گناباد

گُناباد مرکز شهرستان گناباد واقع در استان خراسان رضوی است. براساس آمار سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان گناباد ۱۱۰٬۱۳۵ نفر بوده که ۲ در صد از جمعیت استان را شامل می‌شود. همچنین از کل جمعیت شهرستان ۵۵٬۷۴۶ نفر مرد و ۵۴٬۳۸۹ نفر زن هستند که بنابراین نسبت جنسی این شهرستان بیانگر پائین بودن در صد تعداد زنان به مردان در این شهرستان است. این نسبت در مقایسه با وضعیت استان که برابر ۱۰۱ می‌باشد، اختلاف کمی را نشان می‌دهد. بومیان این شهر، آن را جُویمند نیز می‌نامند.

بزرگ ترین قنات جهان در گناباد قرار دارد. این قنات از دورهٔ هخامنشیان تاکنون، عامل تولید و حیات در شهر گناباد بوده‌است. این قنات به شماره ۵۲۰۷ در سازمان یونسکو ثبت شده است.

نام شناسی

گناباد را در منابع عربی و اسلامی جَنابد و کَنابد نیز ثبت کرده‌اند. همچنین در کتب تاریخ نام گناپا به ثبت رسیده است. این شهر را در گذشته جویمند نیز می‌نامیدند که مرکب از دو واژه مند به معنای خدا و جو به معنی آبراه بوده است.

این شهر دارای چهار قنات است: قنات قَصَّبه و قنات دِه و قنات علی‌آباد و قنات حسین‌آباد. شاید به همبن خاطر آن را جویمند نامیده‌اند یعنی صاحب جوی‌ها. عمیق‌ترین قنات‌های ناحیه خراسان در این منطقه قرار دارد.

تاریخچه

بارها در شاهنامه ی فردوسی، از گناباد یا جنابد یاد شده و این مکان را محل جنگ‌های توران و ایران دانسته‌اند. به گفتهٔ شاهنامه، «پیران ویسه» وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در گناباد است.

از دیگر مواردی که می توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرو از بخش کوهستانی کاخک گناباد و روستای کلات و کوهپایه‌های سلسله جبال قهستان تا قائن که دارای درختان پسته کوهی فراوان بوده است و در سفرنامهٔ خود به آن اشاره نموده‌است.

در شهر گناباد آب انبارهای عظیمی وجود داشته است که حداقل سه مورد آن‌ها در توسعهٔ شهری تخریب شده‌است. آب انبار مرکز گناباد (آب‌انبار حسینیه گناباد)در خیابان شریعت سابق (سعدی) تا سال ۱۳۶۳ فعال و مورد بهره‌برداری مردم بود. در زمستان آب برف و یخ را روانهٔ این آب انبار می‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک می نوشیدند و به این آب انبار یخچال خانه هم می گفتند. گویا در تابستان‌های قدیم به مردم، یخ هم می فروخته اند.

یکی از نقاط دیدنی گناباد، قلعهٔ فرود می باشد که درحال حاضر به روستای کوه قلعه مشهور است. درآن مکان باقی مانده‌های قلعه‌های ساخته شده از ساروج که ازبتن محکمتر است وجود دارد. در بعضی ارتفاعات، دسترسی به این قلعه‌ها با زحمت زیاد امکان پذیر می‌باشد.

منابع

• تابنده، حاج سلطان‌حسین، تاریخ و جغرافی گناباد، سازمان چاپ دانشگاه ۱۳۴۸خ. چاپ دوم، ۱۳۷۹ شمسی، انتشارات حقیقت، تهران.
• تاریخ و جغرافی گناباد
• سه اثر تاریخی زیبد مجله بررسی‌های تاریخی» مهر و آبان ۱۳۵۱ - شماره ۴۱ دکتر عباس زمانی

(24 صفحه - از ۴۳ تا 66)[۱]

• طلای سرخ ایران همچنان بی رقیب. دکترعجم همشهری۱۳ آذر 1386
• قنات میراث علمی و فرهنگی ایرانیان. همایش ملی قنات گناباد ۱۳۸۳ دکتر عجم

[۲]