اِخْوان المسلمین

حزبی که حسن البناء برای گسترش امور فرهنگی و دینی و اجتماعی تشکیل داد. این حزب در نظر داشت که خلافت مسلمین را احیا کند.

عبدالمنعم حفنی ایشان را به اِخْوان المسلمین سعودی (که با نام اخوان السعودیه معرفی می شوند)، اِخْوان المسلمین مصر، اِخْوان المسلمین سوریه، اِخْوان المسلمین اردن و اِخْوان المسلمین یمن، تقسیم می کند.

اِخْوان المسلمین که سازمانی اسلامی و سیاسی است و در کشور مصر تشکیل و سپس در دیگر کشور های اسلامی نیز به فعالیت پرداخت، در ذی القعده 1347 هجری قمری به وسیله حسن البناء (1324ـ1368هـ. ق/1906ـ1949م) در شهر اسماعیلیه مصر تشکیل شد. در سال 1350 هجری قمری اولین رساله این گروه به وسیله حسن البناء که با عنوان مرشد عام از او یاد می شد، انتشار یافت و متعاقب آن در سال 1351هجری قمری تشکیلات رهبری اخوان، به قاهره منتقل شد.

کنگره پنجم اخوان در سال 1357 هجری قمری را می توان نقطه عطفی در حرکت اخوان به حساب آورد. در آن سال، اخوان همزمان با جنگ جهانی دوم، اهداف اصلی خود را تشکیل حکومت آزاد اسلامی و آزادی وطن اسلامی عنوان نمودند.

شاخه نظامی اخوان که با نام الجواله شناخته می شد در جریان حاد شدن مسائل فلسطین حضوری فعال داشت که همین امر از یک سو موجب محبوبیت این حزب در میان امت اسلامی و از سوی دیگر موجب نگرانی دولت انگلستان که همزمان قراردادی را با ملک فاروق امضا کرده بود، گردید، این مسأله موجب انحلال اخوان در صفر 1368 هجری قمری (دسامبر 1948) و دستگیری طیف وسیعی از اعضای آن شد. مرگ حسن البناء و انحلال مذکور برای مدّتی سازمان اِخْوان المسلمین را دچار رکود کرد ولی مدتی پس از آن، حسن اسماعیل هضیبی در 1369هـ. ق (1950م) به طور پنهانی به عنوان مرشد عام اخوان تعیین شد. در فاصله سال های 1369 هجری قمری تا کودتای جمال عبدالناصر در ذی القعده 1371، اخوان ضمن زندگی پنهانی در مصر، به فعالیت در کشور های اسلامی دیگر به ویژه سوریه دست زد. علیرغم حمایتی که در ابتدای دولت عبدالناصر از اخوان صورت پذیرفت، سرانجام پس از ترور ناموفق ناصر توسط اخوان، سران اخوان دستگیر گردیده و 6 تن از ایشان توسط دولت افسران آزاد اعدام شدند. اما این امر به روند پیشرفت اخوان در خارج از مصر خللی وارد نیاورد. در همین ایام نوشته های سید قطب (م:1368هـ. ق) که در زندان، سرسختانه از اندیشه اخوان دفاع می نمود، مبین و مروج اندیشه مذکور بود. کتاب «جاهلیة القرن العشرین» از زمره مهمترین آثار او است که می توان آن را مرامنامه جوانان پرشور و اسلام گرای اخوان دانست.

سرانجام در 1962میلادی این جمعیت شکل رادیکال به خود گرفت و حسن هضیبی با سازماندهی مسلحانه اخوان موافقت نمود ولی این امر از یک سو باعث انشعاب در اخوان گردید و از سوی دیگر به دستگیری گسترده رهبران اخوان و اعدام برخی از آنان از جمله سید قطب منجر شد.

پس از مرگ هضیبی (1394هـ. ق/1974م) عمر تلمسانی که از جناح میانه رو اخوان شناخته می شد به مرشدی عام اخوان برگزیده شد. پس از مدتی در 1396 هجری قمری با اجازه انورسادات رئیس جمهور وقت مصر )، سران اخوان آزاد گردیده و فعالیت اِخْوان المسلمین علنی شد. اما این امر چندان دوام نیاورد و دولت سادات در 1398 هجری قمری و سپس در 1401 به سرکوب اخوان دست زد. پس از مرگ تلمسانی (1406هـ. ق) مرشدی عام اِخْوان المسلمین با محمد حامد ابوالنصر است.

برخی اساس اندیشه اِخْوان المسلمین را چنین معرفی کرده اند: دعوتی سلفی، طریقتی سنی، حقیقتی صوفیانه، سازمانی سیاسی، گروهی ورزشی، پیوندی علمی و فرهنگی، شرکتی اقتصادی و اندیشه ای اجتماعی. اِخْوان المسلمین علیرغم مخالفت شدید با ملی گرایی، وحدت ملی، وحدت عربی، و سپس وحدت اسلامی را ترویج می نمود و ضمن دارا بودن تشکیلاتی منظم و نیرومند از سازمانی سری که ترورهایی را از جمله ترور نخست وزیر مصر در سال 1948 میلادی انجام داد، بهره می برد. نیرو های اخوان در فضای فقیر مصر به شدت کمک کار مردم بوده و علاوه بر دستگیری اقتصادی به گسترش سوادآموزی و تأسیس مدارس نیز بهای ویژه می دادند. در گفتار حسن البناء، دموکراسی پذیرفته شده است و بزرگان این حزب علیرغم تأکید ویژه بر این که هدف اساسی ایشان تشکیل حکومت اسلامی و آزاد سازی وطن از هر نوع سلطه خارجی است، اصلاحات اقتصادی را نیز همواره مدّنظر داشته اند.

فعالیت اخوان در میان کشاورزان و کارگران چشم گیر بوده است و ضمن مقابله با کمونیسم، این جریان همواره مدافع حقوق کارگران بوده تا جایی که مجله این گروه ـ الدعوة ـ خواستار افزایش حقوق کارگران و محدودیت سرمایه داری گردید و برای نخستین بار در مصر، کارگران در سرمایه گذاری در شرکت های اقتصادی اخوان، شریک شدند. در مجموع باید جریان اِخْوان المسلمین را پاسخ دین مداران روزگار فروپاشی حکومت های اسلامی و پریشانی جامعه های اسلامی دانست. پاسخی که اگر چه در عمل با مشکلات و اشتباهات عدیده ای همراه بود ولی سرآغاز جریاناتی در کشور های دیگر به ویژه کشور های عرب گردید. پاسخی که از سوی بسیاری از استعمار ستیزان نادرست انگاشته شد و بسیاری مخالفت اِخْوان المسلمین با احزاب غیر اسلامی به خصوص احزاب کمونیست را موجب شقاق در جبهه ضد استعمار تحلیل نمودند و این امر تا آنجا پیش رفت که برخی این حزب را ساخته آلمان و انگلستان معرفی کردند. البته باید پذیرفت که اخوان اگرچه درصدد بازگشت به اسلام بود اما اسلام را از دریچه سلفی گری سنی دیده و با هرگونه اجتهاد مخالفت ورزیده و با تمام مظاهر تجدد غرب و مقتضیات عصر خود خصومت داشته است.