قصران

قصران (معرب کوهسران) : از نظر تاریخی ناحیتی بزرگ و کوهستانی است و در شمال جلگهء ری قرار دارد و سرزمینی است که محدوده ای از خاور به باختر میان کوه دماوند تا طالقان و از جنوب به شمال میان شهر ری باستان تا مرز مازندران را در بر دارد و تهران پایتخت ایران که اکنون بدین پایه از اعتبار و عظمت رسیده است در گذشته بخشی کوچک از قصران به شمار می آمده است و خود قصران یکی از شهرستانهای عمده ء ری قدیم بوده است. منطقه قصران خود شامل دو بخش بنامهای قصران داخل (درونی یا علیا) و قصران خارج (بیرونی یا سفلی) می باشد که قصران علیا همان لواسانات تاریخی است که شامل شهرهای لواسان ، فشم ، آسارا ، شمشک ، بخشهای رودبارقصران و آسارا ، دهستان لواسان کوچک ، دهستان لواسان بزرگ ، دهستان سیاهرود(بومهن) ، شهرستانک ، لورا و دشت لار بوده و مناطق کوهستانی و ییلاقی - تفریحی فراوانی از جمله پیست اسکی شمشک ، دیزین و پیست اسکی دربندسر را نیز فراگرفته است. قصران سفلی یا بیرونی همه محدوده ء شهر تهران ، کن ، سلوقان ، طرشت ، شهر شمیران شامل تجریش ، جماران ، نیاوران ، ولنجک و غیره و نواحی مختلف شهر تهران بجز شهرری را در بر میگیرد.

آتشگاه قصران در مرز میان آهار و شهرستانک قرار دارد.

بن و ریشه نام قصران

• • الف : ری و طهران شناس معاصر مرحوم دکتر حسین کریمان در كتاب قصران خود، قصر یا قصران را معرب كوه سران و كوه سر به معنی ناحیه كوه می‌ داند و چندین دلیل جهت این استدلال بیان می‌نماید:
• ۱. این صورت مناسب‌ترین صورتی است كه وضع كوهستانی بودن محل را نشان می‌دهد.
• ۲. در ناحیه ری و طبرستان نام‌های مناسب با وضع اماكنی كه مانند كوه سر با پسوند سر تركیب یافته باشد؛ بسیار است. مانند رودسر، سنگسر، گچسر، دربند سر، بابلسر، رامسر، لوسر، كندسر، لپه سر و...
• ۳. در صدر اسلام پیش از رواج یافتن نام قصران ذكر این محل به‌صورت كوهستان ری بوده.
• ۴. به‌جز قصران ری در بلاد دیگر نیز هر جا كه محلی بدین‌ نام داشته آن محل كوهستانی بوده است. مانند قصران كوهی است در سرزمین سند. (ذكریای قزوینی)
• ۵. لفظ خارج و داخل در قصران خود دلیل آن است قصران داخل در داخل كوهستان و قصران خارج در خارج كوهستان است و اگر چنین نباشد داخل و خارج مفهومی ندارد.

• • ب) برخی دیگر از زبانشناسان قصران را متشکل از دو واژه قص یا کس و ران دانسته و بخش اول را بدلیل تعریب مبهم ولی بخش دوم را که در تهران ، شمیران ، شهران ، ناران و اسامی تعدادی از مکانهای این حوزه مشترک است را واژه ای اوستایی و مادی به معنای دامنه کوه میدانند.

در هر صورت قصران معرب کلمه ای فارسی است که با کوه و کوهستان مرتبط است و با قصر عربی مناسبتی ندارد چنانکه مسعر بن مهلهل که به عهد آل بویه از معاشران صاحب بن عباد بود قصران را مطلقا کوه دانسته و در رساله ثانیه نوشته است : (... و من الری الرستاق یقال له قصران و هی جبال، شامخه عالیه...) یعنی : از ری است آن رستاق که قصران گفته میشود و آن قصران کوه های بسیار بلند و مرتفع است.

آنچه از کتب تاریخی و روایات استنباط میگردد این است که لفظ قصران داخل که پر اهمیت تر از قصران خارج بوده نزد حاکمان ، ادبا ، وزرا و مورخین عهود قدیم بیشتر مورد استفاده قرار میگرفته است و در میان عامه مردم و بومیان پهنه ری بیشتر از لفظ لواسان و لواسانات که نامی ریشه دار از زبان پهلوی است بجای قصران داخل که واژه ای معرب است استفاده میشده است که همچنان با این نام خوانده میشود. به نظر میرسد تعریب قصران در عهد خلیفه محمد مهدی عباسی صورت گرفته باشد. وی شهر ری را از نو بساخت و از آن تاریخ تغییراتی در نامها و اسامی رستاق های ری ایجاد شد.

منابع

• لغتنامه دهخدا : قصران داخل . [ ق َ ن ِ خ ِ ] (اِخ ) نام ناحیه ای است بزرگ در اطراف ری ، و دارای قلعه ٔ محکمی است ، و بیشتر میوه جات ری از آنجاست . جماعتی از دانشمندان بدان منسوبند. (از معجم البلدان ).قصران خارج . [ ق َ ن ِ رِ ] (اِخ ) نام ناحیه ای است بزرگ در اطراف ری ، و قلعه و میوه جات فراوان دارد. گروهی از دانشمندان و محدثان بدان منسوبند. (معجم البلدان ). قصران بیرونی ، نام جایی است خوش آب وهوا در حدود ری . (تاریخ گزیده چ لندن ج 1 ص 438).
• روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه
• تاریخ طبرستان ظهیرالدین مرعشی
• تاریخ رویان اولیاء الله
• نزهه القلوب
• المسالک و الممالک نوشته اصطخری
• صوره الارض نوشته ابن حوقل
• احسن التقاسیم نوشته مقدسی

الگو:یادکرد وب