محمد بن ابراهیم کلاباذی
از دایره المعارف فرق اسلامی
ابوبکر محمد بخاری کلاباذی، صوفی و فقیه حنفی قرن چهارم هجری قمری است. کتاب التعرّف لمذهب اهل التصوف منعکس کننده عرفان زاهدانه (عقاید متشرّعانه مبتنی بر مذهب اهل سنت ) در اوایل پیدایی تصوف اسلامی است. کلاباذی بعد از واقع قتل حلّاج (م: 309هـ. ق)، در دوره ای که فقها و دینداران به شدت با صوفیان مبارزه می کردند، برای دفاع از آنان این اثر را تألیف کرد. او توضیح داده که بر آن است تا با تدوین کتابش در بیان طریقت و سیرت مشایخ نامدار تصوّف، اسباب آشنایی سالکان را با تصوّف فراهم آورد و از این رو آن را التعرّف لمذهب اهل التصوّف نامیده است. التعرّف شامل یک مقدمه و هفتاد و پنج باب است که از آن میان مفصّل ترین باب‌ها، باب پنجاه و نهم در موضوع فناء و بقاء و باب بیست و ششم درباره کرامات اولیاست. مؤلف در باب اول به توضیح اقوال بزرگان صوفیه درباره وجه تسمیه صوفیه پرداخته است. در باب دوم که به معرفی رجال صوفیه اختصاص یافته، از امام زین العابدین و امام باقر و امام صادق علیهم السلام با عنوان نخستین رجال صوفی بعد از صحابه یاد کرده است. کلاباذی با استناد به آیات قرآن و احادیث نبوی و سخنان بزرگان دین و عرفان، به شرح و توضیح مباحث اعتقادی و موضوعات عرفانی پرداخته و گاه اشعاری عربی و به ندرت فارسی در سخن آورده و کوشیده است تا با استدلال و گاه تمثیل، باورهای صوفیان را موافق با اعتقادات اهل سنت نشان دهد. التعرّف بعدها مورد توجه متصوّفه واقع شده و آوازه ای بلند یافت، به طوری که درباره اش گفته اند: لولا التعرّف لَما عُرِفَ التصوّف، یا لولا التعرّف لَبَطَلَ التصوّف. [۱]
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج7، ص496
