اربیل عراق

پرونده:ارگ اربیل، هوایی.jpg

دید هوایی از شهر اربیل که در آن ارگ اربیل در وسط دیده می‌شود.

اَربیل (الگو:زبان-کردی، Hewlêr، با تلفظ: هاؤلِر، الگو:زبان-عربی) یکی از شهرهای کردستان عراق و مرکز استان اربیل است. مختصات جغرافیایی آن ۳۶٫۱۲ شمالی و ۴۴٫۰۱ شرقی است و در ۸۰ کیلومتری شرق موصل قرار گرفته‌است. جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۹ (میلادی) ۲٬۲۹۳٬۸۳۹ نفر برآورد شده‌است. قدمت شهرنشینی در این شهر به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسدالگو:مدرک و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای مسکون دنیاست.الگو:مدرک

نام اربیل بر اساس قواعد زبان کردی با قلب آوایی روبه‌رو شده و توسط کردها به صورت «هه‌ولیر» تلفظ می‌شود. (مقایسه شود با حه‌مه که تلفظ کردی محمد است یا وه‌فر که شکل کردی برف است)الگو:مدرک

ریشه یابی نام

۱. نام آن از ریشهٔ سامی «اربع ئیلا» به معنای «چهار ایزد» است. نام امروزی کردی آن یعنی هه‌ولیر هم دگرگون‌شدهٔ همان واژهٔ اربیل است. اربیل در زمان آشوریان مرکز دینی مهمی برای آیین پرستش ایزد ایشتار(اشتاروت) بود.

۲. نام «اربیل» از دو بخش تشکیل شده، بخش اول آن (ار) به معنای آریایی، و بخش دوم آن (بیل) یا ویل به معنای شهر است؛ با توجه به ساکنان کرد نژاد و کرد زبان این شهر، نام آن یعنی شهر آریایی. البته در خور یادآوری است که پسوند ویل یا بیل به معنای شهر یکی از پسوندهای بسیار پرکاربرد در تمامی زبانهای هند و اروپایی است، و با واژه ville (شهرستان در زبان فرانسه) و Village (روستا در زبان انگلیسی) هم ریشه می‌باشد؛ در زیر چند نمونه از آن بیان می‌شود: اربیل، خزرویل، وندویل (ایران)، الفورویل، شربورگ-اکتوویل، ابوویل (فرانسه) نشویل، براونزویل، ناکسویل، هانتسویل (آمریکا).

تاریخ

دوران باستان

پرونده:Hewler.jpg

ارگ باستانی اربیل.

اربیل شهری بسیار باستانی است که در زمان آرامیها بنیان گذاشته شد. منطقهٔ اربیل در طی سده‌ها بخشی از شاهنشاهی ایران هخامنشی را تشکیل می‌داد و مدتی نیز به دست نیروهای اسکندر مقدونی افتاد. پس از آن اشکانیان و ساسانیان طی سده‌های پیاپی بر آن فرمانروایی کردند.

جنگ گوگمل که در آن اسکندر مقدونی، داریوش سوم را در سال ۳۳۱ پ. م. شکست داد، در جایی حدود صد کیلومتری غرب اربیل رخ داد.

دوران بگتگینیان

در سده پنجم هجری زین‎الدین علی کوچک‎بن‎بگتگین از صاحب منصبان ترکمان امیر زنگی به خاطر شرکت در نبردهای آن امیر در کردستان، تملک نواحی‎ای را به مرکزیت اربیل به دست‎آورد. مظفرالدین گوکبوری فرزند زین‎الدین که توسط قایماز حاکم اربیل به نفع برادر جوانترش زین‎الدین یوسف بیرون رانده‎شده‎بود، پس از همکاری با صلاح‌الدین ایوبی در جنگ‌های صلیبی در ۵۸۶ هجری به اربیل آمد، وی عملاً به عنوان رئیس زنگیان به مدت چهل و چهار سال سراسر ایالت اربیل را در دست داشت، وی به امور عام‎المنفعه در اربیل اهتمام داشت، چندین مدرسه، خانقاه، بیمارستان و نوانخانه ساخت و موقوفات بسیاری بنا نهاد. گویا نخستین بار در زمان وی عید مولود نبی به طور رسمی برگزار شده‎است. در زمان وی دانشمندان و نویسندگان بسیاری به اربیل آمده‎اند، در همه این کارها وزیرش که به مستوفی اربیل مشهور است وی را یاری می‎کرده، کتاب تاریخ اربیل نیز نوشته همان وزیر است. وی در کنار اربیل که همواره به عنوان شهری مسیحی شناخته می‎شد شهری تازه بنانهاد و هر دو شهر را به مراکز ثابت اسلامی تبدیل کرد، این فضا تا ۶۳۴ هجری که اربیل بر اثر یورش مغولان ویران شد ادامه‎یافت.

دوران معاصر معاصر

شهر امروزی اربیل بر روی تپه‌ای باستانی قرار دارد. بر روی آن تپه، دیوارها و بقایای یک دژ عثمانی به چشم می‌خورد. در سده‌های میانه اربیل به یک کانون بازرگانی بر جاده میان بغداد و موصل تبدیل شد و امروزه نیز با قرار داشتن در مسیرهای جاده‌ای و ریلی از اهمیت زیادی برخوردار است.

مجلس منطقه خودگردان کردستان از سال‌ها پیش در شهر اربیل تشکیل می‌شد، ولی کنترل آن تا زمان شورش کردها در پایان جنگ خلیج فارس، عملآ در دست صدام حسین بود. در سال۱۹۹۱ میان دو حزب اصلی کردها یعنی حزب دموکرات کردستان عراق و اتحاد میهنی کردستان جنگی درگرفت و مجلس نامبرده منحل شد. حزب دموکرات با کمک صدام حسین در سال ۱۹۹۶ اربیل را در دست گرفت. پس از سرنگونی صدام به دست نیروهای آمریکایی، در دهم آوریل ۲۰۰۳ اربیل شاهد جشن و سرور مردم در خیابان‌ها بود. پس از جنگ چندین بمب علیه نیروهای آمریکایی و کردها در شهر منفجر شده که شدیدترین آن انفجار بمبی در روز عید قربان در مقر هر دو حزب در شهر اربیل بود که در آن رویداد ۱۰۹ نفر جان باختند. این بمب‌گذاری را به گروه مسلح انصارالاسلام نسبت می‌دهند.

محله‌ها

شهر اربیل ۱۷۲ محله دارد که محله‌های قَلات (ارگ اربیل)، خانقاه، بازار، مستوفی، مناره، تعجیل، عرب، سیداوه و سه‌تاقان هسته قدیمی این شهر را تشکیل می‌دهند.

فرودگاه

فرودگاه بین‌المللی اربیل تا سال ۱۹۹۱ پادگان نظامی بود و در سال ۲۰۰۴ بیشتر از آن برای فرود هواپیماهای جنگی آمریکایی استفاده می‌شد. این فرودگاه در دههٔ ۲۰۰۰ میلادی رتبه بین‌المللی گرفته‌است و روزانه دست کم پانزده تا بیست پرواز خارجی را میزبانی می‌کند. بسته شدن مکرر فرودگاه‌های دیگر شهرهای بزرگ عراق همچون بغداد و بصره به رونق این فرودگاه کمک کرده‌است.

مردم

پیشینه و اکثریت جمعیت اربیل را کردها تشکیل می‌دهند، با این حال جوامعی از ترکمانان عراقی و نیز آشوری در اربیل سکونت دارند.البته پیش بینی می‌شود به دلیل نا امنی در جنوب و مرکز عراق و مهاجرت کردهای دیگر نواحی به اربیل جمعیت شهر به سرعت افزایش پیدا کند.

نویسندگان معروف اربیل

• ابن خلکان (۱۲۱۱–۱۲۸۲)
• عبدالله پشیو (۱۹۴۶)
• محمد خطیب اربیلی

ابنیه تاریخی و مکان‌های گردشی

پرونده:Hewler-Kurdistan.jpg

اربیل

ساختمان‌های تاریخی:

• ارگ اربیل
• منارهٔ چولی (مناره مظفریه)
• تپهٔ قلیچ‌آقا
• بازارهای قیصریه
• منارهٔ باستانی اربیل

مکان‌های گردشگری:

• منطقهٔ عین‌کاوه (محلهٔ مسیحیان)
• محلهٔ شاری خه‌ون (شهر رویا)
• فامیلی فان
• ماجدی مول
• فامیلی مول
• رویال مول
• بازارهای شهر و بازار شیخَلا
• پارک سامی عبدالرحمن
• پارک شاندر
• پارک شهر
• پارک مناره
• منطقهٔ باداوه الگو:نشان

دانشگاه‌ها

• دانشگاه صلاح‌الدین
• دانشگاه پزشکی اربیل

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی.
• الگو:یادکرد دانشنامه
• الگو:پاورقی منبع گردشگاه‌ها
• الگو:پاورقی منبع نام هتل‌ها

الگو:استان اربیل