خلخال
خَلخال، (ترکی آذربایجانی: خالخال) یکی از شهرهای استان اردبیل و مرکز شهرستان خلخال است.
موقعیت و مشخصات
شهر خلخال در ۴۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۷ درجه و ۳۷ دقیقه عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۸۴۳ متر از سطح دریا واقع شده‌است. خلخال در جنوب شرقی استان اردبیل واقع شده‌است و رودهای هروآباد و آرپاچایی در آن جریان دارند. خلخال منطقه‌ای کوهستانی با آب و هوای معتدل و نسبتاً سرد می‌باشد. کوهستان جنگلی و بلند طالش در خاور خلخال از شمال به جنوب در حکم سدی میان دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان شرقی است که باران خزری در دامنه شرقی آن ریزش کرده و جنگل‌های طالش را بوجود آورده‌است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
برخی از نویسندگان نام خلخال را با نام شهر قدیم خلخال واقع در ناحیه اوتی در ماورای قفقاز که در منابع ارمنی میان قرن دوم و پنجم میلادی به عنوان اقامتگاه زمستانی شاهان ارمنستان و سپس آلبانی (آران) آمده‌است مرتبط می‌دانند، ناحیه اوتی بر ساحل راست رود کورا در حدود گنجه و شمکور کنونی واقع بوده‌است. مرکز ناحیه‌ای که بعدها به نام خلخال معروف شد در سابق فیروز آباد بود و چون ویران شد خلخال به جای آن بر پا شد.
خلخال از شهرهای قدیمی و تاریخی آذربایجان است. در کتاب‌های جغرافیایی و تاریخی سده‌های دوم و سوم هجری، مورخان و جغرافی دانان از جمله در کتاب «حدود العالم من المشرق الی مغرب» درباره خلخال چنین نوشته‌اند: «خلخال از شهرهای کوچک و از توابع آذربایجان بوده، محصول عمده آن گندم و جو بوده‌است و پلاس و گلیم و لباس پشمی و کرکی در آن بافند….» در معجم البلدان که اواخر سده ششم هجری نوشته شده آمده‌است: «خلخال شهری است در مشرق آذربایجان و نزدیک گیلان و مزارع و آبادی آن بیش تر در وسط کوه‌های بلند قرار دارد از آن جا تا شهر قزوین هفت روز و تا اردبیل دو روز راه‌است و در این ولایت قلاعی بلند قرار دارد که مردمان آن هنگام حمله مغول به آنجا عزیمت نموده‌اند» در «نزهه القلوب» که حمدلله مستوفی در اوایل سده هشتم هجری نوشته، درباره این شهر چنین آمده‌است: «خلخال شهر وسط بوده و اکنون دیهی است کما بیش صد موضع و به چهار ناحیه تقسیم می‌شود: خانندبیل، سنجبد، انجیل آباد و هشتچین.
محله‌های قدیمی شهر
- آشاقی‌کوچه
- قاضیلر
- یوخاری‌کوچه
- قلعه‌باشی
- روشن‌محله
- بازار
- حمزه آباد
- پوچ دیبی
- خرابه حصار
- ائیشنه کوچه
- چول دره
- گونئی
مکان‌های مذهبی
- امام زاده سید دانیال
- امام زاده قاضیلر
- امام زاده پیر سلیمان (زنجیرلی امامزادا)
- امام زاده روستای کالار
- مقبره سید محمد آقا
- امامزادگان الهاشم (روستای الشما)
- امام زادگان روستای خوجین
- امام زاده سید ابراهیم روستای خمس
- امام زاده سید الیاس و سید هاشم روستای زاویه سادات
منابع
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه گیتاشناسی ۱۳۸۳ خ.
- مختصات و ارتفاع
- الگو:یادکرد وب
