دیوبندیه

سید سراج الدین موسوی می نویسد: «دارالعلوم دیوبند از حیث یک مدرسه علمیه اهل سنت جایگاه اول را در منطقه جنوب آسیا دارد و از زمان های گذشته طلبه های خارجی نیز در این مدرسه مشغول تحصیل بوده اند هرچند که در سال های اخیر به جهت محدودیت های دولت هند وجهه بین المللی دارالعلوم دیوبند باقی نمانده است ولی به جهت این که مدرسه بنیانگذار نوعی طرز تفکر مشهور به مکتب دیوبندی بوده است از اهمیت آن نسبت به گذشته چیزی کاسته نشده است.

نظام آموزشی در دارالعلوم دیوبند بیشتر شباهت به سیستم دانشگاه ها دارد و با توجه به مقررات آموزشی مستحکم مدارک تحصیلی آن مورد تأیید برخی دانشگاه های داخلی و خارجی از هند می باشد.

از آغاز تأسیس این مدرسه علمیه حدود 1300 سال می گذرد و مدرسه هم چنان بر اصول هشت گانه بنیانگذاران اولین آن پایبند است و مهمترین اصل آن اتکا به کمک های مردمی و عدم پذیرش کمک دولتی برای حفظ استقلال آن بوده است.

در سال های بعد از استقلال هند مدیریت مدرسه تحت تأثیر فعالیت های سیاسی رهبران جمعیت علماء هند بوده و به نظر می رسد در حال حاضر نیز از کمک های مالی جمعیت علماء هند نیز برخوردار است و آثاری از کنترل دولت بر این مدرسه مشاهده نمی شود.

حدود 20 سال پیش به جهت همین ارتباط سیاست با مسائل دارالعلوم دیوبند، قاری محمد طیب مدرسه ای موازی به نام دارالعلوم دیوبند تأسیس کرده است.

دارالعلوم دیوبند بزرگترین مدرسه علمیه در نوع خود در جنوب آسیا می باشد و از لحاظ شهرت جهانی در میان مدارس اهل سنت نام آن بعد از دانشگاه الازهر می آید. البته فاصله بین الازهر و دارالعلوم دیوبند زیاد است. ولی به جهت نوع تعلیماتی که این مدرسه علمیه ارائه می کند جایگاه خاصی در میان مسلمانان اهل سنت دارد و طلبه های تحصیل کرده در این مدرسه موقعیت های ممتازی در سراسر دنیا کسب کرده اند.

عمده ترین هدف دارالعلوم دیوبند حفظ مذهب و محافظت آن از شامل شدن مطالب اضافی و خرافات می باشد. به اعتقاد بنیانگذاران دیوبند با گذشت سال ها از رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هر کسی مطلبی به دین اسلام اضافه کرده است و مذهب با خرافات مخلوط شده است. در زمینه محافظت مذهب اسلام از خرافات دارالعلوم دیوبند تا حدود زیادی خود را موفق می داند، چرا که اغلب فارغ التحصیلان دیوبند در سراسر هند مدارسی را با همین سبک و سیاق تأسیس کرده و اداره می نمایند.

دارالعلوم در تربیت و پرورش شخصیت های برجسته علمی مذهبی سهم به سزایی دارد. فارغ التحصیلان دیوبند تا کنون هزاران جلد کتاب تألیف و به رشته تحریر درآورده اند. در میان افراد صاحب نام که آثاری از آن ها باقی مانده است این افراد به طور خاص قابل ذکر هستند مولانا خلیل احمد سهارالنپوری، مفتی عزیزالرحمن، مولانا محمدمیان، مولانا حفیظ الرحمن، مفتی عتیق الرحمن عثمانی، مولانا سعید اکبرآبادی و مولانا عبدالحفیظ بلیاری.

دارالعلوم دیوبند در جنگ آزادی هندوستان از استثمار انگلیس نقش برجسته ای داشته است. در سال های اخیر مورخین هندی به عمد نقش علماء را در آزادی حذف کرده اند. البته بانیان دارالعلوم در اصول هشت گانه ای که مرتب کرده اند بر نپذیرفتن کمک مالی و حتی زمین از دولت تأکید دارند به جهت این که چنانچه غیر از این باشد استقلال آن خدشه دار می شود. به همین جهت که دارالعلوم از قید و بند کمک دولتی آزاد بود در جریان جنگ آزادی سریعاً نسبت به این موضوع موضع گرفت و تمام تلاش علماء بر بسیج مردم برای کسب آزادی متمرکز شد. جمعیت علماء هند در پنجاه سال گذشته از لحاظ اعتقادی از دارالعلوم دیوبند توانایی کسب کرده است و به عبارت دیگر به عنوان شاخه سیاسی دارالعلوم فعالیت کرده است».