طبس
طَبَس (تبس)، مرکز شهرستان طبس شهری کویری است در غرب خراسان جنوبی ایران. این شهر پیشتر جزئی از استان یزد بود که در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد.
این شهر در مدار ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی و نصف‌النهار ۵۶ درجه و ۵۵ دقیقه شرقی، در منطقه‌ای با آب و هوای بیابانی واقع شده‌است. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. در شرق شهر طبس رشته‌کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می‌دهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگل‌های انبوه و دریاچه‌های بزرگ در گذشته‌های دور در این منطقه می‌باشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده‌است.
محتویات
علت نام
بعضی گفته‌اند نام آنجا تب بس بوده است تب در فارسی به معنی حرارت و داغی است. یعنی بسی داغ. عده‌ای نیز نام آن را به زبان‌های سلوکیان مرتبط دانسته‌اند. ناصر خسرو در سفر نامه این شهر را طبس گیلکی خوانده است.
طبس در زمین‌لرزه شهریور ۱۳۵۷ به طور کامل نابود شد و بعد از آن بازسازی‌هایی در آن انجام شد.[۱]
آب طبس از یک‌پارچه شدن چشمه‌های پرشماری که از راه یک قنات به این شهر آورده می‌شوند و در جایی به نام «فره‌ونگ» از زیر زمین بیرون می‌آیند تأمین می‌شود. این آب در راه خود به خاطر شیب طبیعی زمین چند آسیاب را نیز به راه می‌اندازد. این آب در قدیم پس از آبیاری و گذر از باغ گلشن، وارد شهر شده و باغ‌های و محله‌ها را آبیاری می‌کند و آب‌انبارها را پر از آب می‌نماید.[۲]
دور بودن شهر طبس از شهرهای حاصل‌خیز و سختی راه کویر، جابه‌جایی هرگونه کالای فاسدشدنی به طبس را ناممکن می‌نمود و بنابر این مردم طبس میوه و سبزی خود را در محل تولید می‌کردند. فراورده‌های صادراتی این شهر را نیز فراورده‌های خشک و فاسدنشدنی مانند گندم و غله بوده‌است. در برخی نقاط پیرامون طبس حتی برنج نیز به عمل می‌آید و برنجزارهایی در آنجا وجود دارد.[۳]
طبس در ۲۹ تا ۳۰ قمری به‌دست عرب‌ها اشغال شد و تاریخ‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی همواره از آن به عنوان جایی که درختان نخل و مرکبات دارد یاد کرده‌اند. بر اساس مستنداتی که هرودوت تاریخ نویس، ارائه نموده و به نقل از جلد اول کتاب سرزمین خورشید ترجمه استاد ذبیح‌الله منصوری، میت ری داتس از جمله موبدان زرتشیتی بوده که در طبس می زیسته و به عنوان ناپدری کورش کبیر وی را در همین منطقه تا سن شانزده سالگی تربیت و بزرگ نمود.[۴] طبس (تببس) در دوره نهضت اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود. از نوشته‌های سفرنامه‌نویسان این‌گونه برمی‌آید که باغ‌های طبس به جز قلعه‌باغ و باغ کلج قدمتی بیش از دوره افشاریان ندارند.[۵] خیابان گلشن در پایان دورهٔ زندیان و هنگامی که لطف‌علی خان زند به طبس می‌آید و به پیشنهاد او تأسیس شد.[۶]
زمین‌لرزه طبس
الگو:نوشتار اصلی در شهریور سال ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای به شدت ۷٫۸ ریشتر[۷] طبس و روستاهای مجاور آن را ویران کرد. این زمین‌لرزه که یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های سدهٔ اخیر در ایران بوده‌است، حدود ۱۵٬۰۰۰ کشته به جای گذاشت. طبس تا قبل از زمین لرزه سال ۱۳۵۷ جزئ مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه بندی شده بود. تحقیقات و پژوهش‌های ریخت زمین‌شناسی و نو زمین ساختی نشان می‌دهد که طبس به دلیل وضعیت خاص زمین‌شناسی مستعد زلزله‌های با قدرت بالا بوده ولی ابزارهای موجود در گذشته توان شناسیایی این پتانسیل را نداشته است. دکتر محمد آریامنش زلزله شناس و استاد دانشگاه، که خود از بازماندگان همین زمین لرزه می‌باشد معتقد است که تا قبل از زلزله سال پنجاه و هفت حد اقل سه زمین لرزه بزرگ در این منطقه روی داده است. وی طی سالیان متوالی پژوهش‌های مختلفی را در زمینه وضعیت لرزه خیزی و زلزله شناسی و چشمه‌های لرزه زا در طبس ارائه داده است.
اماکن دیدنی
- باغ گلشن
- ارگ طبس (کهندژ)
- امامزاده حسین بن موسی الکاظم
- روستای ییلاقی خرو
- آب گرم مرتضی علی
- طاق شاه عباس
- سد کریت (قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان)
- روستای اصفهک
- روستای ازمیغان (شالی کاری و نخیلات)
- قلعه و مزار روستای پیرحاجات (قرن ۴ هجری)
- کرانه‌های زیبای کویر
- روستای دیدنی و تاریخی نای‌بند
- روستای جوخواه و کاروانسراهای شاه عباسی متعلق به دوره صفویه در ۱۸کیلومتری طبس.
- کال جنی و خانهٔ شریف گرگی در شمال جاده طوفان.الگو:مدرک
- روستای جنت آباد در شرق طبس از جاده جوخاه (خور بیابانک)
- روستای فهالنج
- کویر طبس (محل سقوط هلیکوپترهای آمریکا)
- دیهشک (نخلستانها و مزارع سبزی و آرامگاه منشی باشی)
جدایی از یزد و بازگشت به خراسان
طبس که پیشتر شهری در استان خراسان بود، در سال ۱۳۸۰ و قبل از تقسیم استان خراسان بزرگ، به استان یزد ملحق شد؛ ولی چند سال پس از تقسیم استان خراسان، در زمستان سال ۱۳۹۱، به استان خراسان جنوبی ملحق شد.[۸]
جستارهای وابسته
منابع
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
پیوند به بیرون
الگو:شهرستان طبس الگو:خراسان جنوبی الگو:فرمانداری ویژه
الگو:خراسان بزرگ- ↑ دانشدوست، یعقوب، طبس شهری که بود (باغ‌های طبس)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۶۹ خورشیدی. پیشگفتار.
- ↑ دانشدوست، یعقوب، طبس شهری که بود (باغ‌های طبس)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۶۹ خورشیدی. پیشگفتار.
- ↑ همان.
- ↑ دانشدوست، یعقوب، طبس شهری که بود (باغ‌های طبس)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۶۹ خورشیدی. پیشگفتار.
- ↑ همان. ص ۳۸.
- ↑ همان.
- ↑ الگو:یادکرد وب
- ↑ الگو:یادکرد وب
