قصرشیرین

الگو:جعبه شهر ایران قصر شیرین (به کُردی قەسر شیرین Qesir-Şîrîn) یکی از شهرهای استان کرمانشاه در غرب ایران است. این شهر مرکز بخش مرکزی شهرستان قصر شیرین در غرب استان کرمانشاه است و در نزدیکی مرز ایران و عراق قرار گرفته‌است. قصر شیرین به دلیل نخل‌های بلند و همچنین محصولات متنوع کشاورزی مورد توجه بوده‌است. این شهر از دیرباز مکانی برای هم زیستی اقوام مختلف کرد، و مذاهب مختلف ازقبیل (یارسان، شیعه، سنی، یهودی، مسیحی و بهائی) بوده‌است. لازم به ذکر است در اطراف قصر شیرین منابع نفت نیز وجود دارد.الگو:مدرک

وجه تسمیه

علت نامگذاری این ناحیه به قصر شیرین، احداث کاخی برای شیرین، همسر مسیحی خسرو پرویز در این محل بوده‌است.

در مورد سوابق تاریخی و وجه تسمیه قصرشیرین مطالب فراوانی گفته شده، از جمله آنکه قصرشیرین را که اسم آن دستجرد، دستگرد بوده که یونانیها آنرا آرت میتا گفته اند " آرت" در زبان لاتینی به معنی معماری است. در این هر دو نام یگانگی الفاظ میتان و ماد مشهود است و دستگرد یکی از قصور سلطنتی خسرو پرویز بوده است. جغرافی دانان معتقدند که در دوره هخامنشی نیز این محل دارای بخش های آبادانی بوده که بنام های کاله یا اکرای پل "سرپل ذهاب " و کادینا " کرند" و باغشتانا و سرخک نوشیروان و قره غان خوانده میشدند. لسترنج آورده است که: شش فرسخ بعد از خانقین در نصف راه حلوان که اولین شهر استان جبلان است قصرشیرین واقع شده است. شیرین معشوقه خسرو پرویز است. و قصرشیرین قریه ای است یزرگ که بارو و خرابه قصر ساسانی در آنجا پدیدار است. ابن رشد در قرن سوم در باره آن می گوید: ایوانی بزرگ و با شکوه از گچ و آجر دارد. به گرد ایوان حجره هایی ساخته اند و حجره ها به یکدیگر راه دارند و در حجره ها به آن ایوان باز میشود. جلو ایوان صفحه ای است از سنگ مرمر، داستان فرهاد دلداده شیرین و پهلباد نوازنده و شبدیز اسب معروف خسروپرویز در بسیاری نقاط آن حول و حوش به صورت افسانه ای در آمده است. بر قصرشیرین جبال بزرگی مشرف است که در سر حد ایران واقع است. این شهر در طول تاریخ فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است ولی بعلت موقعیت خاص خود دوباره از نو ساخته شده است بطوریکه پس از حمله اعراب به ایران قصرهای خسروپرویز بکلی ویران گشت و تا سال۱۲۷۰ قمری قصرشیرین قصبه کوچکی بیش نبوده و جمعیتی در حدود۲۵۰۰ نفر داشت. قصرشیرین در جنگ بین المللی اول مرز سربازان دولتی آلمان و عثمانی از یک طرف و روسیه و انگلستان از طرف دیگر بود. ویرانه قصور وسیعی که بنام شیرین محبوبه خسروپرویز ساسانی موسوم و در جوار شهر چدید کنونی واقع گردیده است از عهد باستان تا حال مشرف بر شاهراه بزرگی است که اراضی مرتفع ایران را به دشت بین النهرین متصل می کند. قصرشیرین در دوران قاجاریه محل زمستانی حکام گوران و سنجابی بود که خالصه جات را از دولت اجاره می کردند.

پیشینه

قصر شیرین پیش از اسلام

قصر شیرین از شهرهای قدیمی و تاریخی استان کرمانشاه است و بنای آن را در آثار تاریخی و ادبی به خسرو پرویز نسبت می‌دهند وی در زمان پادشاهیش باغی وسیع با قصرهایی دلپذیر که متناسب با آب و هوای زمستان این ناحیه بود در این شهر بنا نهاد. پس از حمله عرب ها به امپراتوری ساسانیان، قصرهای خسرو پرویز به کلی ویران گشت. تا سال ۱۲۷۰. ق(برابر با ۱۸۵۳ میلادی)، قصرشیرین قصبه کوچکی بیش نبود.

قصرشیرین پس از اسلام

ابودلف مسعر بن المهلهل الخزرجی در آغاز سده چهارم هجری قصرشیرین را به صورت شهری «دارای ساختمان های بلند و عظیم» که «دید انسان از تعیین ارتفاع آن عاجز، و فکر از پی بردن به آن قاصر است» توصیف کرده است. اما یعقوبی در سال ۲۸۷ قمری از ویرانه های قصر یاد می کند و ابن اثیر از تخریب بیشتر آن در طی زلزله ای در سال ۳۴۵ قمری خبر می دهد. حمدالله مستوفی در قرن هشتم هجری و در سال ۷۴۰ قمری (۱۳۴۰ میلادی) قصرشیرین را دارای هوایی بد و دارای بادهای سموم عنوان می کند و کاخ شیرین را «اندکی معمور» می نامد.

قصر شیرین در دوران معاصر

پرونده:IMAGE 035.jpg

اثر به جا مانده از بنای تاریخی مربوط به ۱۱۰ تا ۱۲۰ سال پیش در شهر قصرشیرین که در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق نابود شد.

با آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ قصر شیرین نخستین شهر از ایران بود که توسط ارتش بعث عراق تسخیر شد. ارتش عراق با ورود به شهر به تخریب شهر پرداخت، چنانکه تمامی ساختمان‌های شهر در مدت کوتاهی ویران گشت و تنها یک ساختمان باقی‌ماند که به عنوان مقر نیروهای بعثی مورد استفاده قرار می‌گرفت. آثار تاریخی شهر نیز همگی مورد تخریب قرار گرفتند. پس از پایان جنگ در سال ۱۳۶۷ اهالی شهر مجدداً به بازسازی شهر پرداختند و شهر را از نو بنا کردند. همچنین تعدادی از مردمان قصرشیرین در شهرستان ایوانغرب ساکن می‌باشند.

جغرافیا

موقعیت جغرافیایی

شهر قصرشیرین در ۱۶۶ کیلومتری غرب شهر کرمانشاه واقع شده‌است. این شهر بین طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۳۵ دقیقه شرقی و عرض ۳۴ درجه و ۳۱ دقیقه شمالی قرار دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۳۳۳ متر می‌باشد.

آب و هوا

منطقه جنوب قصرشیرین آب و هوای بیابانی گرم و خفیف، مرکز آن آب و هوای خشک و نیمه معتدل و شمال و شرق آن آب و هوای نیمه خشک سرد دارد. قسمت های مرتفع نیز دارای آب و هوای نیمه مرطوب سرد هستند. میانگین سردترین ماه سال بین ۲/۵ تا ۵ درجه سانتیگراد و میزان بارندگی بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ میلیمتر در نوسان است.

آب‌ها

رودخانه الون از درون شهر قصرشیرین می گذرد. این رود از کوه های شمال شرقی سرپل ذهاب، کوه سیاوانه در ۵۰ کیلومتر شمال شهر قصرشیرین سرچشمه می گیرد و از به هم پیوستن آب چشمه سیاوانه و سراب اسکندر به وجود می آید. این رود پس از عبور از ریجاب و پیران با آن سراب گیلان یکی می شود و از آنجا به بعد نام الون به خود می گیرد. آبدهی متوسط این رود در ایستگاه قصرشیرین در سال ۱۳۸۰، نزدیک به ۱۴ متر مکعب در ثانیه بوده است. با توجه به عبور این رود از سرپل ذهاب و ریختن فاضلاب این شهر و نزدیک به ۲۰ روستای میان این دو شهر در آن، آلودگی الون بالاست و این مسئله سبب تغییر رنگ آب رودخانه شده است. الون پس از گذر از قصرشیرین، از مرز ایران و عراق عبور کرده و به استان دیاله در عراق وارد می شود و در آنجا با گذر از شهر خانقین در محل دوآب خانقین به رود سیروان می ریزد. بر روی رود الون، از سال ۱۳۳۷ سد انحرافی الون ساخته شده که آب رودخانه را برای کاربرد کشاورزی به زمان های پیرامون شهر منتقل می کند. همچنین آب مورد نیاز مردم شهر قصرشیرین تا پیش از لوله کشی آب این شهر در سال ۱۳۳۹، به طور مستقیم و با ابزار ابتدایی از الون تأمین می گردید.

مردم

زبان

زبان مردم قصرشیرین کردی جنوبی است که با لهجه ی قصری ادا می شود. همچنین گویش های دیگر کردی مانند سنجاوی، جافی، باجلانی و گورانی هم در قصرشیرین تکلم می شود. از این میان دو گویش گورانی و باجلانی امروز متکلم بسیار کمتری دارند و از سوی سازمان یونسکو در فهرست زبان های شدیداً در معرض خطر نابودی قرار گرفته اند. یهودیان قصرشیرین در گذشته به زبان کردی آمیخته به واژگان عبری سخن می گفتند که خود آن را لیشانا نوشان به معنای «زبان خودمان» و یا هولاهوله می نامیدند. این زبان نیز امروزه با کوچ دسته جمعی یهودیان به اسرائیل به فراموشی سپرده شده و از سوی سازمان یونسکو در فهرست زبان های شدیداً در معرض خطر نابودی نیز قرار گرفته است.

دین

قصر شیرین از دیرباز مکانی برای هم زیستی مذاهب مختلف ازقبیل (یارسان، شیعه، سنی، یهودی، مسیحی و بهائی) بوده‌است. در حال حاضر مسیحیان ارمنی و آشوری همگی را قصر شیرین را ترک کرده اند. یهودیان نیز که تا پیش از جنگ ایران و عراق محلۀ مستقلی در شهر داشتند همگی از قصر شیرین کوچ کرده اند و کنیسۀ آن ها نیز در جنگ ویران شده است. همچنین گورستان یهودیان قصر شیرین به صورت تپه ای خاکی در ضلع غربی پارک شاهد (پارک سیب) درآمده که نشانی از سنگ قبر در آن دیده نمی شود. یهودیان کردستان اعتقاد دارند قبر بنیامین فرزند یعقوب از پیغمبران یهودی در نزدیکی قصر شیرین قرار دارد.

فرهنگ

مطبوعات

نخستین نشریه در قصرشیرین، شب نامه «حرف های حسابی» بود که در ۱۹۱۵ میلادی (۱۲۹۴ خورشیدی)، همزمان با تشکیل دولت مهاجرین در کرمانشاه، از سوی «کمیته دفاع ملی» منتشر می شد. نشریه دیگر در قصرشیرین «صدای سرحد» بود که به صاحب امتیازی علی اکبر غروی منتشر می شد. همچنین هفته نامه «شاه ایل» دیگر نشریه ای بود که از خردادماه سال ۱۳۳۱ به مدیریت رحیم حاتم آغاز به انتشار کرد. انتشار این نشریه تا سال ۱۳۵۶ به مدت ۲۵ سال به طور نامرتب ادامه یافت. در حال حاضر هیچ نشریه ای در قصرشیرین منتشر نمی‌شود.

آموزش

مراکز آموزش عالی

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد قصرشیرین
• دانشگاه پیام نور واحد قصرشیرین
• دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه، واحد قصرشیرین

آثار تاریخی

• بان قلعه
• چهارقاپی
• کاخ خسرو
• حوش کری
• کاروانسرای عباسی قصر شیرین
• نهر شاه گدار
• قلعه جوانمیر
• حاجی قلعه سی

مشخصات و ویژگی‌های کاخ خسرو

در کتاب تاریخ ایران نوشته ژنرال سرپرسی سایکس در مورد کاخ خسرو آمده:

«عمارت خسرو یا کاخ خسرو در قصرشیرین در سمت غربی دامنه‌های زاگرس واقع و تاریخش از آغاز سده هفتم میلادی است. کاخ نامبرده در پارکی که محیط آن شش هزار متر می‌باشد بنا شده‌است. در بعضی جاها ایوانش هنوز نمودار است و آن شش متر و نیم ارتفاع دارد. در این نزهتگاه وسیع امروزه به جز ریشه‌های درختان خرما و انار چیز دیگر دیده نمی‌شود. ولیکن نویسندگان عرب شرح زیباییهای این باغ و شماره جانوران نادر و کمیابی را که در آن آزاد می‌گشتند را به تفضیل نوشته‌اند. این کاخ مجلل که شعاع برکه آب مصنوعی جلو آن چشمها را خیره می‌نمود در طول شرقی و غربی بنا شده و دارای ۳۴۲ متر طول و در عریض‌ترین نقطه دارای ۱۷۸ متر عرض بوده‌است. در سمت شرقی عمارت پلکانی دو ردیف وجود دارد که منتهی به ایوانی می‌شد که ۹۹ متر پهنا داشته‌است. در این ایوان اتاقهای مسقف طاقی چندی قرار داشته که سه طاق آن مدخل یک دهلیز طویل را تشکیل می‌دادند و اتاقهای متعدد دیگر هم به این دهلیز راه داشته‌اند. مدخل اصلی این عمارت از همان پلکان فوق و از وسط ایوان به یک سرازیری می‌گذشت که با ۲۴ ستون آرایش یافته بود و از آنجا به عمارت خصوصی شاهنشاه داخل می‌شدند. اولین تالار بزرگ و وسیع این کاخ به سه راهرو تقسیم شده و منتهی به اتاق مربع شکلی می‌شده‌است و بعد از آنجا به اتاقهای دیگری داخل می‌شدند و ایوان مسقفی نیز در مرکز حیاط دیده می‌شود. اتاقهای پادشاه(نظیر آنچه در تخت جمشید است)دارای سقف چوبی است بر خلاف اتاقهای دیگر که عمدتاً طاقی بودند. مصالح و موادی که در این ساختمان بکار رفته‌اند از سنگ‌های آهکی کاخ هنی فشی پست تر می‌باشد. ستونها از آجرتراش و با گچ اندود شده و در این قسمت هم با مواد کاخهای مجلل هنی فشی تفاوت کلی دارد.»

گردشگاه‌ها

موزه‌ها

تنها موزه در شهر قصرشیرین، موزه مردم شناسی است که از سال ۱۳۸۷ راه اندازی شده است. در این موزه ابزار زندگی کشاورزی و عشایری، پوشاک کردی کردان جنوب کردستان و وسایل زندگی عشایری به نمایش گذاشته شده است. مکان این موزه کاروانسرای عباسی قصر شیرین است.

نگاره‌هایی از موزه‌ی مردم شناسی قصرشیرین

• Anthropology Museum of Qasr-e Shirin 1.jpg
• Anthropology Museum of Qasr-e Shirin 2.jpg

سوغاتی‌ها

میوه ها

مرکبات از قبیل نارینج، پرتقال، لیمو، نارنگی و ...، خرما، پسته، بادام، انگور، بادام، بادمجان، انار، توت، آلو.

شیرینی

نان خرمایی.

صنایع دستی

گلیم، گیوه، جاجیم، موج و حصیربافی از شاخه های جوان درخت خرما که به آن فَسیل گفته می شود.

غذاها

ترخینه، قاپلی، کلانه، بامیه.

جستارهای وابسته

• خسرو دوم
• ساسانیان
• طاق گرا
• طاق کسری
• مرز خسروی
• خانقین
• بازارچه مرزی پرویز
• میدان نفتی نفت‌شهر

نگارخانه

• Ghasr-mard.JPG

  لباس سنتی مردهای قصرشیرین، موزه مردم‌شناسی کرمانشاه

• Ghashr-zan.JPG

  لباس سنتی زن‌های قصرشیرین، موزه مردم‌شناسی کرمانشاه

• Qasr-e Shirin 8 Years War.JPG

  قصرشیرین در چند روز ابتدایی جنگ ۸ ساله ی ایران و عراق، توسط ارتش بعث عراق تصرف و به طور کامل تخریب شد.

• Qasr-e Shirin 8 Years War-2.JPG

  قصرشیرین در چند روز ابتدایی جنگ ۸ ساله ی ایران و عراق، توسط ارتش بعث عراق تصرف و به طور کامل تخریب شد.

• Qesr-i Shirin March1911 Photo by Gertrude Bell 18.jpg

  بنای تاریخی چهارقاپی در قصرشیرین، 1911 میلادی

• Qesr-i Shirin March1911 Photo by Gertrude Bell 22.jpg

  بنای تاریخی چهار قاپی در قصرشیرین، 1911 میلادی

• Qesr-i Shirin March1911 Photo by Gertrude Bell 36.jpg

  قصرشیرین از دیرباز از سکونتگاه های مردم کرد بوده است.

منابع

• الگو:یادکرد
• الگو:یادکرد
• الگو:یادکرد
• الگو:یادکرد
• الگو:یادکرد

الگو:استان کرمانشاه