ترکستان
تُرکِستان به معنی سرزمین ترکان لفظی فارسی است که هیچ گاه به یک منطقه واحد اطلاق نشده است.[۱] این نام اولین بار توسط جغرافی‌دانان فارسی زبان برای اشاره به منطقه زندگی ترک‌ها استفاده شده است.[۲] پس از تضعیف ایران در پی شکست‌های پیاپی از امپراتوری روسیه در سال ۱۸۶۰ روسیه برای تحت تسلط درآوردن کل آسیای میانه از نفوذ ایران و رفتن به سمت جنوب اقدام به تصرف شهر ترکستان (واقع در قزاقستان امروزی) نمود و به اشتباه نام این شهر را برای کل منطقه جدیدی که تحت تصرف درآورده بود گذاشت.[۲][۳]
محتویات
محدوده
ترکستان امروزه منطقه‌ای از آسیای میانه است که شامل ایالت خودمختار سین‌کیانگ چین، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان و شمال افغانستان فعلی می‌شود.
این منطقه سرزمین اصلی ایل‌های ترک است که از آنجا به طرف غرب تا منطقه بالکان در اروپا، ایران در جنوب و شمال دریای خزر مهاجرت کرده‌اند.
این نام اصولاً به سرزمینی اطلاق می‌شده که مسکن اصلی قوم ترک در آنجا بوده و تقریباً ایالت سین کیانک یا ترکستان چین کنونی است ولی بر اثر مهاجرت مستمر این قوم بطرف شرق و غرب، رفته رفته قسمت اعظم آسیای مرکزی نام ترکستان بخود گرفت چنانکه دامنه‌های جبال تیانشان و دره‌های علیای جیحون و سیحون یعنی حوضه دریاچه‌های بالخاش و قره گول و ایسی گول و دره وانهار ایلی و چوو قزلسو که در عهد باستان توران می‌گفتند، بتدریج ترکستان نامیده شده و هم اکنون ترکستان غربی نام دارد.[۴]
ایالت خودمختار سین‌کیانگ در چین، ترکستان شرقی نیز نامیده می‌شود.
ترکستان شرقی
الگو:اصلی ترکستان شرقی: سرزمین وسیعی است که در غرب چین قرار دارد و سلسله ٔ جبال تیانشان آنرا دو قسمت کرده است . رود تاریم از آن می‌گذرد و وارد دریاچه لُب نُر می‌گردد. شهرهای معروف آن کاشغر و یارکند و زونگاری است . این ناحیه که ایالت سین کیانک چین را تشکیل می‌دهد به اندازه خاک ایران وسعت دارد و در قسمت زونگاری معادن نفت و آهن دارد. مسلمانان این ناحیه را به اسم کاشغر و ختن می‌شناسند.[۵]
ترکستان غربی
الگو:اصلی ترکستان غربی یا ترکستان روس منطقهٔ پهناوری است که قسمت اعظم آن در قدیم به‌نام سرزمین تور، توران و خوارزم معروف بود که امروز بین افغانستان و شمال شرقی ایران و قزاقستان روس و ترکستان شرقی و مغولستان خارجی قرار دارد. و جمهوری‌های ترکمنستان و ازبکستان در این ناحیه است. رود سیحون و جیحون در آن جاری است و در حقیقت می‌توان آنرا حوضه دریاچه ٔ ارال و دو رود یاد شده دانست. قسمت شمال غربی این سرزمین را پیش از مغول٬ ترکستان و قسمت جنوب شرقی آنرا فرغانه می‌نامیدند.[۶]
این منطقه خود به دو منطقه ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی و ترکستان خوارزم یا ترکستان شمالی تقسیم می‌شود.
ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی
ترکستان جنوبی یا ترکستان جوزجان (که به صورت ترکستان گوزگان، ترکستان گوزگانان و ترکستان جوزجانان نیز به کار می‌رفته است) در منطقه شمال افغانستان، جنوب رود جیحون و در غرب سرزمین بلخ قرار داشته است. ولایت‌های جوزجان، سرپل و فاریاب در شمال افغانستان بخشی از این منطقه محسوب می‌شوند.
ترکستان خوارزم یا ترکستان شمالی
ترکستان شمالی یا ترکستان خوارزم شامل مناطقی از ماوراءالنهر و خوارزم می‌شده است که هم اکنون در کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و ... قرار گرفته است. این منطقه در شمال رود جیهون، شرق دریاچه خزر و جنوب دریاچه آرال واقع شده است.
منابع
الگو:پانویس- ↑ Gladys D. Clewell, Holland Thompson, Lands and peoples: the world in color: Volume 3, page 163. Excerpt: Never a single nation, the name Turkestan means simply the place of Turkish peoples.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Central Asian review by Central Asian Research Centre (London, England), St. Antony's College (University of Oxford). Soviet Affairs Study Group, Volume 16, page 3. Excerpt: The name Turkestan is of Persian origin and was apparently first used by Persian geographers to describe "the country of the Turks". It was revived by the Russians as a convenient name for the governorate-general created in 1867 and the terms Uzbekistan, Turkmenistan and etc. were not used until after 1924.
- ↑ Annette M. B. Meakin, In Russian Turkestan: a garden of Asia and its people, page 44. Excerpt: On their way southward from Siberia in 1864, the Russians took it, and many writers affirm that, mistaking its name for that of the entire region, they adopted the appellation of "Turkestan" for their new territory. Up to that time, they assure us Khanates of Bokhara, Khiva and Kokand were known by these names alone.
- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ لغت نامه دهخدا درباره ترکستان شرقی.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا درباره ترکستان غربی.
