اسماعیلیه (از صوفیه سودان)

از صوفیه سودان.

لویی ماسینیون در دائرة المعارف الاسلامیة می نویسد: « اسماعیلیه طریقه ای است در نوبه ( سودان ) در قرن نوزدهم میلادی. »

دائرة المعارف بزرگ اسلامی می نویسد: « احمد بن ادریس بن محمد بن علی مراکشی (م:1253هـ. ق) از طریقه خضیریه، ورد شاذلی را ترجیح می داد و پیروان او ایجادکنندگان طایفه های متعددی بودند که گاه با نام احمدیه و گاه با نام ادریسیه گروه بندی می شوند. ادریسیه فرقه ای انزواطلب و کناره گیر است که به امور اجتماعی و سیاسی نمی پردازد. محمد بن علی سنوسی، عثمان مرغنی و ابراهیم رشید، سه تن از مریدان برجسته احمد بن ادریس مراکشی بودند که خود طریقه های جداگانه ای را به وجود آوردند.

شاخه مرغنیه را نیز که به احمد بن ادریس بازمی گردد در 1230 هجری قمری محمد عثمان مرغنی (م:1268هـ. ق) مرید دیگر او، به سودان وارد ساخت. این طریقه ادعای آن دارد که ختم طرق است. از این رو به ختمیه نیز شهرت یافته است. رهبری طریقه مرغنیه در خانواده مرغنی که مخالف المهدی سودانی بود و پس از استقلال سودان به حزبی سیاسی تبدیل شد، باقی مانده است. رهبری این طایفه که وظایف فقیه، فقیر ، و معلم را در خود جمع کرده است، با اصطلاح فِکی خوانده می شود. مراکز طریقه مرغنیه خلوات نام دارند و این طریقه، به جز انشعاب اسماعیل بن عبدالله همچنان یکپارچه باقی مانده است. اسماعیل بن عبدالله ولی (م:1280هـ. ق) که یکی از شاگردان محمد عثمان مرغنی بود، در 1258 هجری قمری اسماعیلیه را بنیان گذاشت. پس از درگذشت او، پسرش ازهری، طریقه ازهریه را در سودان به وجود آورد. اسماعیلیه طریقه ای محلی است که دو صورتِ سازماندهی طریقه های سنتی و ادریسی را در خود دارد.