نهاوند

نَهاوَند شهری است در غرب ایران. این شهر در جنوب غربی استان همدان قرار گرفته و مرکز شهرستان نهاوند است. نهاوند دارای ۷۵،۴۴۵ نفر جمعیت است که بعد از همدان و ملایر سومین شهر بزرگ استان به حساب می آید. نهاوند از شهرهای کهن و تاریخی ایران است و نام آن به دفعات در منابع تاریخی ذکر شده‌است. به هنگام حمله اعراب به ایران، آخرین نبرد سپاهیان ایران و اعراب در نهاوند اتفاق افتاد که در تاریخ با نام فتح الفتوح یا جنگ نهاوند از آن یاد شده است.الگو:سخ نهاوند از شمال به تویسرکان و همدان، از شرق به ملایر، از جنوب شرقی به بروجرد، از جنوب غربی به نورآباد و از غرب به کنگاور مرتبط می شود. نهاوند زمستان هایی سرد و تابستان هایی نسبتاً خنک دارد . بارش سالانه در شهر نهاوند ۳۷۶ میلیمتر می باشد.

نام نهاوند

بنابر پژوهش‌های پاره‌ای از زبانشناسان ایرانی، واژه نَهاوند به معنی شهر یا آبادی قرار گرفته در پیشِ رو است، زیرا «نَها» در زبان‌های ایرانی به معنی پیش و وند از فعل کهن «وندیدن» به معنی نهادن گرفته شده‌است. بنابراین نهاوند یعنی «نهاده در پیش رو».الگو:مدرک نظریه‌های مختلفی از پیشینهٔ تاریخی این منطقه باستانی باقی مانده‌است. برخی از مورخین نهاوند را مـحـل پـهلـو گرفتن کشتی نوح می‌دانند. به استناد تحقیقات باستان‌شناسان در تپه گیان)روستایی در ۱۸ کیلومتری جنوب باختری نهاوند(در حدود ۳۷ قرن قبل از میلاد مسیح قومی در این منطقه زندگی می‌کرد که تمدنی شبیه تمدن بین النهرین داشت و بعدها به دست اقوام دیگر اروپایی و آسیایی از بین رفت. در مورد کلمهٔ نهاوند از گذشته تا به امروز اختلاف نظرهایی وجود داشته‌است.الگو:مدرک

واژهٔ نهاوند در زمان‌های مختلف و از زبان‌های متفاوت، به صورت‌های مختلفی تلفظ شده‌است که از جملهٔ آنها می‌توان به: نوح اوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.

از طرف دیگر نهاوند در گذشته نام‌های دیگری داشـتــه اســت بـه قـول بـطلـمـیـوس نـیـفواندای خـوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شده‌است. به گـفـتهٔ ملک الشعرای بـهـار در عـصـر سلـوکیه نهاوند استان بزرگی بوده کـه بـه لـحـاظ سـکونت داشتن ملکهٔ لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شده‌است.الگو:مدرک

به همین صورت واژه دماوند که صورت اصلی و قدیمی‌تر آن دُمباوند و دُنباوند ضبط شده به معنی «قرارگرفته در پشت» است زیرا دُنب در زبانهای ایرانی به معنی دنباله و پشت است. به گفته برخی دیگر از صاحبنظران نهاوند کنونی همان <<نوح آوند>> بوده که به گفته آنان محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح بوده‌است.

نهاوند به گفته برخی پژوهش گران تاریخ ایران به معنی شهر جلو یی و شهر دماوند به معنی شهر عقبی از سمت مغرب زمین می‌باشد و در برخی دیگر از کتابهااز نهاوند به معنی شهر ظرف سخن بمیان آمده ولی در نقشه‌های ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت nihavand نوشته‌اند که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بوده‌است. الگو:مدرک شهرستان نهاوند که قدمت بسیار دیرینه‌ای در استان همدان دارد، در گذشته‌های دور پایتخت یزدگرد سوم بوده‌است و از آن به عنوان شهر خفته ساسانی یاد می‌شود. اسلام در جنگ فتح الفتوح نهاوند برای اولین بار به ایران وارد شد. اکتشافاتی که در تپه‌های گیان و زرامین توسط رومن گیرشمن باستان شناس آلمانی صورت گرفت منجر به پیدا شدن ده‌ها اثر باستانی از جنس سفال، نقره و طلا گردید که این اشیاء هم اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.

پیشینه تاریخی

نهاوند در گذشته و براساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه. ش از بخشهای تابعه شهرستان ملایر در استان پنجم کشور بود که در سال‌ ۱۳۲۸ ه. ش از ملایر منفک و به شهرستان ارتقاء یافت.

ولایت ثلاث

ولایت ثلاث یکی از ولایت های ایران در بخشی از دوره قاجار بوده است. این ولایت در غرب ایران و جنوب استان همدان فعلی قرار داشته و شامل سه شهر ملایر، نهاوند و تویسرکان بود. حدود این ولایت منطبق با منطقه جنوب کوهستان الوند در استان همدان کنونی است که سه شهرستان ملایر، نهاوند و تویسرکان را شامل می شود. ولایت ثلاث بخشی از استان پنجم بوده است. اصطلاح ولایت ثلاث در تقسیم بندی‌های کشوری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد و شامل دولت‌آباد (شهر ملایر)، نهاوند و تویسرکان می‌شد. ملایر شهری حاکم نشین بود و کلیه دفاتر دولتی و اداری در آنجا متمرکز بودند.

تاریخ نهاوند

نهاوند از شهرهای کهن ایران است. در دوره ساسانیان، بخشی از ایالت پهله ماد نهاوند یا ماه نهاوند نام داشت. نخستین ساکنان نهاوند حدود هزاره سوم پیش از میلاد کاسی ها بودند. در تقسیمات باستانی ایران، نهاوند و بروجرد دو نقطه شهری از ماه نهاوند بودند که این استان، از توابع پهله از سرزمین ماد محسوب می شد . ایالت پهله در زمان ساسانیان به این نام نهاده شده و پهلوی، به مردم، زبان و خط مربوط به پهله اشاره می‌کند . ماه نهاوند بعد از اسلام به ماه بصره نیز شهرت یافت چرا که خراج آن به بصره فرستاده می شد. ابن الندیم از قول عبداﷲ بن المقفع ذکر می کند که ماه نهاوند یکی از پنج ناحیه پهله (فهله) بوده است (یادداشت های دهخدا ). بروجرد و نهاوند دو قصبه یا نقطه شهری ماه نهاوند بوده اند.

موقعیت جغرافیایی

نهاوند در موقعیت ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه طول شرقی و ۲۳ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. اختلاف ساعت آن با تهران ۱۳ دقیقه و ۲۸ ثانیه می‌باشد. نهاوند از شمال به شهرهای تویسرکان و همدان ، از شرق به ملایر، از غرب به کنگاور و از جنوب به استان لرستان محدود است. فاصله این شهر تا تهران ۳۹۰ کیلومتر مي باشد که از مسیر ملایر - اراک عبور می کند. فاصله نهاوند تا همدان ۱۱۰ کیلومتر، تا کرمانشاه ۱۳۰ کیلومتر و تا اراک ۱۳۵ کیلومتر است. فاصله این شهر با ملایر (از مسیر آورزمان) حدود ۴۵ کیلومتر و با بروجرد ۶۰ کیلومتر است.

ترابری

شهرستان نهاوند بر سر مسیر ارتباطی کرمانشاه - ملایر - اراک - اصفهان و کرمانشاه - اراک - قم و ایلام - تهران قرار گرفته‌است. پروژه خط راه آهن غرب کشور که سالها در انتظاربودجه بود، در هنگام بررسی بودجه سال ۱۳۷۹در مجلس با پیشنهاد نماینده نهاوند و حمایت سایر نمایندگان استانهای مربوطه مقرر گردید:شرکت راه آهن کشور بازای هر تن کیلومتر حمل بار مبلغ ۴ ریال اخذ و سرجمع آن را برای توسعه راه آهن غرب کشور و سرخس مصرف نماید.با این اعتبار عملیات ساخت راه آهن غرب کشور که یکی از بزرگترین راه های مواصلاتی و اقتصادی محسوب میشود آغاز شد. تاکنون قطعه اراک - ملایر تکمیل و افتتاح شده‌است. قرار است این مسیر از راه آهن نهایتابه راه آهن کشور عراق و از آنجا به سوریه و بالاخره به در یای مدیترانه و اروپاوصل گردد، که میتواند علاوه بر کمک بزرگ به حمل و نقل مسافر وباردر غرب کشور ،دریچه ای نو باشد، برای حمل ونقل صادرات و واردات کالای بخش غربی کشور با هزینه ای مناسب تر از آنچه در حال حاضر از طریق خلیج فارس انجام میگردد .

وسعت

برآوردهای آماری وسعت شهر نهاوند را در سال ۶۵-۶۴، حدود ۰۲/۱۳ کیلومتر مربع نشان می‌دهد. همچنین وسعت دهستان علیا ۳۷۷ و دهستان سفلی ۴۵۲، سلگی ۱۸۲ و خزل ۶۴۶ کیلومتر مربع بوده که مجموع وسعت شهرستان حدود ۱۶۷۰ کیلومتر مربع می‌باشد.

بافت قدیمی شهر ابتدا در منطقه پاقلعه بوده، بعد به تدریج به دامنه‌های جنوبی و خاوری کشیده شده‌است. پس از احداث خیابان سراسری در سال ۱۳۱۵، به تدریج بافت کالبدی شهر از نظم و ترتیب بیشتری برخوردار و به آهستگی ترکیب عناصر و فضاهای زیستی آن به وضعیت متعارف شهری نزدیک‌تر شد. از مجموعه سطح شهر، بیش از نیمی از آن به مسکن اختصاص یافته‌است، حدود ۳۰ درصد به معابر و بقیه زیر پوشش خدمات شهری و فضاهای خالی است. تراکم متوسط شهر در حال حاضر ۱۱۲ نفر در هکتار است.

گویش نهاوندی

گویش نهاوندی گویش مردم نهاوند است. نهاوندی گویشی از زبان لری و این شهر یکی از مراکز مهم گویش‌وران لری شمالی است.از سوی دیگر برخی منابع نهاوندی را گویشی مستقل از گروه زبانهای جنوب غربی ایرانی می‌دانند. گویش نهاوندی با زبان پارسی میانه نزدیکی دارد.

ابنیه تاریخی

• پل زرامین سفلی:

پل آجری زرامین معروف به پل لاغه در ۵ کیلومتری غرب شهرستان نهاوند و در کنار روستای زرامین سفلی برروی یکی از شعبات رودخانه گاماسیاب احداث شده است. این پل دارای یک دهانه با قوس جناغی از بناهای دوره قاجار می‌باشد. در حال حاضر با گسترده کردن طول گذر پل تبدیل به پل جاده‌ای شده‌است. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۰۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

• حمام حاج آقا تراب:

حمام حاج آقا تراب یکی از بناهای تاریخی شهرستان نهاوند است که در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است. این حمام با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح می‌شود. بگزارش البرز به نقل ازمیراث «محمود یاری» مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان با اعلام خبر تبدیل شدن این حمام به موزه گفت: «با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آنها با ماکتهای مجزا، در بخش مردانه مراسم شستشو به نمایش گذاشته شده و در بخش زنانه مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شده‌است.» وی افزود: «با افتتاح این موزه در پنجم مهرماه (روز جهانگردی) مردم نهاوند و گردشگران غیر بومی می‌توانند بخشهای مهمی از زندگی مردم پیشین منطقه به همراه آداب و رسوم و لباسهای محلی را ببینند.» حمام حاج آقا تراب که در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده‌است. بنای این ساختمان مربوط به دوران قاجار بوده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و قابل بازدید در نهاوند است. تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامه‌است. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد

• معبد سلوکی (لائودیسه):

معبد لااودیسه در داخل شهر نهاوند قرار دارد و کتیبه‌ای از «آنتیوکوس سوم» و نیز تعدادی مجسمه برنزی خدایان یونانی در آن کشف شده است.

• تپه و دهکده باستانی گیان:

تپه دهکده باستانی گیان در کیلومتر ۱۹ جنوب غربی نهاوند و در مسیر جاده جنگلی گیان قرار گرفته‌است. این تپه در سال ۱۹۳۲ میلادی توسط پروفسور گریشمن بررسی شد. بسیاری از باستان شناسان به این منطقه آمده و گنجینه های بسیاری از جمله ظروف سفالی و جواهر را کشف کرده اند که منشأ این ظروف به قرن‌های دوم و سوم میلادی بر می گردد. تپه ی گیان همچنین محل دفن مردگان نیز بوده‌است. روش دفن مردگان، رنگ کردن آن‌ها و کشف وسایل همراه آنها پرده از رمز و رازهای زندگی آنها بر می دارد و تمدن آنان را آشکار می سازد. در موزه ی ایران باستان ظروف سفالی فراوانی از جمله گلدان و بشقاب و دیگچه که از این منطقه کشف شده‌است، در آنجا دیده می‌شود.

• مقبره نعمان ابن مقرن (باباپیر):

نعمان بن مقرن یکی از سرداران و فرماندهان عرب بود که در جنگ نهاوند (فتح الفتوح) در سال ۲۱ هجری یا ۶۴۲ میلادی پس از سه روز نبرد سنگین در پشت دروازه‌های نهاوند به دست سربازان ایرانی به فرماندهی فیروزان (پیروزان) کشته شد. جسد او در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر نهاوند دفن گردیده و امروزه در نزد اهالی نهاوند به مقبره باباپیر معروف است.

• خانه قدوسی:

این خانه قدیمی که متعلق به شیخ علی قدوسی از عالمان نهاوند است دارای سر در ورودی زیبائی است که با نقوش هندسی آجری تزئین شده‌است و دو ستون نما در دو سوی سر در به زیبائی آن افزوده‌است. نمای بنا در داخل حیاط بوسیله آجر کاری‌های زیبا تزئین شده‌است و قوسهائی به شکل شاخ قوچ نما را آراسته‌است. پیرامون حیاط با طاق نماهای هلالی تزئین شده‌است. این خانه قدیمی و تاریخی در خیابان انقلاب واقع شده‌است وچند خانه قدیمی دیگر در جای جای این شهر وجود دارد.

پانویس

الگو:پانویس