه قبا بوده است. ابن عتبان که از نقبای انصار بود، از رسول خدا(ص)خواست تا به منزل وی بیاید تا او برای حضرت محلی برای نماز درست کند. علت این درخواست این بود که گاهی اوقات، سیل میان او و مسجد محل فاصله می‌انداخت. رسول خدا(ص) به منزل وی رفته، و در قسمتی از خانه‌اش نماز خواند و همان مکان به عنوان مسجد شناخته شد.^[۳۴]

مسجد علی(ع)

این مسجد در جنوب مسجد فتح بوده و بر وادی بطحان اشراف دارد. گفته شده در مدت محاصره شهر مدینه در جنگ احزاب، امیرالمؤمنین علی(ع) در آن به عبادت می‌پرداخت.^[۳۵]

مسجد فَضِیخ

در جریان غزوه بنی نضیر رسول خدا(ص) در این محل خیمه‌ای داشته و به مناسبت برکت حضور پیامبر(ص) در آن مکان مسجدی ساخته شد. درباره نام‌گذاری این مسجد گفته شده است که در این مکان درخت فَضِیخ قرار داشته است که نام درخت نخل بوده است (فضیخ به نوعی شراب که از درخت نخل گرفته میشد نیز اطلاق شده است).

این مکان به مسجد ردّ الشمس نیز شناخته می‌شود و در چند روایت از ائمه(ع)از آن به عنوان مسجدی یاد شده که باید آن را زیارت کرد.^[۳۶] الگو:همچنین ببینید

مساجد سبعه(هفت گانه)

در شمال غربی مدینه و در دامنه کوه سلع هفت مسجد که در نزدیک هم قرار دارند را مساجد سبعه گویند که عبارت‌اند از: مسجد علی، مسجد سلمان، مسجد فاطمه، مسجد ابوذر، مسجد ذوقبلتین، مسجد ابوبکر و مسجد عمر.^[۳۷]

در مدینه مساجد دیگری وجود دارد که اسامی برخی از آن‌ها عبارت است از:

• مسجد فتح
• مسجد غمامه

• مسجد الاجابه (مباهله)
• مسجد معرس
• مسجد ثنیة الوداع
• مسجد سقیا
• مسجد و مشربه‌ام ابراهیم.^[۳۸]

اماکن

قبرستان بقیع

بقیع قبرستان معروف و قدیمترین و شناخته‌ترین قبرستان در اسلام است. این قبرستان در ناحیه شرقی مدینه قرار دارد.

مزار چهار تن از پیشوایان معصوم، حضرت امام حسن مجتبی، امام علی بن حسین، امام باقر و امام صادق علیهم السلام و نیز فاطمه بنت اسد و به قولی مرقد حضرت زهرا(س) در این قبرستان است. همچنین قبر عباس عموی پیغمبر و ام البنین و ابراهیم فرزند پیامبر و رقیه و ام کلثوم (دختران رسول خدا) و همسران آن حضرت (صفیه و عاتکه) و بسیاری از بزرگان و صحابه و تابعین و صلحا و اخیار و زاهدان و عابدان و شهدای اسلام در این قبرستان قرار دارد.

پیامبر صلی الله علیه و آله برای آرمیدگان در این قبرستان احترام خاص قائل بود. پیامبر فرمود: من فرمان یافته‌ام تا برای دفن شدگان در بقیع طلب آمرزش کنم؛

پیامبر صلی الله علیه و آله هرگاه از کنار قبرستان بقیع می‌گذشت، می‌فرمود: «السَّلامُ عَلَیکمْ مِنْ دِیارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکمْ لاحِقُونَ».^[۳۹]

کوه اُحد

از کوه‌های مشهور و مهم مدینه، کوه اُحُد است که در شمال شرقی شهر و پنج کیلومتری مسجدالنبی(ص) قرار دارد..^[۴۰] چون این کوه از میان کوه‌های پیرامون مدینه، تنها کوهِ جدا و مستقل است، آن را «اُحُد» نامیده‌اند.^[۴۱] این کوه با هفت کیلومتر طول (از شرق به غرب) طولانی‌ترین کوه در شبه جزیره است که قله‌های بزرگی داشته و عرض آن نیز میان ۱تا ۳ کیلومتر است..^[۴۲]

غزوه اُحد در روز شنبه، هفتم ماه شوّال سال سوم هجری قمری در کنار کوه احد روی داد.در کنار این کوه قبرستان کوچکی واقع است که شهدای جنگ احد در آن دفن شده‌اند^[۴۳]و مرقد حمزه عموی پیامبر(ص)در این قبرستان واقع است.

خانه حضرت فاطمه(س)

خانه حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) در کنار مسجد النبی قرار داشت. این خانه دو در داشت که یکی به مسجد باز می‌شد و حضرت هنگام نماز از آن وارد مسجد می‌شدند و در دیگری هم به بیرون مسجد باز می‌­شد که رفت آمد روزمره از آن صورت می‌گرفت. در ماجرای سد الابواب به این خانه اشاره شده است.

از این خانه در اکثر روایات شیعه و سنی با عنوان «بیت‌ فاطمه» یا «حجرة فاطمه» یاد شده است.^[۴۴] در دوره‌های بعدی و در توسعه مسجد النبی این خانه خراب شده است و امروزه در محدوده ضریح پیامبر(ص) قرار دارد.

خانه کلثوم بن هدم و سعد بن خیثمه

در منطقه قبا مکانهای مختلفی وجود داشته که اکنون از میان رفته است. از جمله خانه کلثوم بن هدم و سعد بن خثیمه، که این دو خانه محل فرود آمدن رسول خدا(ص) پس از هجرت و محل زندگی شماری از مهاجران نخست به مدینه بوده است.^[۴۵]

چاه اریس

اریس در لغت اهل شام،به معنای«فلاح»است. چاه مزبور را به نام بئر اریس، بئر خاتم و«بئر النبی» هم مینامند. از این چاه دهها بار در مصادر تاریخی و حدیثی یاد شده است.عمدهترین آنها اشاره به جریان افتادن انگشتر رسول خدا(ص) در زمان عثمان و توسط وی در آن چاه است.^[۴۶]

قبر محمد صاحب نفس زکیه

قبر محمد بن عبدالله بن الحسن بن الحسن علیه‌السلام در منطقه‌ای بین مغرب و شمال شهر در نزدیکی کوه سلع است.^[۴۷]

وقایع مهم تاریخی مدینه

جنگ با بنی قینقاع

این گروه از یهودیان پس از جنگ بدر، پیمان پیامبر را شکستند، پیامبر آنها را نصیحت فرمود و از آنها خواست که از سرنوشت قریش عبرت بگیرند ولی آنها دست برنداشتند و روزی در بازار یکی از یهودیان به یک زن مسلمان هتک حرمت کرد، که یک مرد مسلمان به خشم آمد و او را کشت، یهودیان بنی قینقاع هم او را کشتند و اعلان جنگ کردند و به درون حصار خود رفتند و حالت جنگی گرفتند، و پیامبر نیز آنها را محاصره نمود، و بعد از مدتی با اجازۀ اینکه هر چه می‌توانند بار شترهایشان بکنند بروند، اخراج شدند.^[۴۸]

جنگ با یهودیان بنی نضیر

روزی پیامبر به دژ بنی نضیر رفت، و یهودیان، تصمیم به قتل پیامبر گرفتند، از این رو به پشت بام رفتند و خواستند از روی آن سنگی را بر سر پیامبر بیندازند، ولی پیامبر به کمک وحی الهی آگاه شد و فوراً از دژ خارج شد، و به بنی نضیر دستور داد که حالا که پیمان را شکستید، از مدینه خارج شوید.^[۴۹]

جنگ با یهودیان بنی قریظه

یهودیان بنی‌ قریظه پس از اخراج بنی نضیر پیمان خود را نقض کردند و به همراه قریش و کفار دیگر جنگ احزاب را به راه‌انداختند، و یک بار هم شبیخون زدند^[۵۰] ولی در نهایت با همکاری یک تازه مسلمان، توافق آنها با کفّار به هم خورد، و در نتیجه از همکاری با احزاب عرب باایستادند.^[۵۱] پس از اتمام جنگ احزاب، پیامبر به سراغ یهودیان بنی قریظه رفتند و آنها را محاصره نمودند. پس از حدود یک ماه، بنی قریظه تسلیم شد،^[۵۲] و حکم به اعدام مردان و اسارت زنان و کودکان ایشان صادر شد.

واقعه حره

واقعه حره از جنایات بزرگ امویان پس از به شهادت رساندن امام حسین علیه‌السلام است. این واقعه مربوط به قیام مردم مدینه علیه حکومت یزید بن معاویه به رهبری عبدالله بن حَنظَلة بن ابی‌ عامر در سال ۶۳ هجری است.

یزید سپاهی ۵ هزار نفری رابه فرماندهی مسلم بن عقبه، به مدینه فرستاد. این سپاه قیام مردم را با خشونت بسیار سرکوب کرد. در این واقعه بسیاری از مردم مدینه، از جمله ۸۰ تن از صحابه پیامبر(ص) و ۷۰۰ تن از حافظان قرآن کشته شدند و غارت اموال و نوامیس مردم به مدت سه روز برای سپاهیان شام مجاز شمرده شد و آنها از هیچ جنایتی فروگذار نکردند.^[۵۳]

قیام نفس زکیه

محمد نفس زکیه در زمان خلافت منصور عباسی در سال ۱۴۵ هجری و در مدینه قیام کرد. مردم مدینه، بالاخص محدثین مدینه از جمله مالک بن انس، به طرفداری از نفس زکیه برخاسته و بیعت منصور را به خاطر کراهت و اجبار، غیر معتبر دانستند. در درگیری دو لشکر در مدینه، سپاه نفس زکیه شکست خورد و او کشته شد و بدنش را در بقیع دفن کردند.^[۵۴]

منابع مدینه‌شناسی

نظر به اهمیتی که شهر مدینه برای مسلمانان دارد، از سده‌های نخستین پس از هجرت، کتابهایی با موضوع معرفی این شهر و نشان دادن فضیلتهای آن تالیف گشته است که برخی از آنها مفقود و برخی هم اکنون در دسترس‌اند. در دوره معاصر نیز آثاری به زبانهای مختلف در این باره نگاشته شده است.

منابع کهن

• از نخستین آثار مدینه‌شناسی که امروزه در دسترس نیست، اخبار المدینه نوشته ابن زَباله (م.حدود۲۰۰ق.)^[۵۵]و دیگر، کتاب اخبار المدینه منسوب به زبیر بن بکار (۱۷۲۲۵۶ق.)^[۵۶]است. هرچند این دو کتاب مفقود شده‌اند، ولی منابع بعدی از آنها نقل قول کرده و بسیاری از مطالب آنها را حفظ نموده‌اند.

• از مهمترین و جامع‌ترین آثار کهن درباره مدینه کتاب وفاء الوفا بأخبار‌دار المصطفی از نور الدین علی بن احمد سمهودی (م ۹۱۱) در چهار جلد است. این اثر که به سبک دایرة المعارف نگاشته شده است، از نقل‌های کهن و تحقیقات تازه درباره تاریخ این شهر مقدس و در نوع خود اثری کم نظیر است. سمهودی در این اثر خود از کتاب‌های بسیاری استفاده کرده که امروزه در دسترس ما قرار ندارد. علاوه بر این، خود وی قدم به قدم شهر را زیر پا گذاشته و آثار تاریخی را شناسایی کرده است. خلاصه‌ای از متن عربی این کتاب، تحت عنوان «اخبار مدینه» بیش از سیصد سال پیش به فارسی درآمده که به سال ۱۳۷۶ شمسی توسط نشر مشعر چاپ شده است.^[۵۷]

منابع معاصر

در دوران معاصر نیز کتابهایی شایان توجه در معرفی مدینه به زبان‌های مختلف نگاشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:

• فصول من تاریخ المدینة المنوره از علی حافظ به زبان عربی: مؤلف، یکی از پژوهشگران برجسته چند دهه اخیر در تاریخ مدینه و آثار دینی- تاریخی آن شهر است که حاصل تحقیقات خود را در این کتاب فراهم آورده است.^[۵۸]

• مدینهشناسی به فارسی: این کتاب از محمد باقر نجفی پژوهشگر ایرانی و یکی از مفصلترین آثار پژوهشی و تحقیقی است که به زبان فارسی درباره مدینه انتشار یافته است. مجلد نخست آن درباره مساجد و برخی از آثار تاریخی مدینه و مجلد دوم درباره جغرافیای جنگهای زمان رسول خداست. این کتاب در آلمان به چاپ رسیده و حاوی تصویرها و نقشه‌های فراوانی است.^[۵۹]
• معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ به زبان عربی: این کتاب اثر عبد العزیز کعکی است و آن را جامع‌ترین اثری دانسته‌اند که در سال‌های اخیر درباره تاریخ مدینه نوشته شده است.^[۶۰]

افزون بر این آثار، کتاب‌هایی دیگر مانند کتاب المساجد الاثریة فی المدینة المنوّرة(اثر محمد الیاس عبد الغنی) درباره موضوعات مرتبط با مدینه نگاشته شده‌اند که فارسی‌زبانان برخی از آنها را به فارسی نیز ترجمه کرده‌اند.^[۶۱]

پانویس

الگو:پانویس۲

منابع

الگو:منابع

• جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، تهران، ۱۳۸۶ش.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان، محمدباقر موسوی همدانی، بنیاد علمی و فکر علامه طباطبایی، ۱۳۶۳ش.
• سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الخامسه، ۱۳۸۴ق
• رازی، ابوالفتح، روح الجنان و روح الجنان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا
• قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، مشعر، دوم، ۱۳۷۴ش
• المساجد و الأماکن الأثریة،
• شیخ مفید، الارشاد، ترجمه حسن موسوی مجاب، قم، انتشارات سرور، ۱۳۸۸ش
• مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابولقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۷ش
• واقدی، محمد بن عمر، مغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، دوم، ۱۳۸۸ش
• ابن کثیر، ابوفداسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق
• ویکی شیعه.

الگو:پایان

پیوند به بیرون

• استقرار و تحکیم خلافت در مدینه

↑ حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص۱۰۶۴

↑ قره چانلو، حرمین شریفین، ص۱۱۶.

↑ عاملی، معالم مکه و المدینه بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۱.

↑ http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=39106

↑ آثار البلاد و اخبار العباد، ص۱۵۷

↑ انساب الاشراف، پیشین، ج۵، ص۴۸۷ و معجم البلدان، پیشین، ج۳، ص۱۰۴

↑ http://www.aljazeera.net/encyclopedia/citiesandregions/2014/11/19/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A9

↑ الانصاری، آثار المدینة المنوره، ص۲۱۰

↑ اطلس شیعه، ص۴۱۵-۴۱۸.

↑ المفصل فی تاریخ...، پیشین، ص۱۳۲..

↑ الندوی، سید علی حسنی؛ السیرة النبویه، دمشق،‌دار ابن کثیر، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۵ق، ص۲۶۶

↑ احسن التقاسیم، پیشین، ص۳۴

↑ مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ص ۲۱۲

↑ عبیدالله محمد امین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲

↑ عبیدالله محمدامین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲

↑ عبیدالله محمدامین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲

↑ مفید، الارشاد، ص۳۰۹

↑ مفید، الارشاد، ص۳۳۱

↑ مفید، الارشاد، ص۴۳۵

↑ مفید، الارشاد، ص۴۵۲

↑ مفید، الارشاد، ص۴۹۷

↑ مفید، الارشاد، ص۵۲۵

↑ مفید، الارشاد

↑ مفید، الارشاد، ص۵۶۹

↑ مفید، الارشاد، ص۵۸۵

↑ شیخ مفید، الارشاد، ص۳۲۲

↑ مفید، الارشاد، ص۴۳۵

↑ مفید، الارشاد، ص۴۵۲

↑ مفید، الارشاد، ص۴۶۷

↑ مسجد النبی، مرکز تحقیقات حج، ص۳

↑ ابوالفتح رازی، روح الجنان و روح الجنان، ج۶، ص۱۱۱؛ طباطبایی، المیزان، ص۶۱۸؛ سید قطب، همان، ص۳۰۵

↑ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۳ص۲۱۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱، ص۱۸۹

↑ تاریخ المعالم المدینة المنوره، صص۱۲۵ - ۱۲۶

↑ تاریخ المعالم المدینة المنوره، ص۱۵۵

↑ خلاصة الوفاء بأخبار‌دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳; المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴

↑ بحار الانوار، ج۶۳، ص۴۸۷؛ ج۸۱، ص۸۲؛ ج۹۶، ص۳۳۵؛ ج۹۷، ص۲۱۳، ۲۱۴، ۲۱۶، ۲۲۴

↑ خلاصة الوفاء بأخبار‌دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳ب; المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴

↑ مکه و مدینه، مرکز تحقیقات حج، ص۲۸

↑ بقیع، مرکز تحقیقات حج، ص۳

↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۵۴

↑ فتح الباری، ج۷، ص۲۸۹-۲۹۰؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۸

↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۳۰۷

↑ واقدی، مغازی، ص۱۴۵؛ المساجد و الأماکن الأثریة...، ص۳۱؛ تاریخ المدینة المنورة، ج۱، ص۱۳۰

↑ http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=10484

↑ التحفة اللطیفة،ص۷۰

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ص۲۵۳؛ اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۳۸۵

↑ حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص۱۰۷۱

↑ مغازی واقدی، ص۱۲۸-۱۲۷؛ و با توضیحات کمتر و‌گاه کمی متفاوت در سیره ابن هشام، ص۳۱۵-۳۱۴؛ طبری، ج۳، ص۹۹۷؛ الکامل ابن اثیر، ج۳، ص۹۷۰-۹۷۱

↑ المغازی، ص۲۷۰-۲۶۹؛ طبقات ابن سعد، ج۲، ص۵۶-۵۵؛ سیره ابن هشام، ص۳۵۵-۳۵۴؛ کامل ابن اثیر ج۳، ص۱۰۱۱-۱۰۱۰؛ طبری، ج۳، ص۱۰۵۶-۱۰۵۴

↑ واقدی، مغازی، ص۳۴۵-۳۴۶

↑ سیره ابن هشام، ص۳۷۴-۳۷۱؛ طبقات ابن سعد، ج۲، ص۶۷؛ مغازی، ص۳۶۳-۳۶۱؛ طبری، ج۳، ۱۰۷۹-۱۰۷۸؛ کامل ابن اثیر، ج۳، ص۱۰۲۲

↑ طبری، ج۳، ص۱۰۸۴؛ یعقوبی، ج۱، ص۴۱۱

↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۷۳ تا۷۵

↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، صص۲۹۸و۲۹۹

↑ برای تفصلیل درباره این کتاب نک: http://phz.hajj.ir/422/9264

↑ برای تفصیل درباره این کتاب نک: http://phz.hajj.ir/422/9262

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۳.

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۳.

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۵.

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۵.

↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶.