محمد بن حسن عجل الله فرجه، امام دوازدهم شیعیان
محمد بن حسن عسکری (زاده ۲۵۵ ق) یا امام مهدی(ع)، امام دوازدهم شیعیان اثناعشری است. بنابر باورهای شیعه او مهدی موعود است که روزی قیام خواهد کرد و با ظهور او جهان پر از عدالت خواهد شد. امام مهدی از سال‌های آغازین زندگی‌اش در غیبت است و مخفیانه زندگی می‌کند. شیعیان او را امام زمان حاضر می‌دانند و مشهورترین عنوان او نیز امام زمان و ولی عصر است.
امام مهدی در پنج سالگی و پس از درگذشت پدرش امام عسکری در سال ۲۶۰ق به امامت رسید. تا سال ۳۲۹ ق ارتباط او با شیعیان از طریق چهار نماینده مشخص صورت می‌گرفت و از آن پس، غیبت طولانی او آغاز شده و وظیفه رهبری و هدایت شیعیان را به عالمان دینی سپرده است.
جشن نیمه شعبان که هر ساله در سالروز تولد او در ۱۵ شعبان برگزار می‌شود از بزرگترین جشن‌های شیعیان است. امکان ملاقات با امام زمان در دوره غیبت و ملاقات کنندگان با او و نیز زمان و چگونگی ظهور او جزو مباحث رایج بین شیعیان به شمار می‌رود.
محتویات
نسب و ولادت
امام دوازدهم تنها فرزند امام عسکری (ع) است. نام و کنیه او ، همان نام و کنیه پیامبر اکرم(ص) است. تولد او شب نیمه شعبان در سال سال ۲۵۵ هجری قمری بوده است.[۱] برخی منابع سال ۲۵۶ق را درست تر می دانند.[۲]
بنابر برخی روایات، مادر حضرت مهدی(ع) کنیزی به نام «نرجس» است.[۱] برخی نام مادرش را «صقیل» گفته اند و برخی «مریم دختر زید علوی» را مادرش دانسته اند. محل ولادت امام مهدی(عج)، سر من رأی بوده است.[۳]
امام عسکری (ع) ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت زیرا خبر ظهور مهدی و انتظار شیعه برای او امر شایعی بود و حکومت وقت در پی یافتنش بود. از این رو، امام عسکری(ع) در زمان حیات خویش تولد فرزندش را برای همگان آشکار نکرد و اکثریت مردم پس از درگذشت امام عسکری، فرزند او را نمی‌شناختند.[۴]
دیدارکنندگان
در کتابهای روایی از کسانی نامبرده شده است که گفته می شود امام مهدی(عج) را دیده اند. از جمله، شیخ مفید در کتاب ارشاد، نام برخی را ذکر کرده است:[۵]
- محمد بن اسماعیل بن موسی بن جعفر
- حکیمه دختر امام جواد(ع)
- ابوعمرو عمری
- ابوعلی بن مطهر
- ابوعبدالله بن صالح
- ابراهیم بن ادریس
- عمرو اهوازی
- ابونصر طریف خادم
امامت
بنابر روایات شیعه، آغاز امامت حضرت مهدی(ع) در ۵ سالگی بوده و در این سن خدا، حکمت و فصل الخطاب به وی عطا کرد و او را نشانه ای برای جهانیان قرار داد و همچون حضرت یحیی(ع) در کودکی بدو حکمت داد و او را در دوران طفولیت، امام گردانید همچنانکه حضرت عیسی(ع) را در گهواره پیامبر.[۱]
روایاتی از پیامبر اکرم (ص) نزد همه مسلمانان بر امامت وی موجود است و پس از پیامبر(ص) روایاتی از امیرالمؤمنین علی(ع) و سپس امامان شیعه تا می رسد به پدرش امام عسکری(ع) که نزد معتمدین و شیعیان خاص به امامت فرزندش تصریح کرد.[۱]
اعتقاد به قیام منجی یا مصلح جهانی مختص شیعه یا فرق اسلامی نیست بلکه بسیاری از ادیان و مذاهب دیگر نیز از آن سخن گفته‌اند؛ با این تفاوت که شیعه دوازده امامی معتقد است که آن مصلح، شخص معین و مشخصی است که در سال ۲۵۵ق چشم به این جهان گشوده و هنوز زنده است.[۶]
سخنان پیامبر(ص)
منابع شیعه
از جمله روایات منقول از پیامبر(ص) که بیانگر امامت امام دوازدهم است روایتی است که پیامبر(ص) به امام حسین(ع) فرموده است:
- تو سید [= آقا] پسر سید هستی؛ تو امام پسر امام هستی، تو حجت پسر حجت هستی، تو پدر ۹ حجت از نسلت هستی که نهمینشان قائم [= قیام کننده] است.[۷]
منابع اهل سنت
علمای زیادی از اهل سنت بر ولادت امام زمان(ع) اعتراف کرده‌اند و تصریح دارند که وی متولد شده است. صاحب کتاب «دفاع عن الکافی» تعداد ۱۲۸ نفر از این علما را با ذکر منبع آورده است.[۸]
- احمد بن حنبل در کتاب «مسند» با اسناد گوناگون از جابر بن سمره نقل می کند که پیامبر(ص) از ۱۲ خلیفه (یا «امیر» طبق برخی روایات) یاد کرد که همگی از قریشند خواهند بود.[۹]
- ام سلمه: «شنیدم رسول خدا(ص) می‌گوید: مهدی از خاندان من، از فرزندان فاطمه است.» [۱۰]
- امام علی(ع): رسول خدا(ص) فرمود: مهدی از ما اهل بیت است... .[۱۱]
- اگر از روزگار جز یک روز نمانده باشد، همانا در آن روز خدا مردی را از اهل بیت من برمی‌انگیزد تا آن را از عدل پر کند همچنانکه از ستم پر شده است.[۱۲]
- در حدیثی درباره شب معراج، که در مقتل خوارزمی آمده است، پیامبر(ص) نام یکایک امامان شیعه را ذکر کرده است و امام مهدی آخرین آنان است.[۱۳]
سخنان امامان شیعه
از جمله روایات نقل شده از امامان شیعه، روایتی است منسوب امام علی (ع) که می فرماید:
- بدانيد به خدا قسم من و اين دو فرزندم [حسن و حسین] كشته خواهيم شد و بی گمان، خداوند مردى را از فرزندان من در آخر الزّمان بر مى‌انگيزد كه خونخواهى ما خواهد كرد ، و او حتما از مردم پنهان خواهد شد براى مشخّص شدن گمراهان در زمان غيبت، تا جايى كه نادان بگويد: خدا را در آل محمّد نيازى نيست.[۱۴]
از امام باقر(ع) نقل شده است که:
- بعد از حسین بن علی، نه امام است که نهمینشان قائم است.[۱۵]
غیبت
روایات اسلامی، پیش از تولد امام مهدی(ع)، از به دنیا آمدن و غیبت او خبر می‌دهند. همچنین درباره حکومت وی روایاتی به نحو مستفیض، پیش از تولد آن حضرت نقل می شده است. بنابر این روایات، او امامی است که به امر الهی قیام می کند و حکومت تشکیل می‌دهد. وی قبل از قیام دو غیبت دارد که یکی طولانی تر از دیگری است. غیبت صغری از زمان ولادت امام مهدی تا پایان دوره نیابت خاص را شامل می‌گردد. پس از آن، غیبت کبری آغاز می‌شود که در پایان این غیبت، او با شمشیر [یا سلاح] قیام می کند.[۱۶]
غیبت صغری
در این دوره ارتباط مردم با امام از طریق 4 نائب خاص صورت می پذیرفت که عبارتند از:
در روزهای پایانی زندگی سمری، توقیعی [= نامه ای] از ناحیه مقدسه [= امام زمان(عج)] رسیده بود که از درگذشت قریب الوقوع وی و آغاز دوران غیبت کبری خبر می داد.
نواب اربعه امام در دوران حیات خود ضمن استمرار بخشیدن به نظام وکالت به تصحیح عقاید شیعیان همت می گماردند و از آن جمله اندیشه های غالیان را از این جامعه دور می کردند.[۱۷]
مطالعه بیشتر
- نعمانی، ابن ابی زینب، غیبت (ترجمه و متن غیبت نعمانی)، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، ۱۳۸۷.[۱۸]
منابع
- ابن حنبل، احمد، مسند أحمد، ج5، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
- الخوارزمی (اخطب خوارزم)، ابوالمؤید الموفق بن احمد المکی، مقتل الحسین علیه السلام، تحقیق: محمد السماوی، قم: انوار الهدی، 1418ق.
- المفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: سعید بن جبیر، 1428ق.
- السجستاني، سليمان بن الأشعث، سنن أبي داود، ج2، تحقيق وتعليق: سعيد محمد اللحام، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، 1410ق-1990م.
- جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، ترجمه سیدمحمدتقی آیت اللهی، تهران: امیرکبیر، 1386.
- الشهید الاول، الدروس الشرعية في فقه الإمامية، ج2، قم: مؤسسة النشر الإسلامي، بی تا.
- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی(2): فرق شیعی و فرقه های منسوب به شیعه، تهران: سمت، 1384.
- الصدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، تصحيح وتعليق وتقديم: حسين الأعلمي، ج1، بيروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1404-1984م.
- الصدوق، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1422ق.
- الکلینی، الکافی، ج1، تصحيح وتعليق: علی اکبر الغفاری، طهران: دارالکتب اسلامیة، 1363ش.
- نعمانی، ابن ابی زینب، غیبت نعمانی، ترجمه محمدجواد غفاری، تهران: نشر صدوق، 1376ش-1418ق.
- مظفر، محمدرضا، مسائل اعتقادی از دیدگاه تشیع، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1375.
- منتخب فضائل النبی و اهل بیته علیهم السلام من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة، تقدیم: محمد بیومی مهران، بیروت: الغدیر، ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- مولوی، جلال الدین محمد، کلیات شمس تبریزی، تهران: امیرکبیر، 1376.
- ثامر هاشم حبیب عمیدی، دفاع عن الکافی، قم، مركز غدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
