ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب

ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب (یا محمد بن ابی ثور یا محمد بن ابی یزید) مقلاص اسدی، از غلاة و انقلابیون عصر عباسی به حساب آمده است. وی که با کنیه های ابا اسماعیل و ابا ظبیان نیز شناخته شده از موالی بنی اسد بوده و با لقب «برّاد اجدع» نیز مورد اشاره قرار گرفته است. لقب مزبور ظاهراً از این روی بر وی اطلاق شده که وی فروشنده «بُرد» بوده و در کار خویش نیز علیرغم زحمت زیاد نفعی نبرده است. چرا که اجدع به معنای «دماغ بریده» از روی کنایه بر چنین شخصی نیز اطلاق می شود. وی که اصالتاً کوفی بوده، گویا قبل از انحراف، از دُعات امام صادق علیه السلام بوده است. شیخ طوسی روایاتی را که او قبل از منحرف شدن نقل کرده مورد اعتماد دانسته است. وی ظاهراً در حوالی سال 135 هجری قمری از عقاید امامیه منحرف شده و احتمالاً عقاید غلوآمیز خویش را به عنوان فلسفه حرکت های انقلابی خویش مطرح ساخته است.

ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب در دوره خلافت منصور و در فاصله سال های 132 تا 147 هجری قمری که دوره ولایت عیسی بن موسی در کوفه بوده، خروج کرده است. برخی خروج او و همراهان او که هفتاد نفر بوده اند را همراه با فریادهایی مبنی بر شهادت بر الوهیت امام صادق علیه السلام دانسته اند.

وی توسط عیسی بن موسی احتمالاً در سال 143 (یا 138هـ. ق) به اتهام خروج از دین و قول به اِباحی گری، گردن زده می شود. ابوالخطّاب محمد بن ابی زینب در فرقه نصیریه نیز دارای جایگاه معتبری است و از جمله ابواب شمرده می شود.