سپیدان

الگو:بهبود منبع الگو:جعبه شهر ایرانوخدا یکی بود وجز خدا هیچ نبود الگو:دیگر کاربردها

اردکان مرکز شهرستان سپیدان در استان فارس در جنوب ایران است که با مساحتی حدود ۳۷۵ هکتار در هفتاد کیلومتری شمال‌غرب شیراز در مسیر شیراز-یاسوج واقع شده است. این شهر که با ارتفاع ۲۲۰۰ تا ۲۳۰۰ متری از سطح دریا در دره‌ای میان کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده، به دلیل دریافت بارش سالانه زیاد، در زمستان پربرف و در تابستان پرآب است. بنابراین در زمستان به خاطر ورزش‌های زمستانی و در تابستان به دلیل وجود آبشارها و رودخانه‌های مفرح مورد توجه اهالی جنوب کشور به خصوص مردم شیراز قرار می‌گیرد.

پیشینه

شهر اردکان قدمتی به گستردگی تاریخ دارد به دلیل نزدیکی به تخت جمشید و زمینهای سرسبز و چمنزارهای وسیع به احتمال زیاد محل چرا و پرورش اسب سپاهیان هخامنشی و لشکر جاوید بوده است در الواح گلی تخت جمشید نیز از شهری بنام Parnuttis و یا Parnaamattsh در نزدیکی اردکان فعلی نام برده شده است و همچنین به استناد همین اسناد یکی از راه‌های دسترسی میان تخت جمشید به شوش مسیر تخت جمشید-ملیان-خلار-دالین-اردکان-کمهر و کاکان به شوش بوده است. اولین کتاب تاریخی که در رابطه با اردکان در آن شرحی آمده است، کتاب تاریخ یعقوبی تالیف احمدبن ابی یعقوبی (متوفی ۲۹۲ ه. ق.) می‌باشد که در شرح سلطنت ساسانیان و ملک پارس در آن عهد از اردکان به عنوان یکی از شهرهای منطقه پارس نام می‌برد.الگو:سخ وجود بقعه سلطان نور الدین علوی غازی و امامزادگان دیگر با قدمت بیش از 900 سال در این شهر دلیلی بر اوج تمدن و رونق اردکان است.این شهر در قدیم دارای رونق و بازار و اقتصاد پویایی بوده است و از ساختمانها و عمارات با شکوه و زیبایی برخوردار بوده است. در گذشته اردکان هم‌پای شهرهای کهن ایران دارای مساجد زیادی بوده که مشهورترین آن مسجد جامع که ستونهای زمان صفوی آن تخریب گردید و دوباره ساخته شد مسجد النبی( محله بال)، مسجد سید و صاحب الزمان ( محله ملا)مسجد حجت (کلوالی) مسجد ولی‌عصر ، مسجد الزهرا، مسجد سر منبری ، مسجد ابوالفضل ( کوی اسحاق)و مساجد فراوان دیگری که هم اکنون موجود بوده و تعدادی از آنها نیز تخریب گردیده اند حمامهای اردکان نشانه های آن هنوز باقی است حمام های تخریب شده شهید قنوتی و حمامم کوی اسحاق حمام محله بال که در حال حاضر در حال تبدیل به موزه شدن است و حمام شهرداری که هنوز مشغول به کار می باشد نشانی از رونق منطقه بوده ودر گذر زمان به سبب زلزله و سایر بلایای طبیعی از شکوه و رونق آن کاسته شده است. اردکان به سبب رونق بسیار اقتصادی و بازار آن که مرکز داد و ستد عشایر و روستاهای پیرامون آن و حتی منطق کامفیروز ، یاسوج و بویراحمد منطق ممسنی و نورآباد و... به عنوان مرکزیت آن منطقه محسوب میگردیده به طوریکه به هند کوچک شهرت داشته است صنایع نمد مالی، چارق و ملکی دوزی ، گلیم و قالی و صنایع چوب و نخ ریسی در اردکان رایج بوده و تا دو دهه گذشته نیز آثار فراوانی از آن دیده می شد به اردکان در تجارت هند کوچک می گفتند و به همین دلایل همواره از گزند راهزنان و دزدان در امان نبوده و عرصه تاخت و تاز گردنه بگیران و سارقان مناطق دیگر از جمله بویر احمد بوده است. در اعصار گذشته مردان ادیب و فرهیخته و دانشمندان بسیاری در این شهر می‌زیسته‌اند که پس از سالیانی ترک دیار نموده‌اند و پی کسب علم و معرفت به سایر بلاد هجرت می‌نمودند و در جاهای دیگر ایران وفات یافته‌اند. تاریخچهٔ دقیق این شهر در فارسنامه ناصری موجود است.

زبان (گویش اردکانی)

زبان و گویش در شهرستان سپیدان عمدتاً گویش اردکانی و زبان پهلوی است. شهر اردکان و تعدادی از روستاهای قدیمی این شهرستان دارای لهجه کهنی از زبان فارسی "گویش اردکانی"هستند که این لهجه در بخشی گسترده‌ای از فارس در زمان ساسانیان رایج بوده است. مردم این شهر بعضاً گویش خاص و منحصر به فردی دارند که مشابه آن در کشور به سختی یافت می‌شود و برگرفته از فارسی پهلوی است، از نکات بسیار جالب این است که این گویش تنها در شهر اردکان -مرکز این شهرستان- وجود دارد و با فاصله‌ای اندکی از این شهر، زبان لری می‌شود. سایر روستاهایی که در منطقه سپیدان به گویش اردکانی صحبت می‌کنند، عبارتند از: بهرغان، ابنو، دالین، خلار، خوشمکان، و.... علاوه بر منطقه سپیدان، مکان‌های دیگری نیز وجود دارند که به این گویش و زبان صحبت می‌کنند، نظیر: روستای دشتک در کامفیروز، روستای گاوکشک و پاپون در کازرون، بهبهان. پراکندگی این زبان در مناطقی از فارس شاید نشان دهنده این باشد که زمانی زبان رایج در منطقه بوده است.

چند مثال و لغت از این گویش:

اردکانی	فارسی	تلفظ
مِشاتم	می‌توانم	Meshatom
مِشاتت	می‌توانی	Meshatot
مشاتش	می‌تواند	Meshatosh
مشاتمو	می‌توانیم	Meshatmoo
مشاتتو	می‌توانید	Meshattoo
مشاتشو	می‌توانند	Meshatshoo
موسکا	می‌خواهیم	Moveska
اوسو	بگیر	Osoo
سیل	نگاه کردن	Seil
چارخ	کفش	Charokh
گرده	نان	Gerde
جومَ	لباس	Joma

|کَتَک || صندوقچه بزرگ || katak|} |سووَ || نردبان || sova|} |هُنِه || جایی قرار بده|| honeh |} |نَسِه|| نگذار|| nase |}

آب و هوا

ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شهر اردکان در سال ۱۳۸۳ تاسیس شد و از آن زمان تا کنون وضعیت آب و هوایی این شهر به صورت خودکار ثبت می‌شود. در این مدت (۱۳۸۳ تا ۱۳۹۰) مشخصات اقلیمی شهر اردکان بدین گونه ثبت شده است:الگو:سخ

پارامتر	فروردین	اردیبهشت	خرداد	تیر	مرداد	شهریور	مهر	آبان	آذر	دی	بهمن	اسفند	سالانه
متوسط دمای روزانه	۱۱٫۳	۱۷٫۴	۲۲٫۹	۲۶٫۲	۲۶٫۱	۲۳٫۳	۱۸٫۷	۱۱٫۹	۶٫۱	۳	۳٫۱	۸	۱۴٫۸
میانگین دمای کمینه	۶٫۳	۱۲٫۲	۱۷٫۲	۲۰٫۴	۲۰٫۶	۱۷٫۷	۱۳٫۲	۷٫۳	۱٫۷	۱٫۳-	۱-	۳٫۲	۹٫۸
میانگین دمای بیشینه	۱۶٫۲	۲۲٫۷	۲۸٫۷	۳۲٫۱	۳۱٫۵	۲۸٫۹	۲۴٫۲	۱۶٫۴	۱۰٫۵	۷٫۳	۷٫۲	۱۲٫۸	۱۹٫۹
رکورد دمای کمینه	۲٫۸-	۲٫۴	۱۰٫۲	۱۴٫۲	۱۷٫۲	۱۲٫۴	۶٫۶	۲٫۲-	۸٫۶-	۱۵٫۵-	۱۱٫۴-	۵٫۸-	۱۵٫۵-
رکورد دمای بیشینه	۲۲٫۸	۳۰٫۶	۳۴٫۲	۳۶٫۴	۳۵٫۴	۳۲٫۴	۲۸٫۶	۲۴٫۸	۲۰٫۲	۱۸٫۴	۱۶٫۴	۲۳٫۸	۳۶٫۴
تعداد روزهای بارانی	۱۰	۲	۰	۰	۰	۱	۰	۵	۶	۹	۱۲	۸	۵۴
مجموع بارش (میلی متر)	۸۸	۸٫۵	۱	۰٫۲	۰٫۲	۲٫۷	۰٫۲	۶۹٫۲	۱۲۱٫۲	۱۳۷٫۴	۱۵۵٫۵	۹۴٫۴	۶۷۸٫۳
ارتفاع برف تجمعی (سانتی متر)	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۱	۱۶	۷۵	۶	۹۷
میانگین رطوبت نسبی	۴۹	۳۷	۲۶	۲۶	۲۵	۲۷	۲۹	۴۶	۵۲	۵۴	۶۰	۴۸	۴۰
تعداد روز یخبندان	۱	۰	۰	۰	۰	۰	۰	۱	۱۰	۲۱	۱۹	۶	۵۸

گفتنی است ایران و به خصوص منطقه زاگرس در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ دستخوش خشکسالی‌های شدید بوده و بنابراین میانگین بارندگی سالانه این شهر در بلندمدت بیش‌تر از ۶۷۸ میلی‌متر است که به طور غیر رسمی حدود ۸۰۰ میلی‌متر عنوان می‌شود.الگو:سخ یکی از ویژگی‌های آب و هوایی شهراردکان بارش‌های بسیار شدیدی است که در فصول بارش در مدت زمان کوتاه رخ می‌دهد و در زمستان به صورت برف بسیار سنگین به وقوع می‌پیوندد. برای مثال می‌توان به بارش ۲۰۰ سانتیمتری بهمن ۱۳۹۰ اشاره کرد که در ۱۱ و ۱۲ بهمن در ظرف مدت ۳۶ ساعت انجام شد. و در مرکز شهر ۸۰ سانتی‌متر و در مناطق کوهستانی ۱۵۰ سانتی‌متر برف به زمین نشست و موجب قطع شبکه برق و بسته شدن بسیاری از راه‌های روستایی شهرستان شد هم چنین در جریان توفان برفی بهمن ۱۳۵۰ به گفته روزنامه اطلاعات شهر اردکان و روستاهای اطراف آن (از جمله دهستان کمهر) از جمله مناطقی بودند که بیشترین تأثیر را بر اثر بوران متحمل شدند و هزاران نفر از اهالی منطقه در زیر حجم عظیم برف مدفون شدند.

دیدنی‌ها

شهر اردکان چه در تابستان و چه در زمستان دارای جاذبه‌های فراوان توریستی و گردشگری می‌باشد. در تابستان با آب و هوای خنک و باغها و رود و چشمه‌های فراوان و در زمستان با سپیدی زیبای برف و پیست اسکی پذیرای گردشگران است. از جمله مناطق گردشگری که در اطراف این شهر قرار گرفته‌اند، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• کوه‌ها: کوه رنج، کوه برم فیروز
• آبشارها: آبشار مارگون، آبشار چیکان، آبشار مورزیان
• تنگه‌ها: تنگ تیزاب، تنگ آبسرد، تنگ بغدیون
• چله گاه
• پیست‌های اسکی: پیست اسکی پولادکف، پیست اسکی تربیت بدنی
• دریاچه‌ها: برم فیروز، برم شش پیر
• امامزاده‌ها: سید نورالدین علی غازی علوی درمحله مُلا، امامزاده سید فخر الدین در محله مُلا ، امامزاده سید میر احمد در محله پس آس

و نقاط دیدنی از جنگلهای نیمه انبوه - باغات شهر اردکان ( باغهای رویِ بال) ، پیست اسکی و ...

جستارهای وابسته

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد سپیدان

منابع

الگو:پانویس اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.

الگو:جغرافیا-خرد