اسماعیل بن جعفر صادق

از دایره المعارف فرق اسلامی
پرش به: ناوبری، جستجو

اسماعیل بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، فرزند ارشد امام صادق علیه السلام است. وی که خلفای فاطمی مصر وی را جدّ اعلای خود می دانند و اعتقاد به امامت او سرآغاز جدایی فرقه اسماعیلیه از شیعیان امامیه است، در سال های نخستین قرن دوم هجری قمری به دنیا آمده است. مادر اسماعیل فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی بن ابی طالب است و امام صادق (علیه السلام) به احترام این زن، در طول حیات وی زنی دیگر اختیار نکرده است و از همین رو فاصله سنّی اسماعیل و برادرش عبدالله افطح، با امام کاظم (علیه السلام) حدود 25سال بوده است. اسماعیل بنابر آن چه در منابع شیعی نیز موجود است، در زمان حیات امام صادق (علیه السلام) نیز با برخی از غالیان شیعه که عقاید افراطی داشته اند مرتبط بوده و در این میان ارتباط وی با ابوالخطّاب اسدی ـ رئیس فرقه خطّابیه که نسبت به شخصیت امام صادق (علیه السلام) غلو کرده و در کوفه قیام نمود ـ مورد اشاره قرار گرفته است. در روایات شیعه نسبت به اسماعیل طعنه هایی به چشم می خورد و اساساً فقهای شیعه هیچ گونه نصّی را از ناحیه امام صادق (علیه السلام) نسبت به امامت وی قبول ندارند. و این که از امام صادق روایت شده است که «در امر اسماعیل بداء حاصل شده است» مربوط به امامت ندانسته و به گونه های دیگری معنی کرده اند. اسماعیل در چند طرح ضد حکومت عباسی مشارکت داشته و در یکی از این موارد همراه با بسّام بن عبدالله دستگیر شده و به پایتخت عباسیان برده می شوند. اما علی رغم قتل بسّام، منصور عباسی، اسماعیل را عفو می نماید.

مرگ اسماعیل در زمان امام صادق (علیه السلام) و احتمالاً در سال 138 هجری قمری در نزدیکی مکه رخ داده است. امام صادق (علیه السلام) در تشییع و دفن جنازه اسماعیل در بقیع بی تابی بسیاری کرده است و ظاهراً برای جلوگیری از آن چه طرفداران غالی اسماعیل انجام دادند و اسماعیل را زنده دانستند، چندین بار صورت اسماعیل را به مردم نشان داده و پیش از دفن وی، بیش از 30 تن از اصحاب خود را بر این امر شاهد گرفته است. در منابع فقهی از اسماعیل که مورد علاقه شدید امام صادق (علیه السلام) بوده، روایتی نقل نشده است. [۱]


پانويس

  1. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج8، ص683