سلمانیه (از غلاه شیعه)

از غلاة شیعه.

ابوالحسن اشعری می نویسد: «در عصر ما عده ای به الوهیت سلمان فارسی قائل شدند».

از ظاهر این کلام چنین برمی آید که در اوائل قرن چهارم هجری قمری این قول حادث شده است. درحالی که می دانیم سلمانیه قبل از عصر ابوالحسن اشعری موجود بوده اند، و سال ها قبل از آن، علی بن خراذینی (م: حوالی 220هـ. ق) ردّیه ای بر عقاید سلمانیه نوشته است.

علاوه بر این دو فرقه از فرقه های غلاة، به نام های مخمسه و علبائیه دارای عقایدی بوده اند که بسیار به عقیده سلمانیه شباهت دارد.

مخمسه بر این باور بوده اند که خدا در پنج شبح و صورت مختلف ظاهر شده که چهار صورت آن برای اشتباه است. تمام آن پنج صورت در معنی و حقیقت یکی می باشند و آن چهار صورت اشتباه هم حقیقتی جز حقیقت صورت اول ندارند. و آن صورت اول ذات محمد صلی الله علیه و آله است که در تمام ادوار، به صورت های متعدد ظاهر می شود. ایشان هم چنین می گویند جمله انبیاء، ابواب بوده و حقیقتی که در میان آنان واحد بوده و همواره همراه آن ها ظاهر می باشد، سلمان فارسی است که به صورت های مختلفی ظهور کرده است. علبائیه نیز همین اعتقادات را داشته اند با این تفاوت که به جای خدا در عبارت فوق، علی علیه السلام را گذاشته و به جای سلمان، محمد صلی الله علیه و آله را جای داده اند. علبائیه در عین حال نتیجه گرفته اند که علی خـداست و در شخص سلمـان حقیقت دارد و بقیـه صورتند.

از مجموعه عقاید مخمسه ـ که چندان نیز منقح نیست ـ می توان گفت سلمانیه همان علبائیه اند که نام های دیگری نیز از قبیل سینیه داشته اند. شایان ذکر است که سینیه در مقابل میمیه به معنای تقدیم محمد صلی الله علیه و آله و در مقابل عینیه به معنای تقدیم علی علیه السلام بوده است.

لویی ماسینیون در دائرة المعارف الاسلامیة با اشاره به کتابی از ابوحاتم رازی (م: 323 هـ ق) به نام الزینة، می نویسد: «وی در کتابی که درباره سلمان نوشته است ارتباط سلمانیه با سینیه را توضیح داده و در آن کتاب از چگونگی عبادت آن ها و هم چنین نسبت آن ها با سینیه ای که عصر حاضر زندگی می کنند (مراد نصیریه و علی اللهیه است) سخن گفته است».