|
|
| سطر ۳۵: |
سطر ۳۵: |
| | شهر '''گُرگان''' {{تلفظ|Gorgan.ogg}} مرکز [[شهرستان گرگان]] و [[استان گلستان]] در جانب شرقی شمال کشور [[ایران]] است. | | شهر '''گُرگان''' {{تلفظ|Gorgan.ogg}} مرکز [[شهرستان گرگان]] و [[استان گلستان]] در جانب شرقی شمال کشور [[ایران]] است. |
| | گرگان کنونی تا سال [[۱۳۱۶]] «اِستَرآباد» یا «اَستراباد» نام داشت.<ref>Borjian, H. ۲۰۰۸. «The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins». JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. ۱۲۸ (۴): ۶۸۱-۷۰۸.</ref> گرگان قدیمی که به عربی [[جرجان]] خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی [[گنبد کاووس]] امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امامزاده یحیی بن زید قرار دارد. نام گرگان (جرجان) نامی تقلیدی از جرجان قدیم برای استرآباد بود. | | گرگان کنونی تا سال [[۱۳۱۶]] «اِستَرآباد» یا «اَستراباد» نام داشت.<ref>Borjian, H. ۲۰۰۸. «The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins». JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. ۱۲۸ (۴): ۶۸۱-۷۰۸.</ref> گرگان قدیمی که به عربی [[جرجان]] خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی [[گنبد کاووس]] امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امامزاده یحیی بن زید قرار دارد. نام گرگان (جرجان) نامی تقلیدی از جرجان قدیم برای استرآباد بود. |
| − |
| |
| − | == جغرافیا ==
| |
| − | گرگان از شهرهای شمالی ایران است، [[آب و هوای معتدل]] دارد، هرچند تابستانهای آن نسبتاً گرم و شرجی است. اقلیم منطقه بسیار گوناگون و متنوع است و [[کوه]]، [[جنگل]] و چمنزار، [[جلگه]] و [[دشت]]، [[بیابان]] و [[شوره‌زار]]، [[دریا]] و [[خلیج]]، [[رودخانه]] و [[تالاب]] و زمین کشاورزی را شامل می‌شود.
| |
| − | شهر گرگان و منطقه پیرامونش که از نیمه سال ۱۳۷۶ خورشیدی به صورت رسمی به [[استان گلستان]] موسوم شده از یکم دی ماه ۱۳۱۱ خورشیدی تاکنون به نام [[گرگان و دشت]] شهرت داشته است.
| |
| − |
| |
| − | == مردم ==
| |
| − | جمعیت این شهر بنابر سرشماری ۱۳۹۰، ۳۲۹٬۵۳۶ نفر بوده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.sko.ir/Sarshomari1390/Shahrhaye_IRAN.xls|عنوان=نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ | ناشر =معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران) |تاریخ =۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲}}</ref>
| |
| − | اکثریت جمعیت شهر گرگان مردم پارسی‌زبان هستند.<ref name="autogenerated3">Borjian, H. 2008. «The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins». JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. 128 (4): 681-708.</ref><ref name="autogenerated10"/><ref>آنوبانینی، سایت جامع گردشگری ایران، بازدید: اکتبر ۲۰۰۹.</ref><ref name="autogenerated9"/><ref name="autogenerated8"/>
| |
| − | <nowiki> </nowiki>گرگانیها، سادات استرآبادی، مازنی‌ها، بلوچ‌ها، سیستانی‌ها، آذری‌ها، شماری از ترکمنها، گروه کوچکی از مهاجرین قزاق و مهاجرانی از دیگر استانهای کشور همچون سمنان، خراسان و از مردمان ساکن این شهر هستند.
| |
| − |
| |
| − | شماری از [[ترکمنها]] در دهه‌های اخیر به شهر گرگان مهاجرت کرده‌اند.<ref>[http://www.golestanstate.ir/layers.aspx?quiz=page&PageID=2 پایگاه اطلاع رسانی استانداری گلستان]</ref> که جمعیت [[ترکمن|ترکمنها]] در [[شهرستان گرگان]] (شهر گرگان و بخش‌های مختلف پیرامون) در سال [[۱۳۸۳]] برابر با ۲۵۱۹ نفر بوده‌است.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان تبلیغات اسلامی: معرفی استان گلستان، بحثی پیرامون اقوام و فرق ساکن در استان گلستان، در [http://www.tebyan-golestan.ir/city/ferag.html تبیان استان گلستان]، بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.</ref>
| |
| − |
| |
| − | شماری از [[مردم قزاق|قزاق‌ها]] در فاصله سالهای [[۱۳۰۹]] تا [[۱۳۱۱]] از [[شوروی]] به ایران مهاجرت کرده و در شهرهای [[گنبد]]، [[بندرترکمن]] و گرگان مستقر شدند و در هر سه شهر محل سکونت آن‌ها قزاق‌محله نام گرفت. بعضی از [[قزاق‌های ایران|قزاق‌های استان گلستان]] هنگام تشکیل کشور [[قزاقستان]]، در دههٔ ۱۳۷۰ به آن کشور بازگشته‌اند.<ref>[http://www.iranpress.ir/eGolestan/eGolestan/News.aspx?NID=648 روزنامه افتصاد گلستان، تاریخ: ۱۳۸۵/۰۵/۲۵ - چهارشنبه ۲۵ مرداد ۱۳۸۵/ ۱۶ اوت ۲۰۰۶/ سال دوم، نسخه شماره ۶۶]</ref>
| |
| − |
| |
| − | == موقعیت ==
| |
| − | {{موقعیت جغرافیایی
| |
| − | | مرکز = شهر گرگان
| |
| − | | شمال = [[آق قلا]]
| |
| − | | شرق =[[علی‌آباد کتول]]
| |
| − | | جنوب =[[رشته کوه‌های البرز]]
| |
| − | | غرب = [[کردکوی]]
| |
| − | | شمال غربی = [[بندر ترکمن]]
| |
| − | }}
| |
| − |
| |
| − | == مناطق شهرداری ==
| |
| − | گرگان دارای دو منطقه [[شهرداری]] می‌باشد. شهرداری مرکزی در مرکز شهر گرگان، شهرداری [[منطقه]] یک در کوی علیمحمدی و شهرداری منطقه دو در [[خیابان]] چاله باغ واقع شده‌اند.
| |
| − |
| |
| − | == نام گذاری ==
| |
| − | باور اغلب پژوهشگران بر این است که واژهٔ استرآباد از دو لفظ «استر» و «آباد» تشکیل شده و استر در زبانهای ایرانی به معنای ستاره و آباد (به معنای) «عمارت» است. در زمان [[زردشت]] که ایرانیان ستاره‌ها را مظهر نور مقدس می‌دانسته‌اند، این شهر را بنا کرده به این نام، نامیدند.<ref name="autogenerated1"/>
| |
| − |
| |
| − | همچنین نام این شهر را برگرفته از نام [[اِستَر (کتاب استر)|استر]] همسر یهودی [[خشایارشا]] می‌دانند.<ref name="autogenerated2"/>
| |
| − | [[خواجه ابوالحسن بیهقی]] در تاریخ خود از این شهر به لفظ استارباد(estarbad) یاد کرده است چنانکه نام کتاب معروف دکتر [[منوچهر ستوده]] یعنی «از آستارا تا استارباد» برگرفته از همین نوشتار بیهقی است.
| |
| − |
| |
| − | [[پرونده:Gorgan-l.jpg|بندانگشتی|250px|زمینهای کشاورزی در شرق گرگان]]
| |
| − | [[پرونده:Gorgan chinaware tabriz museum.jpg|بندانگشتی|250px|کاسه سرامیک با لعاب گرگان. دوره [[سلجوقی]]]]
| |
| − |
| |
| − | در [[زبان پهلوی]] منطقهٔ گرگان را وُرکان یا یا وِهرکانه و در زبان یونانی هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جُرجان می‌گفتند.<ref>Borjian, H. 2008. «The Extinct Language of Gurgan: Its Sources and Origins». JOURNAL- AMERICAN ORIENTAL SOCIETY. 128 (4): 681-708.</ref> گرگان از مهم‌ترین منطقه‌ها در زمینه پژوهش‌ها و کاوش‌های [[باستان‌شناسی]] است. در کتاب مقدس [[وندیداد]] اوستا گرگان به عنوان نهمین سرزمین مقدس که اهورامزدا آفریده، ذکر شده است. البته در این نوشتار منظور از نام گرگان همان شهر تاریخی و باستانی [[جرجان]] مخروبه است که در نزدیکی [[گنبدکاووس]] قرار دارد.
| |
| − |
| |
| − | آثار بدست آمده از [[تورنگ‌تپه]] (۱۹ کیلومتری شرق گرگان فعلی) و [[شاه تپه]] (۱۶ کیلومتری غرب گرگان فعلی) نشان از حضور و توقف انسان در حدود ۵۰۰۰ سال قبل و در دوره نوسنگی دارد.<ref name="autogenerated2"/>
| |
| − |
| |
| − | نخستین کاوش‌ها در حدود سال [[۱۸۴۱ (میلادی)]] در زیر تپه‌ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام شد که [[خزانه استراباد|خزانهٔ معروف استراباد]] در آن کشف گردید. کارشناسان برخی از اشیای موجود در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات [[تپه حصار]] [[دامغان]] داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و (نزدیک به ۵ هزار سال پیش) دانسته‌اند.
| |
| − |
| |
| − | در پایان سده ۱۹ در محلی به نام [[خرگوش‌تپه]] در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز پژوهش‌هایی انجام شد، و در سال [[۱۹۳۱ (میلادی)|۱۹۳۱]] یک گروه آمریکایی از [[دانشگاه پنسیلوانیا]] به روستای معروف [[تورنگ‌تپه]] در ۲۰ کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و آثاری ارزشمند از تمدن کهن در این منطقه یافتند. ۲ سال پس از این در سال [[۱۹۳۳ (میلادی)|۱۹۳۳]]، یک گروه باستان‌شناسی سوئدی به منطقهٔ گرگان آمدند و پس از مطالعهٔ حوزه [[رودخانه قره‌سو]] یا [[سیاه‌آب]] در شمال گرگان اعلام کردند بیش از ۳۰۰ تپهٔ تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن‌ها [[شاه‌تپه بزرگ]] یا [[اسلام‌تپه]] است که در ۱۵ کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد.
| |
| − |
| |
| − | در دوره [[ساسانیان]] دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه به نام [[دیوار بزرگ گرگان]] ساخته شد که توسط باستان‌شناسان انگلیسی به '''[[مار سرخ]]''' شهرت یافته است.<ref>[http://www.shc.ed.ac.uk/staff/academic/esauer/pubs/iranian_walls.pdf نشریه باستان‌شناسی جهان امروز]</ref> این دیوار بزرگ در سده ۵ میلادی تکمیل شد و بیانگر صنعت پیشرفته تدافعی آن دوران است.<ref>University of Edinburgh (۲۰۰۸, February ۱۸). Excavations In Iran Unravel Mystery Of 'Red Snake'. ScienceDaily. Retrieved February ۱۹, ۲۰۰۸, from http://www.sciencedaily.com /releases/۲۰۰۸/۰۲/۰۸۰۲۱۸۱۵۵۵۳۴.htm</ref>
| |
| − |
| |
| − | == گویش ==
| |
| − | گرگان طی دوره‌های تاریخی بیشتر به عنوان شهرستانی در ایالت [[پارت]] به‌شمار می‌آمد و گاه بخشی از [[تبرستان]] شمرده می‌شد. شهر گرگان کهن (در نزدیکی گنبد کاووس امروزی) در زمان [[حمله مغول|حملهٔ مغول]] ویران شد و مرکز منطقهٔ گرگان به شهر استرآباد منتقل شد.<ref name="autogenerated3"/>
| |
| − | زبان مردم منطقهٔ گرگان در سده‌های گذشته گویشی از ریشهٔ [[زبان پارتی]] بود. نمونه‌هایی از گویش قدیم گرگانی در نوشتارهای فرقهٔ [[حروفیه (فرقه)|حروفیه]] به‌جا مانده است. در سدهٔ دهم میلادی که منطقه گرگان از مراکز بازرگانی و فرهنگی منطقه شد نفوذ زبان فارسی به‌ویژه از سوی [[خراسان]] در گرگان افزایش یافت و در همین سده در شهر گرگان (نزدیک گنبد گاووس امروزی) [[زبان پارسی]] جای [[زبان گرگانی]] را گرفت.<ref name="autogenerated3"/>
| |
| − | استرآباد زبان گرگانی را حفظ کرد تا این‌که در دورهٔ بین سده‌های ۱۵ تا پیش از آغاز سدهٔ ۱۹ میلادی این زبان در این منطقه به‌طور کل منقرض شد و جای خود را در استرآباد و پیرامون نیز به فارسی و در بخشی از گنبد کاووس و [[ترکمن‌صحرا]] به ترکمنی داد.<ref>همان. ص۶۸۸.</ref>
| |
| − |
| |
| − | این گویش پارتی بومی گرگان و خراسان هنوز در مناطقی از شمال خراسان چون [[سنخواست]]، [[راز (شهر)|راز]]، [[گیفان]]، و [[شوقان]] رایج است.<ref>[http://www.nkhorasan.ir/Portal/Home/Default.aspx?CategoryID=3aefb61d-a827-48b6-b082-78b1da73474e پورتال فرمانداری شهرستان جاجرم]، بازدید: ژوئیه ۲۰۱۳.</ref>
| |
| − |
| |
| − | == استرآباد ==
| |
| − | استرآباد، نام شهریست تاریخی که در منطقه‌ای که اینک شهر گرگان قرار دارد واقع بوده است. از این شهر امروزه تنها تپه‌ای تاریخی درون شهر گرگان، به نام [[قلعه خندان]] که احتمالاً [[ارگ]] استرآباد در حدود ۳۰۰۰ سال پیش بوده باقی‌مانده و باقی قسمت‌های شهر در اثر سیلاب‌های مکرر و توسعهٔ گرگان در طول تاریخ به کلی از میان رفته‌است.<ref name="autogenerated2">استرآباد و گرگان. اسدالله معطوفی. انتشارات درخشش. مشهد. ۱۳۷۴</ref>
| |
| − |
| |
| − | تصویری که یکی از سیاحتگران از این منطقه در حدود سالهای ۳۳۵ هجری قمری به دست می‌دهد، گویای آن است که استرآباد و گرگان دو شهر کاملاً مجزا بوده‌اند.<ref>صورت الارض. ابن حوقل. دکتر جعفر شعار. بنیاد فرهنگ. تهران ۱۳۴۵</ref>
| |
| − |
| |
| − | مؤلف کتاب تاریخ [[طبرستان]] می‌گوید: مساحت گرگان (جرجان) چهار فرسخ و موطن [[مرزبانان طبرستان]] بود. [[گرگین‌میلاد]] که در گرگان مقام داشت زیستش میسر نشد، لهذا آن شهر (جرجان) را خراب کرده در موضع معروف بعرق اسیران استرآباد را بنا نهاد و این شهری که الان هست بساخت و به مرور دهور عمارت آن مضاعف گشت.
| |
| − |
| |
| − | در این کتاب همچنین آمده‌است که بنای استرآباد را [[گرگین‌میلاد]] (بنا) نموده به این معنی که گرگین در سفری به همراهی بیژن به شهر [[ارمان]] ([[رامیان]] کنونی) برای کشتن [[گراز|گرازها]] رفت و در ارمان (Erman) از [[بیژن]] شجاعتهای فوق‌العاده دید و بر او رشک برده، او را بعذر و مکر در بند مهر [[منیژه]] دختر [[افراسیاب]] و بالمال به چنگ افراسیاب سلطان [[توران]] انداخت، و بیژن بعد با زحمات پیران از قتل جسته در چاه گاه زنجیر و محبوس شد. گرگین‌میلاد به ایران مراجعت نمود و دروغی چند در فقدان بیژن به هم بیاراست، ولی مطلب معلوم شد. [[گودرزیان]] خواستند او را به قصاص بیژن بکشند و [[کیخسرو]] نگذاشت و گرگین را محبوس ساخت و پس از چندی به شفاعت [[رستم]] مستخلص شد و بعد از کوشش‌هایی چند سراغی از بیژن در [[ترکستان]] و حبسش فهمیده شد. رستم به لباس تاجران به سفر توران رفت، بیژن را خلاص نموده با منیژه به ایران آورد ولی گرگین همواره از [[گیو]] و [[گودرز]] بجهت مکر خایف (در هراس) بود.<ref name="autogenerated1">تاریخ طبرستان. بهاء الدین محمدبن حسن بن اسفندیار کاتب. عباس اقبال. کتابخانه خاور</ref>
| |
| − |
| |
| − | در زمان [[قاجار]] ایران به ۴ ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم شده بود و منطقه یا سرزمین استرآباد یکی از آن ولایات بود که به ۸ یا ۷٫۵ بلوک به نام‌های [[انزان]]، [[سدن رستاق]]، [[استراّباد]]، [[شاهکوین و ساور]]، [[دهات ملک]]، [[کتول]]، [[فندرسک]] و [[رامیان]]، و [[کوهسار]] تقسیم شده بود.
| |
| − | [[پرونده:SardarRafieYanesari.JPG|بندانگشتی|[[سردار رفیع یانسری]]| 100px]]
| |
| − | هر یک از این بلوک‌ها را یک نایب‌الحکومه زیر نظر حکمران استرآباد، [[سردار رفیع یانسری]] که یکی از رجال حاکم در زمان قاجار بود اداره می‌کرد.
| |
| − | استرآباد در این زمان پایگاه طایفه قاجار نیز بود و دارای اهمیت مذهبی شد و '''دارالمؤمنین''' لقب گرفت. در اوایل سدهٔ بیستم گرگان دارای شمار زیادی مسجد، آرامگاه مذهبی و مدرسه دینی بود. اهمیت استرآباد از لحاظ مرکزیت سیاسی و دینی باعث شد تا پیش از آغاز سدهٔ بیستم زبان گرگانی در آن به‌طور کل منقرض شده و جای خود را به فارسی بدهد.<ref name="autogenerated3"/>
| |
| − |
| |
| − | تاریخ‌نویس نامدار، [[مقدسی]]، می‌گوید که استرآباد شهری است که بیشتر مردمان آن ابریشم‌باف‌اند و در این کار چیره‌دست هستند. دژ آن ویران و خندقش پر شده و [[مسجد جامع|جامع]] آن در بازار است.
| |
| − | استخری از آن نام برده و مؤلف [[حدودالعالم]] می‌گوید که مردمان این شهر دارای دو زبان هستند. [[حمدالله مستوفی]] آن را شهری دانسته که هوایش معتدل و محصولاتش را غلات و انگور و ابریشم می‌داند.<ref name="autogenerated4">شهرداری گرگان،[http://www.gorgan.ir/layers.aspx?quiz=doc&PageID=2 تاریخچه شهر]. بازدید: ژوئیه ۲۰۱۰/</ref>
| |
| − |
| |
| − | [[آقا محمدخان]] قاجار در این شهر زاده شد. حتی خانه تولد وی واولین مکان حکومتی و دولتی وی موجود است. دیوار باروی شهر را [[نادرشاه]] افشار ویران کرد و آقا محمد خان بعداً آن را بازسازی نمود. در دوران میرزا تقی خان [[امیرکبیر]]، شهر بازسازی شد.<ref name="autogenerated4"/>
| |
| − |
| |
| − | ویرانه‌های شهر اصلی گرگان در نزدیکی [[گنبد کاووس]] امروزی قرار دارد. در زمان [[رضا شاه پهلوی]] نام کهن گرگان را برای شهر استرآباد برگزیدند.<ref name="autogenerated3"/>
| |
| − |
| |
| − | در ۱۷ فروردین ۱۳۲۳ شهر گرگان دچار زمین‌لرزه سختی شد و بیشتر بناهای آن شکست برداشت.<ref name="autogenerated6">از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۳</ref>
| |
| − | از بناهای شهر قدیم گرگان بنای [[امامزاده نور]] واقع در کوی بازار نعلبندان و بنای [[مسجد گلشن]] در کوی درب نو و چند تکیه در نقاط مختلف شهر است.<ref name="autogenerated6"/>
| |
| − |
| |
| − | === بافت تاریخی شهر ===
| |
| − | بافت تاریخی گرگان، با مساحتی بالغ بر ۱۵۰ هکتار سومین بافت با ارزش ودارای سبک معماری پس از یزد واصفهان است و وسیع‌ترین بافت تاریخی شمال ایران است. بافت تاریخی این شهر در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید که محدوده آن منطبق بر محدوده قاجاری شهر استرآباد است.<ref name="autogenerated7">خبرگزاری مهر:[http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1321626 جولان بسازبفروش‌ها در بافت تاریخی گرگان / سیاست دوپهلو میراث فرهنگی]. بازدید: مه ۲۰۱۱.</ref>
| |
| − |
| |
| − | شهر گرگان (استراباد) در دوران قاجار ۶ محله بزرگ به نام‌های [[سرپیر]]، [[دربنو]]، [[سرچشمه (گرگان)|سرچشمه]]، [[میخچه‌گران]]، [[نعلبندان (گرگان)|نعلبندان]]، [[سبزه‌مشهد]] و [[میدان (گرگان)|میدان]] داشت که دارای چندین محله فرعی مثل [[پاسرو (گرگان)|پاسرو]]، [[میرکریم (گرگان)|میرکریم]]، [[دوشنبه‌ای]]، [[شیرکش (گرگان)|شیرکش]]، [[باغشاه (گرگان)|باغشاه]]، [[دباغان (گرگان)|دباغان]]، [[شاهزاده قاسم (گرگان)|شاهزاده قاسم]] و... بوده‌اند.
| |
| − |
| |
| − | این ۶ محله و محلات فرعی هنوز هم به همین نام‌ها وجود دارند و بیشتر مساجد و تمام تکایای قدیمی و زیارتگاه‌ها و مکان‌های مذهبی شهر نیز در همین محلات قرار دارند که امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر و بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی این دیار را تشکیل می‌دهند، همچنین قزاق‌محله که محل سکونت قزاق‌هاست جزو محله‌های قدیمی گرگان به‌شمار می‌آید.
| |
| − |
| |
| − | بافت قدیم گرگان متشکل از پنج دروازه بوده‌است که این دروازه‌ها (محل تقاطع راههای مختلف بوده‌اند) می‌توانند علل و شیوه رشد شهر را نشان دهند، پنج دروازه شهر عبارت بودند از دروازه شرقی بطرف [[بسطام]] و خراسان، [[دروازه فوجرد]] یا [[سبزه مشهد]] که به طرف گرگان قدیم می‌رفته‌است، دروازه جنوبی بنام [[دروازه چهل دختران|چهل دختران]] که بطرف کوهستان می‌رفته و [[دروازه مازندران]] و [[دروازه دنکوان]] که در دروازه پنجم رفت‌وآمدی صورت نمی‌گرفته‌است.
| |
| − | بافت قدیم گرگان را مجموعه‌ای از محلات مسکونی و مراکز محلات تشکیل می‌دهد سیر تحول آنچه که در حال حاضر بافت گرگان نامیده می‌شود، حاکی از تجمع اولیه سه محله اصلی سبزه مشهد، میدان و نعلبندان می‌باشد که بتدریج و تا به امروز در جهات مختلف بخصوص شرق و جنوب شرقی گسترش یافته‌اند. در هر سمت شهر محله شرقی کنار دروازه خراسان بوده‌است که هر سه محله با راه اصلی بهم متصل می‌شوند. بازار اصلی در محله شرقی بر مرکزیت آن محل می‌افزوده‌است (در گذر دوشنبه‌ای واقع در محله غربی و گذر چهارشنبه‌ای واقع درمحله شمالی احتمالاً بازارهای هفتگی وجود داشته‌است).
| |
| − |
| |
| − | شکل گیری و تجمع فضاهای مسکونی در بافت قدیم گرگان تحت عنوان یک محله با نام مشخص بیانگر علل و عواملی می‌باشد بعضی از این محلات در روند تجمع افراد یک صنف شکل گرفته‌اند مانند محله نعلبندان و یا دباغان، بخش دیگری از محلات بخاطر همجواری باعناصر و فضاهای خاص نام آن را به خود گرفته‌اند مانند محله میدان یا سرچشمه.
| |
| − |
| |
| − | محله اصلی [[سبزه مشهد]] که در شمال و کنار دروازه گرگان قدیم قرار داشت شامل محلات فرعی تر: سرچشمه، [[سرپیر]]، [[چهارشنبه‌ای]] و دباغان می‌باشد این محله به دلیل بوجود مظهر قنات در محدوده آن تامین کننده آب ساکنین شهر بوده‌است عناصر مشخصی که در مرکز و محدوه این محله قرار دارند شامل: [[امامزاده نور]]، مصلی و چند [[تکیه]] می‌باشد.
| |
| − |
| |
| − | محله اصلی میدان که در غرب وکنار دروازه مازندران قرار داشته‌است شامل محلات فرعی تر: [[دربنو]]، میر کریم، [[دوشنبه‌ای]] و [[دوچنار]] می‌باشد (محله دوچنار در حال حاضر وجود ندارد) در محله میدان یکی دیگر از بازارهای اصلی شهر وجود داشته‌است که با احداث خیابانهای جدید بخشی از آن از بین رفته‌است و بخشی دیگر ان بصورت بازارچه‌ای فعال بکار خود ادامه می‌دهد.
| |
| − | محله اصلی نعلبندان که در شرق شهر و کنار دروازه خراسان قرار داشت شامل محلات فرعی تر: میخچه گران، پاسرو، باغشاه و شیرکش می‌باشد قدمت دو محله باغشاه و شیرکش به اواخر دوره [[قاجار]] می‌رسد. بازار اصلی و مسجد جامع شهر در این محله قرار داشته و دارند.
| |
| − |
| |
| − | هر کدام از محلات نام‌برده بالا علاوه بر بازار و بازارچه دارای مسجد یا تکیه، حمام، مدرسه و آب انبار اختصاصی نیز بوده‌اند که کم و بیش تا امروز شکل خود را حفظ کرده‌اند و به نظر می‌رسد که محله میدان قدیمی تر و مربوط به زمانهای اولیه شکل گیری شهر باشد که بعد دو محله شمال و شمال شرقی در کنار آن بوجود آمده‌اند که باعث شده شهر بطرف شمال و شمال شرقی رشد کند ولی از طرف غرب به خاطر وجود خندق و بارو و از طرف جنوب بعلت وجود کوهها و جنگلها رشد کمتری داشته‌است. این رشد باعث ایجاد محلات فرعی تر (شیرکش، پاسرو و [[میخچه‌گران]] در شرق و جنوب شرقی و محلات چهارشنبه‌ای، سرپیر، دباغان در شمال شرقی و بلیس محله در شرق) شد و ادغام کلیه محلات با هم بافت قدیم گرگان را تشکیل می‌دهد.
| |
| − |
| |
| − | رشد اولی شهر در محدوده برج و باروی آن بود اما از سال ۱۲۹۰ به بعد رشد شهر بیشتر معطوف به جنوب و شرق شد و از سال ۱۳۱۷ به بعد نیز رشد شهر مجدداً در همان قسمت شرق و جنوب شرقی انجام شد اما در دهه ۱۳۴۰و ۱۳۵۰ روند رشد شهر تغییر نمود و شهر بصورت پراکنده و در تمام جبهه‌ها گسترش یافت که بیشتر در امتداد خیابانها ایجاد شده بود. در دهه اخیر نیز شهر این الگوی رشد پراکنده در همه جهات را دنبال کرده که بیشتر در جهات شمال شرقی و جنوب بوده‌است و بعلت وجود زمینهای مرغوب کشاورزی در شمال و باغات و جنگلها در جنوب رشد نامناسبی را ایجاد نموده‌است.
| |
| − |
| |
| − | در روزگار دودمان پهلوی نخستین خیابان مدرن شهر با نام خیابان پهلوی (امام خمینی فعلی) ساخته شد که با ایجاد آن محلات استراباد به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شدند.<ref>[http://www.civilica.com/Paper-IRANIANHOUSE01-IRANIANHOUSE01_014.html بررسی روند تحول مسکن گرگان در دوره پهلوی اول]، همایش منطقه‌ای خانه ایرانی، ۱۳۸۹.</ref>
| |
| − |
| |
| − | بافت تاریخی گرگان، منحصر به فردترین بافت تاریخی شمال ایران در ۲۴ شهریور ماه سال ۱۳۱۰ ش به عنوان چهل و یکمین اثر تاریخی ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
| |
| − |
| |
| − | یک سال پس از این، یعنی در سال ۱۳۱۱ ش به دستور رضاشاه ساخت دو خیابان شرقی-غربی یعنی شاهرود (بهشتی کنونی) و پهلوی (امام خمینی کنونی) و شمالی-جنوبی یعنی پهلوی‌دژ (شهدا) و کاخ (پاسداران کنونی) آغاز شد و در سال ۱۳۱۷ ش به پایان رسید.<ref>خبرگزاری مهر: تیشه به ریشه میراث تاریخی، داد حامیان بافت تاریخی گرگان درآمد! کد خبر: ۱۵۶۳۲ تاریخ انتشار: ۰۶ شهریور ۱۳۹۰.</ref>
| |
| − |
| |
| − | زمین‌لرزه شدید و معروف فروردین ۱۳۲۳ آسیب چندانی به بافت وارد نیاورد، اما دوباره در سالهای ۱۳۳۳و۱۳۳۴ احداث خیابان سرخواجه و در سال ۱۳۳۹ ش احداث خیابان فرح (مجاهدین بعدی شهید رجایی کنونی) آسیب‌های زیادی به بار آورد.<ref>همان.</ref>
| |
| − |
| |
| − | با احداث این خیابانها عناصر مهمی از بافت تاریخی گرگان از جمله مرکز محله پاسرو، مرکز محله میدان عباسعلی، مرکز محله [[دباغان (گرگان)|دباغان]]، [[عمارت حاجی ظهیرالدوله]]، [[کاروانسرای امین الضرب]]، [[باغ پورناصر]]، [[مظهر قنات سرخواجه]]، و [[مسجد کتیبه]] و ... از بین رفتند البته آنچه که در آن زمان به جای این بافت قدیم ساخته شد دارای ارزش معماری بود.<ref>همان.</ref>
| |
| − |
| |
| − | بخش بزرگی از بافت تاریخی شهر گرگان در دوران جمهوری اسلامی با تخریب وسیع و نابودی روبه‌رو شد.<ref name="autogenerated7"/> و چند خانه قدیمی بالای ۱۵۰ سال قدمت که در اختیار میراث فرهنگی هم بود تخریب شده‌است. خانهٔ قدیمی، بزرگ، تو در تو و شاید بی نظیر [[خاندان باقری]] و چند خانهٔ مشابه دیگر همچون [[خانه تقوی (گرگان)|خانهٔ تقوی]] به طرز زیبا و چشم نوازی، مرمت و نوسازی شده یا در حال انجام است.
| |
| − |
| |
| − | بخش دیگری از بافت کهن این شهر با گستردگی نزدیک به ۱۶۲ هکتار منطبق بر [[حصار قاجاری استرآباد]] و بخش دیگر شامل چند پاره از شهر در محله امام رضا (ع)، بخشی از غرب فلکه سرخواجه، قزاق‌محله، محله سجادیه و فردوسی نیز قرار است در این دوره تخریب شود.<ref>خبرگزاری مهر:[http://khabarfarsi.com/ext/100423 بافت تاریخی گرگان تحت عنوان فرسوده تخریب می‌شود!]. بازدید: مه ۲۰۱۱.</ref>
| |
| − |
| |
| − | == فرهنگ ==
| |
| − | [[پرونده:Gorgan ceramic.JPG|بندانگشتی|250px|کاسه سرامیک گرگان، قرن ۱۳ میلادی]]
| |
| − | با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن، ایالت [[طبرستان]] جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود.
| |
| − |
| |
| − | [[عنصرالمعالی کیکاوس]] (از واپسین امیران [[آل زیار]] و نگارنده کتاب [[قابوسنامه]]) و [[عبدالقاهر جرجانی]] (صاحب تألیفات در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را مجموعه تمدن اسلام پیش از [[مغول]] نام نهاده‌اند.
| |
| − |
| |
| − | در دانش [[پزشکی]] نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته است. [[ابوسهل مسیحی]] و [[حکیم جرجانی|سیداسماعیل (حکیم) جرجانی]] (نویسنده [[ذخیره خوارزمشاهی|دائرةالمعارف ذخیرهٔ خوارزمشاهی]]) از این سرزمین بوده‌اند. [[میرداماد]] و [[میرفندرسکی]] نیز از این منطقه برخاسته‌اند.<ref>معطوفی، اسدالله، تاریخ فرهنگ و ادب گرگان و استرآباد: خلاصه‌ای از تاریخ ادبیات ایران، گرگان و استرآباد. گرگان: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پدیده گرگان، ۱۳۷۶</ref>
| |
| − |
| |
| − | نخستین چاپخانه سربی در گرگان در [[۱۳۰۷]] تأسیس شد. هم‌اکنون هفته‌نامه‌های [[گلشن مهر]]، [[گلستان نو]]، [[همزیستی (هفته نامه)|همزیستی]]، [[سلیم]]، [[حریف]]، [[صحرا (دوهفته‌نامه)|صحرا]]، [[ماهنامه خودآزما]]، [[مختومقلی فراغی (فصلنامه)|مختومقلی فراغی]] و [[یاپراق]] در گرگان منتشر می‌شوند.<ref name="autogenerated5">[http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/گلستان،%20كتابخانه‌هاي.aspx کتابخانههای گلستان]، بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.</ref>
| |
| − |
| |
| − | نخستین کتابخانههای این منطقه متعلق به سده ۱۱ قمری است. کتابخانهٔ استرآباد در دورهٔ [[صفوی]] (سده ۱۱) [[کتابخانه حسین اردبیلی‌نژاد استرآبادی]] نام داشته‌است. در دوره قاجار هم در برخی مدارس و خانه‌های برخی از فضلا و ادیبان کتابخانه‌هایی وجود داشته‌است.<ref name="autogenerated5"/>
| |
| − |
| |
| − | نخستین [[کتابخانه عمومی]] شهر گرگان در [[۱۳۳۹]] و با هزینهٔ شهرداری شکل گرفت و در عمل از [[۱۳۴۵]]-[[۱۳۴۶]] با ۹۵۲ جلد کتاب، کار خود را آغاز کرد. این کتابخانه در [[۱۳۵۸]] به ساختمان [[کاخ موزه (گرگان)|کاخ موزه]] کنونی و سپس به ساختمان فعلی در [[پارک شهر (گرگان)|پارک شهر]] منتقل و [[کتابخانه عمومی شماره یک گرگان]] نامیده شد.<ref>همان.</ref>
| |
| − |
| |
| − | == آموزش عالی ==
| |
| − | فهرست برخی از مراکز آموزش عالی شهر گرگان
| |
| − | {| class="wikitable"
| |
| − | |-
| |
| − | !نام !! نوع
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه علوم پزشکی گرگان]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه آزاد اسلامی گرگان]] || آزاد
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه علوم تحقیقات گلستان]] || آزاد
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشکده پسران فنی شهید چمران]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشکده دختران مائده گرگان]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه گلستان]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[دانشگاه پیام‌نور مرکز گرگان]] || پیام‌نور
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی میرداماد]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی حکیم جرجانی]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی لامعی]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی بهاران]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی هیرکانیا]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی ساعی]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی استر آباد]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی فخرالدین اسعد گرگانی]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی گلستان]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |-
| |
| − | | [[موسسه آموزش عالی لقمان حکیم گلستان]] || غیرانتفاعی
| |
| − | |}
| |
| − |
| |
| − | == بیمارستان‌ها ==
| |
| − | فهرست برخی از مراکز درمانی شهر گرگان
| |
| − | {| class="wikitable"
| |
| − | |-
| |
| − | !نام !! نوع
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان ۵ آذر || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان شهید [[صیاد شیرازی]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان کودکان [[طالقانی]] || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان و زایشگاه دزیانی || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان [[حکیم جرجانی]] (تأمین اجتماعی) || دولتی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان ۵۶۰ || ارتش
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان و زایشگاه فلسفی || خصوصی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان و زایشگاه مسعود || خصوصی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان دکتر موسوی || خصوصی
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان سوانح سوختگی || در دست احداث
| |
| − | |-
| |
| − | | بیمارستان آیت‌الله طاهری || در دست احداث
| |
| − | |-
| |
| − | |}
| |
| − |
| |
| − | == مراکز فرهنگی و هنری ==
| |
| − | * [[تالار فخرالدین اسعد گرگانی]]: ساخت تالار فخرالدین اسعد گرگانی شهرستان گرگان در سال ۱۳۵۱ آغاز و در هشتم اردیبهشت ماه ۱۳۵۷ توسط شهبانو فرح دیبا افتتاح گردید. کار ساخت این تالار ۴۵۰ نفره ۶ سال به طول انجامید و طراحی آن به گونه‌ای انجام شد که دومین [[سن (نمایش)|سِن استاندارد تالار کشور]] بعد از تهران در گرگان ساخته شود.
| |
| − | * [[سینما مولن روژ]] (عصر جدید): سینما مولن روژ در اوایل دهه ۴۰ ساخته شد و متعلق به [[اوانس آرامانیان]] بود. پس از مصادرهٔ اموال مالک سینما نام آن به [[سینما رسالت (گرگان)|سینما رسالت]] و سپس [[سینما عصر جدید (گرگان)|عصر جدید]] تغییر یافت.
| |
| − | * [[سینما مهتاب]]: سینما مهتاب، به خاطر عدم مقاومت ریاست اسبق بنیاد شهید (که سینما در تملکش بود) و شهردار سابق گرگان تبدیل به زندان شد. سینما مهتاب پس از تبدیل شدن به زندان و انتقال زندان از گرگان هنوز در تملک اداره کل زندان‌های استان گلستان است.
| |
| − | * [[سینما بهمن]]:
| |
| − | * [[سینما کاپری]]: سینما کاپری نام سینمایی است که در سال ۴۶ با نمایش فیلم [[اشک‌ها و لبخندها (فیلم)| اشک‌ها و لبخندها]] (آوای موسیقی) در خیابان شالیکوبی گرگان افتتاح شد.
| |
| − |
| |
| − | == شهرهای خواهرخوانده ==
| |
| − | گرگان با شهرهای زیر دارای پیوند [[خواهرخواندگی (شهرها)|خواهرخواندگی]] است:
| |
| − | {| class="infobox" style="width: 100%; padding: 2x; font-size: 92%;"
| |
| − | |-
| |
| − | !colspan="10" style="font-size: larger; color: #FFFFFF;background-color:#7f3a7f; text-align:center;" | شهرهای خواهرخواندهٔ '''گرگان'''
| |
| − | |-
| |
| − | |colspan="10" style="text-align:center;" |
| |
| − | ----
| |
| − | |-
| |
| − | |
| |
| − | * {{flagicon|Kazakhstan}} [[آکتائو، قزاقستان]]<ref>[http://www.kz-today.kz/index.php?lang=rus&uin=1138536468&chapter=1153399502 KZ-Today] September ۱۱, ۲۰۰۶</ref>
| |
| − | * {{flagicon|Turkey}} [[سامسون]]، [[ترکیه]]<ref>[http://1100.ir/post-996.aspx] September ۱۱, ۲۰۰۶</ref>
| |
| − | |}
| |
| − | {{-}}
| |
| − |
| |
| − | == شخصیت‌ها ==
| |
| − | <!-- لطفاً هیچ اسمی به این بخش افزوده نشود -->
| |
| − | برای دیدن افراد سرشناس اهل این شهر '''[[:رده: اهالی گرگان]]''' را ببینید.
| |
| − |
| |
| − | == مکان‌های تفریحی ==
| |
| − | <center>
| |
| − | <gallery style="text-align:center">
| |
| − | پرونده:Naharkhoran2.JPG|اقامتگاه [[ناهارخوران]]
| |
| − | پرونده: آبشار_زیارت_گرگان.jpg|آبشار زیارت
| |
| − | پرونده:Gorgan Railway Station.JPG|ایستگاه راه آهن گرگان، سال ۲۰۰۷
| |
| − | </gallery>
| |
| − | </center>
| |
| − | {{Div col|cols=۲}}
| |
| − | * پارک جنگلی و توریستی [[ناهارخوران]]
| |
| − | * جنگل [[النگدره]]
| |
| − | * [[روستای زیارت]]
| |
| − | * [[تپه هزارپیچ]]
| |
| − | * [[تپه صدا و سیما]]
| |
| − | * [[بازار نعلبندان]]
| |
| − | * [[جنگل گناره]]
| |
| − | * [[میدان عباسعلی]] یا قدمگاه چهارراه میدان
| |
| − | * [[مدرسه عمادیه]]
| |
| − | * دیوار کوتاه تاریخی/ سرکلاته خرابشهر
| |
| − | * کوره آجر پزی /دوره ساسانیان/ سرکلاته خرابشهر
| |
| − | * امام زاده چهارکوه سرکلاته خرابشهر
| |
| − | * [[قلعه خندان|تپهٔ باستانی قلعه خندان]]
| |
| − | * [[تپه سرخنکلاته]]
| |
| − | * امامزاده اسماعیل سرخنکلاته
| |
| − | * حمام زیرزمینی دوران [[قاجاریه]] [[سرخنکلاته]]
| |
| − | * [[جنگل رنگو]]
| |
| − | * منطقه [[توربنه]] و شربت روستای [[زیارت (گرگان)]] / [[شهر بت]]
| |
| − | * دریاچه‌های آلاگل، آلماگل و آجی گل
| |
| − | * [[کاروانسرای قزلق]]
| |
| − | * جنگل و باغ وحش قرق
| |
| − | * روستای چهارباغ و شاهکوه علیا و سفلی
| |
| − | * [[کوه‌های گرگان]]
| |
| − | * [[گل‌فشان]] در مسیر [[اینچه‌برون]]
| |
| − | * [[جنگل نوده ملک]] و تپه معصوم زاده که قعله قدیمی بوده و توسط خاک مدفون شده‌است.
| |
| − | * جنگل توسکستان {در حال حاضر جادهٔ میانبر جنگلی و کوهستانی به شهرستان [[شاهرود]] هم می‌باشد.}
| |
| − | * جنگل روستای قرن آباد
| |
| − | * شهر بندری بندر ترکمن در غرب گرگان
| |
| − | * تپه باستانی و تاریخی تورنگ تپه در بیست کیلومتری شرق گرگان
| |
| − | * خانه‌های قدیمی [[خاندان باقری]] و تقوی
| |
| − | {{Div col end}}
| |
| − |
| |
| − | == پانویس ==
| |
| − | {{پانویس|۲|اندازه=ریز}}
| |
| − | * دانشگاه علوم پزشکی و منابع طبیعی گرگان
| |
| − |
| |
| − | == جستارهای وابسته ==
| |
| − | * [[سرزمین گرگان]]
| |
| − | * [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان]]
| |
| − | * [[باشگاه بسکتبال شهرداری گرگان]]
| |
| − | * [[خلیج گرگان]]
| |
| − |
| |
| − | == پیوند به بیرون ==
| |
| − | {{ویکی‌سفر}}
| |
| − | {{ویکی‌انبار-رده|Gorgan}}
| |
| − | * [http://map.pishronet.com/pishro نقشه استان گلستان]
| |
| − | * [http://golestanstate.ir پایگاه اطلاع رسانی استانداری گلستان]
| |
| − |
| |
| − | {{استان گلستان}}
| |
| − | {{پایتخت‌های طبرستان}}
| |
| − | {{مراکز استانهای ایران}}
| |
| − | {{پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران}}
| |
| − | {{استانهای ساسانیان}}
| |
| − | {{پایتخت‌های ایران}}
| |
| − | {{پرجمعیت‌ترین شهرهای شمال ایران}}
| |
| − |
| |
| − | [[رده:گرگان]]
| |
| − | [[رده:پایتخت‌های پیشین ایران]]
| |
| − | [[رده:پرجمعیت‌ترین شهرهای شمال ایران]]
| |
| − | [[رده:جرجان]]
| |
| − | [[رده:شهرستان گرگان]]
| |
| − | [[رده:شهرهای استان گلستان]]
| |
| − | [[رده:شهرهای راه ابریشم]]
| |
| − | [[رده:مراکز استانهای ایران]]
| |
«اِستَرآباد» یا «اَستراباد» نام داشت.
امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امامزاده یحیی بن زید قرار دارد. نام گرگان (جرجان) نامی تقلیدی از جرجان قدیم برای استرآباد بود.
