محمد بن ابراهیم کلاباذی

ابوبکر محمد بخاری کلاباذی، صوفی و فقیه حنفی قرن چهارم هجری قمری است. کتاب التعرّف لمذهب اهل التصوف منعکس کننده عرفان زاهدانه (عقاید متشرّعانه مبتنی بر مذهب اهل سنت ) در اوایل پیدایی تصوف اسلامی است. کلاباذی بعد از واقع قتل حلّاج (م: 309هـ. ق)، در دوره ای که فقها و دینداران به شدت با صوفیان مبارزه می کردند، برای دفاع از آنان این اثر را تألیف کرد. او توضیح داده که بر آن است تا با تدوین کتابش در بیان طریقت و سیرت مشایخ نامدار تصوّف، اسباب آشنایی سالکان را با تصوّف فراهم آورد و از این رو آن را التعرّف لمذهب اهل التصوف نامیده است. التعرّف شامل یک مقدمه و هفتاد و پنج باب است که از آن میان مفصّل ترین باب‌ها، باب پنجاه و نهم در موضوع فناء و بقاء و باب بیست و ششم درباره کرامات اولیاست. مؤلف در باب اول به توضیح اقوال بزرگان صوفیه درباره وجه تسمیه صوفیه پرداخته است. در باب دوم که به معرفی رجال صوفیه اختصاص یافته، از امام زین العابدین و امام باقر و امام صادق (علیهم السلام) با عنوان نخستین رجال صوفی بعد از صحابه یاد کرده است. کلاباذی با استناد به آیات قرآن و احادیث نبوی و سخنان بزرگان دین و عرفان، به شرح و توضیح مباحث اعتقادی و موضوعات عرفانی پرداخته و گاه اشعاری عربی و به ندرت فارسی در سخن آورده و کوشیده است تا با استدلال و گاه تمثیل، باورهای صوفیان را موافق با اعتقادات اهل سنت نشان دهد. التعرّف بعدها مورد توجه متصوّفه واقع شده و آوازه ای بلند یافت، به طوری که درباره اش گفته اند: لولا التعرّف لَما عُرِفَ التصوّف، یا لولا التعرّف لَبَطَلَ التصوّف.

ابی بکر محمد بن اسحاق کلاباذی نجاری از مؤلفین بزرگ صوفیه است. وی که اهل «کلاباذ» از قراء بخارا بوده در اوایل قرن چهارم به دنیا آمده و با توجه به عصر طلایی صوفیه در آن روزگار، در فراگیری علوم و مناهج و آداب صوفیه توفیقات گسترده ای به دست آورد. وی در کتاب معروف خویش «التعرّف لمذهب اهل التصوف» علاوه بر تاریخ نگاری، به صورت عالمی عارف بروز می نماید. وی را با القابی نظیر تاج الاسلام و امام ستوده اند. کلاباذی در سال 380 هجری قمری وفات یافته است.

کلاباذی که خود فقیه حنفی بوده، گویا این اثر را پس از قتل حلّاج و در دفاع از صوفیان نگاشته است. کتاب مذکور در طول سده های بعد کراراً به فارسی و عربی شرح داده شده و شهرت خویش را تا حدودی مرهون همین شرح های متعدد است.