سینیز
سینیز یا شینیز بندری باستانی در بخش امام حسن کنونی واقع در شهرستان دیلم استان بوشهر بوده‌است که در ناحیه شمالی استان بوشهر میانه دو بندر مهروبان و جنابه (گناوه) قرار داشته و صنعت پارچه‌بافی آن شهرتی جهانی داشته، متون ادبی از بزرگان سینیز بخوبی یاد کرده‌اند.
بندر سینیر به همراه غربی‌ترین بندر استان بوشهر یعنی بندر "مه رویان" (بندر دیلم کنونی) و تا شرقی‌ترین بندر یعنی بندرهای سیراف (طاهری کنونی) و نای‌بند، همه بندرهای باستانی قدیمی و استراتیژیک استان بوشهرند. بنادر مهروبان وسی‌نیز از منضمات ریشهر باستانی یا ریو اردشیر کهن بوده‌اند.
محتویات
بررسی باستانشناسی
سینیز یکی از محوطه‌های تاریخی – باستانی دهستان لیراوی است، تل و تپه‌های به جا مانده از شهر تاریخی سینیز در میانه روستاهای حصار، گاودار، بنه‌احمدون و بندر امام حسن می‌باشد.
در دوره ساسانیان سینیز در جایگاهی بلند از علم و فرهنگ و تمدن قرار داشت به طوری که دارای یک مرکز علمی (دانشگاه) و کتابخانه‌ای بزرگ بود. از نظر وضعیت دریایی، کشاورزی و صنعتی نیز سینیز دارای رونق فراوان بوده است. پنبه مصری از عمده ترین واردات این بندر بوده و کشت کتان و کارگاههای بافندگی و روغن چراغ از جمله کالاهای پررونق آن بوده است. تجارت دریایی بندر سینیز با نقاط جهان از جمله: روم، مصر، هند، بصره و چین صورت می‌گرفته است. آب انبار قدیمی شهر تاریخی سینیز از آثار مشهور آن است.
بررسی تاریخی
درباره تاریخ سینیز و مطالب مرتبط با آن در منابع تاریخی متعدد نگاشته شده است. در حدود العالم من المشرق الی المغرب مولف ناشناسی می نویسد: « شینیز یا سی نیز شهری است بر کران دریا، با نعمتهای بسیار و هوای درست و همه جامه های سی نیزی از آنجا برند». در دورانهای مختلف تاریخی سینیز نیز همچون دیگر نقاط ایران دستخوش تغییرات فراوان گردیده و حاکمان فراوانی در آنجا حمرانی نموده‌اند. بندر سینیز پس از ازدست دادن شوکت دیرینه خود در دوره‌های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه به دهکده‌ای با چند امامزاده تبدیل گشته بود.
اخبار تاریخی
ابن حوقل در سال ۳۵۰ قمری از یک مرکز علمی (دانشگاه و کتابخانه بزرگ در سینیز (شینیز) در نواحی ارجان مربوط به قبل از اسلام خبر داده است. و استخری نیز در ناحیه شاپور از تصویر تمام شاهان و بزرگانی که بین ایرانیان معروف هستند و نقش تمامی محافظان آتش و موبدان بزرگ و دیگران بر کوه رسم خبر داده است. تصویر آنان در طومارها ثبت گردیده، این طومارها را کسانی که در نقطه ای از ارجان معروف به (قلعه شینیز) زندگی می‌کنند نگهداری می نمایند.[۱]
موقعیت جغرافیایی
تل و تپه‌های بجا مانده از شهر تاریخی سینیز در بندر امام حسن و حومه (حصار، گاودار و بنه‌احمدون) است. محل بندر تاریخی سینیز بعد از مهروبان و در کنار خلیج فارس است که بقایای آن در محل بندر دیلم کنونی است (جی لسترنج جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی). سینیز بعد از مهروبان و بندر دیلم، واقع است که اکنون قریه حصار نامیده می‌شود. خوری به نام خور امام حسن در اینجا هست که موقعیت بندری سینیز را از بندردیلم بهتر نموده است (سلطانعلی سلطانی، سمینار خلیج فارس ۱۳۴۳). چون از بندر امام حسن به سوی گناوه برانیم پس ازطی مسافتی حدود ۲۰ کیلومتر به قریه امام حسن می رسیم که امروز یکی از مراکز تأسیسات نفت جنوب است. ارتفاعات تپه مانندی وجود دارد که در دامان آن آثار خرابه‌های سینیز قدیم هویداست. این آثار عبارتند: از اطلال آکنده از سنگ و ملاط گچ و سنگهای دریایی و حصارهای خانه‌ها و آب انبارها و چاه ها و آبریزها و ... از خرابه‌های این شهر کوزه‌هایی یافته‌اند که آن تخم گیاه ذخیره شده و در دل خاک مانده است ... (احمداقتداری محقق فعال دو دهه چهل و پنجاه). شرکت نفت فلات قاره بهرگان هم اکنون در محل شهرتاریخی سینیز واقع شده است.
وجه تسمیه
در مورد نام سینیز روایت چندان معتبری در دست نیست اما چنانکه در بیان مردم قدیم منطقه امام حسن و سینیز رایج است نام سینیز در اصل شینیز بوده و شینزی شکل شکسته و تغییریافته شاه‌ناز می‌باشد. که در لهجه محلی به شی‌ناز خوانده می شده که حاکم این منطقه بوده تا اینکه سادات امام حسنی از حجاز به این منطقه آمده‌اند و آنجا را تصرف کرده اند و به نام جد خود امام حسن شهرت داده‌اند. (کتاب هفت شهر دیلم و لیراوی نوشته: علیرضا خلیفه زاده)
بزرگان سینیز
معلی بزاز سینیزی یکی از برزگان سینیز و پسر دانشمند و صاحب نامش «علی‌بن معلی بزاز سینیزی» که معروف به محدث سینیزی یا علی سینیزی بوده است از بزرگان تاریخ سینیزند. دیگر دانشمندی که از سینیز برخاسته «احمدبن عبدالکریم مقری سینیزی» می‌باشد.
