ناصرخسرو

ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی ملقب به حجت از شعرای بنام و از جمله داعیان مشهور اسماعیلی است. وی که در 394 هجری قمری در قبادیان (از نواحی بلخ ) در خانواده ای از دیوانیان بلخ بدنیا آمده، از ابتدای جوانی به تحصیل علوم مختلف پرداخت. وی در جوانی به دربار غزنویان تقرب جسته و پس از مدتی از این امور دلزده شده و به قصد کشف حقیقت عازم سفر مکه گردید. این سفر که هفت سال (از سال437تا444هـ. ق) به طول انجامید، زمینه نوشتن کتاب سفرنامه را فراهم آورد. کتابی که ناصر در آن از سفر خویش به تمام سرزمین های اسلامی آن روزگار از مصر و سودان تا سوریه و فلسطین و آسیای صغیر سخن گفته است. ناصرخسرو در مصر 3سال ماندگار گردیده و در اثر آشنایی با « المستنصر بالله » (م: 487هـ. ق) خلیفه فاطمی به کیش اسماعیلی و طریقت فاطمی درآمد تا جایی که از مؤمنان متعصب به آن مذهب گردید و پس از چندی سرپرستی مذهب اسماعیلی در خراسان به او محول شد. وی در سال 440هجری قمری در حالی که پنجاه ساله بود به بلخ وارد گشته و در امر تبلیغ تا آن جا پیش رفت که اهل سنت بلخ وی را مجبور به فرار از آن منطقه نمودند. وی سپس به مازندران رفته و سرانجام در قلعه یمگـان واقع در منطقه بدخشان افغانستان مقیم گردید. وی در سال 481 یا471هجری قمری وفات یافته است. مذهب ناصرخسرو، قبل از گرویدن به اسماعیلیه معلوم نیست اما وی در اشعار خویش به گمراهی دوران جوانی خویش اشاره دارد.

محل دفن او همان دره یمگـان است و اکنون در ساختمانی واقع شده که در سال 1109 هجری قمری تعمیراتی کلی در آنجا انجام شده است. این ساختمان اکنون در بین اهالی بدخشان و یمگـان به بقعه حضرت سید معروف است. آرامگاه ناصرخسرو هنوز مورد احترام و محل زیارت اهالی منطقه است و اسماعیلیان بدخشان او را شاه سید مي‌خوانند. امروزه متولیان این مقبره که خود را سید و از اعقاب ناصرخسرو مي‌دانند از سنی مذهبان متعصبند و اسماعیلیان را از زیارت مقبره او باز مي‌دارند، و معتقدند که وی از پیران صوفیه و همچون آنان سنی بوده است. برخی از محققان معتقدند که بسیاری از جنبه های اسماعیلی آثار ناصرخسرو را بعدها اهل سنت از کتب او حذف کردند. اسماعیلیان طیبی، ناصرخسرو را نزاری محسوب مي‌کنند. از معروف ترین آثار ناصرخسرو، جامع الحکمتین، خوان الاخوان، دلیل المتحیرین، دیوان اشعار و زاد المسافرین است.