نایین: تفاوت بین نسخه‌ها
Mohamad ir22 (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «{{تمیزکاری|تاریخ=آوریل ۲۰۱۴}} {{بهبود منبع}} {{Coord|۳۲٫۸۷|N|۵۳٫۰۸|E|display=title}} پروند...» ایجاد کرد) |
|||
| (یک نسخهٔ متوسط توسط کاربر دیگری نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
'''نائین''' یکی از شهرهای [[استان اصفهان]] در مرکز ایران و مرکز [[شهرستان نائین]] است. این شهر در منطقه [[دشت کویر]] قرار گرفته‌است و آب و هوایی خشک و کویری دارد. | '''نائین''' یکی از شهرهای [[استان اصفهان]] در مرکز ایران و مرکز [[شهرستان نائین]] است. این شهر در منطقه [[دشت کویر]] قرار گرفته‌است و آب و هوایی خشک و کویری دارد. | ||
| سطر ۲۰: | سطر ۱۶: | ||
کوهسارهای آن هیچکدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک تر نیستند. کوههای سمت شمال رشته‌ای است به نام [[کوه سرخه]] که دنباله آن به رشته‌ای به نام [[بید کوه]] منتهی میشود. در سمت جنوب غربی رشته‌ای به نام [[کوه سره]] با ارتفاع ۲۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع‌ترین کوههای اطراف نایین است. رشته کوه [[سارو]] نیز در سمت جنوب غربی نایین قرار دارد که به رشته‌های ((پرویز)) و ((بنوید)) در جنوب نایین می‌پیوندد. | کوهسارهای آن هیچکدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک تر نیستند. کوههای سمت شمال رشته‌ای است به نام [[کوه سرخه]] که دنباله آن به رشته‌ای به نام [[بید کوه]] منتهی میشود. در سمت جنوب غربی رشته‌ای به نام [[کوه سره]] با ارتفاع ۲۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع‌ترین کوههای اطراف نایین است. رشته کوه [[سارو]] نیز در سمت جنوب غربی نایین قرار دارد که به رشته‌های ((پرویز)) و ((بنوید)) در جنوب نایین می‌پیوندد. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== معماری و بافت شهری == | == معماری و بافت شهری == | ||
| سطر ۵۲: | سطر ۴۰: | ||
==== مصلی ==== | ==== مصلی ==== | ||
| − | |||
از دیگرآثار جالب و قابل توجه نائین ساختمان مصلا است که تا چند سال پیش باغ وسیع ومشجر آن تفرجگاه مردم درایام تعطیل بوده‌است وبقعه داخل آن نیز زیارتگاه نائینی‌ها بشمار می‌رفت گنبد زیبای مصلی رو به روی گنبد [[امامزاده سلطان سید علی]] واقع شده و خیابانی این دو محل بهم ارتباط می‌دهد. [[عمارت]] مصلی مدفن [[سید نوربخشی]] بزرگ سلسله نوربخشیه‌است مزار این عارف مشهور روبروی درب ورودی باغ مصلی قرار گرفته و [[سنگ مرمری]] با تاریخ [[۹۵۳ هجری]] بر مزار او نصب شده‌است. در وسط باغ مصلی مقبرهای به صورت هشت گوش با اتاقهای قرینه و به‌صورت چهار ایوانه واقع شده که گنبد بسیار زیبایی از کاشی به رنگ آبی بر روی آن خودنمائی می‌کند. در زیر این گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائینی فرزند حاج عبدالقیوم واقع شده که در سال ۱۲۱۲هجری در این محل درگذشته‌است. مزار دیگری متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربایجانی است که درسال۱۲۵۰ هجری در گذشته و دراین محل به خاک سپرده شده‌است. در مورد چگونگی احداث این بنا نیز برخی از منابع نوشته‌اند در سفری که محمد میرزای قاجار به عنوان فرزند ولیعهد از کرمان به تهران می‌رفت در این محل میهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وی سلطنت اورا پیش‌بینی کرد چون گفته‌های او مقرون به حقیقت میشود محمد شاه برای سپاس از او دستور می‌دهد این بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلی ۱۸جریب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش می‌باشد درضلع غربی مصلی آب انبار بزرگی که در نوع خود بسیار جالب توجه‌است. از دیگر زیبائی‌های این عمارت وجود دو بادگیر است که در تابستانها باعث سردی و گوارائی آب این آب انبار میشود. ورودی مصلی وعمارت مصلی بصورت دو طبقه‌است. عمارت مصلی نائین در آبانماه ۱۳۶۵ به شماره ۱۷۱۹ در فهرست [[آثار ملی]] به ثبت رسیده‌است. | از دیگرآثار جالب و قابل توجه نائین ساختمان مصلا است که تا چند سال پیش باغ وسیع ومشجر آن تفرجگاه مردم درایام تعطیل بوده‌است وبقعه داخل آن نیز زیارتگاه نائینی‌ها بشمار می‌رفت گنبد زیبای مصلی رو به روی گنبد [[امامزاده سلطان سید علی]] واقع شده و خیابانی این دو محل بهم ارتباط می‌دهد. [[عمارت]] مصلی مدفن [[سید نوربخشی]] بزرگ سلسله نوربخشیه‌است مزار این عارف مشهور روبروی درب ورودی باغ مصلی قرار گرفته و [[سنگ مرمری]] با تاریخ [[۹۵۳ هجری]] بر مزار او نصب شده‌است. در وسط باغ مصلی مقبرهای به صورت هشت گوش با اتاقهای قرینه و به‌صورت چهار ایوانه واقع شده که گنبد بسیار زیبایی از کاشی به رنگ آبی بر روی آن خودنمائی می‌کند. در زیر این گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائینی فرزند حاج عبدالقیوم واقع شده که در سال ۱۲۱۲هجری در این محل درگذشته‌است. مزار دیگری متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربایجانی است که درسال۱۲۵۰ هجری در گذشته و دراین محل به خاک سپرده شده‌است. در مورد چگونگی احداث این بنا نیز برخی از منابع نوشته‌اند در سفری که محمد میرزای قاجار به عنوان فرزند ولیعهد از کرمان به تهران می‌رفت در این محل میهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وی سلطنت اورا پیش‌بینی کرد چون گفته‌های او مقرون به حقیقت میشود محمد شاه برای سپاس از او دستور می‌دهد این بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلی ۱۸جریب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش می‌باشد درضلع غربی مصلی آب انبار بزرگی که در نوع خود بسیار جالب توجه‌است. از دیگر زیبائی‌های این عمارت وجود دو بادگیر است که در تابستانها باعث سردی و گوارائی آب این آب انبار میشود. ورودی مصلی وعمارت مصلی بصورت دو طبقه‌است. عمارت مصلی نائین در آبانماه ۱۳۶۵ به شماره ۱۷۱۹ در فهرست [[آثار ملی]] به ثبت رسیده‌است. | ||
| − | + | ||
==== خانه‌های تاریخی ==== | ==== خانه‌های تاریخی ==== | ||
| سطر ۶۹: | سطر ۵۶: | ||
==== قلعه‌ها ==== | ==== قلعه‌ها ==== | ||
| − | |||
* [[نارین قلعه]] | * [[نارین قلعه]] | ||
نارین قلعه یا نارنج قلعه، قلعه‌ای باستانی در شهر نایین در استان اصفهان است. | نارین قلعه یا نارنج قلعه، قلعه‌ای باستانی در شهر نایین در استان اصفهان است. | ||
| سطر ۷۷: | سطر ۶۳: | ||
== در منابع کهن == | == در منابع کهن == | ||
| − | |||
مدارک و منافع متعدد به شهرهایی اشاره می‌کنند که قلعه‌هایی مانند نارنج قلعه داشته‌اند. | مدارک و منافع متعدد به شهرهایی اشاره می‌کنند که قلعه‌هایی مانند نارنج قلعه داشته‌اند. | ||
اصطخری در کتاب خود از وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوههای پارس خبر داده‌است، و در کتاب خود به آتشکده‌ای اشاره می‌کند که در بالای این قلعه وجود داشته‌است. با توجه به این مطلب احتمال اینکه این قلعه در قبل از اسلام محل نگهداری آتش بوده است وجود دارد. | اصطخری در کتاب خود از وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوههای پارس خبر داده‌است، و در کتاب خود به آتشکده‌ای اشاره می‌کند که در بالای این قلعه وجود داشته‌است. با توجه به این مطلب احتمال اینکه این قلعه در قبل از اسلام محل نگهداری آتش بوده است وجود دارد. | ||
| سطر ۹۵: | سطر ۸۰: | ||
==== حمام‌های تاریخی ==== | ==== حمام‌های تاریخی ==== | ||
| − | |||
* حمام قدیمی نوآباد | * حمام قدیمی نوآباد | ||
* حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد. | * حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد. | ||
| سطر ۱۱۳: | سطر ۹۷: | ||
==== حسینیه‌های نائین ==== | ==== حسینیه‌های نائین ==== | ||
| − | |||
هر محله قدیمی نائین یک حسینیه دارد. اگر چه اکثر مردم از قسمت قدیم شهر به بخش نوساز نائین نقل مکان کرده‌اند وعملا محلات قدیمی خلوت شده‌اند اما هنوز حسینیه‌ها در ایام عزاداری رونق گذشته را دارند. این حسینیه‌ها شامل یک مکان مسقف و سر پوشیده برای فصول سرد ویک فضای باز برای سایر ایام و فصول است. حسینیه‌ها معمولاً شبیه به یکدیگر ساخته شده و دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) وصفه‌های کوچکترهستند که دورتا دورحسینیه را فرا گرفته‌اند. بر دیوار حسینیه‌ها اشعار زیبا به خط نستعلیق همراه با نقاشی‌های گل وبوته به چشم می‌خورد. صفه‌ها عموماً دو طبقه هستند و طبقات بالا که مردم نائین آنها را «غرفه» می‌گویند به بانوان اختصاص دارد. گنبد حسینیه‌های مسقف بیشتر برمربع منظمی قرار دارد که درقسمت کاسه گنبد ۸ ضلعی و در بال به ۱۶ضلعی تقسیم میشود. مصالح حسینیه‌ها نیز عموماً آجر هستند. حسینیه‌ها محلات هفت‌گانه نائین تماماً قدمتی در حدود ۷۰الی ۱۰۰ سال دارند تنها حسینه‌ای که گنبد آن نوسازی شده‌است حسینیه سرای نو می‌باشد. در نائین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌گویند حسینیه‌ها در قدیم علاوه بر آن که مرکز تجمع برای عزاداری بودند محلی نیز برای تصمیم گیریهاوتبادل نظر نیز به حساب می‌آمدند. بافت قدیمی نائین به گونه‌ای طراحی شده که حسینیه هر محله به راحتی با سایرعناصر مانند سقاخانه‌ها و بازار و مساجد و حمام‌ها و گورستان عمومی شهر ارتباط برقرارکنند. | هر محله قدیمی نائین یک حسینیه دارد. اگر چه اکثر مردم از قسمت قدیم شهر به بخش نوساز نائین نقل مکان کرده‌اند وعملا محلات قدیمی خلوت شده‌اند اما هنوز حسینیه‌ها در ایام عزاداری رونق گذشته را دارند. این حسینیه‌ها شامل یک مکان مسقف و سر پوشیده برای فصول سرد ویک فضای باز برای سایر ایام و فصول است. حسینیه‌ها معمولاً شبیه به یکدیگر ساخته شده و دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) وصفه‌های کوچکترهستند که دورتا دورحسینیه را فرا گرفته‌اند. بر دیوار حسینیه‌ها اشعار زیبا به خط نستعلیق همراه با نقاشی‌های گل وبوته به چشم می‌خورد. صفه‌ها عموماً دو طبقه هستند و طبقات بالا که مردم نائین آنها را «غرفه» می‌گویند به بانوان اختصاص دارد. گنبد حسینیه‌های مسقف بیشتر برمربع منظمی قرار دارد که درقسمت کاسه گنبد ۸ ضلعی و در بال به ۱۶ضلعی تقسیم میشود. مصالح حسینیه‌ها نیز عموماً آجر هستند. حسینیه‌ها محلات هفت‌گانه نائین تماماً قدمتی در حدود ۷۰الی ۱۰۰ سال دارند تنها حسینه‌ای که گنبد آن نوسازی شده‌است حسینیه سرای نو می‌باشد. در نائین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌گویند حسینیه‌ها در قدیم علاوه بر آن که مرکز تجمع برای عزاداری بودند محلی نیز برای تصمیم گیریهاوتبادل نظر نیز به حساب می‌آمدند. بافت قدیمی نائین به گونه‌ای طراحی شده که حسینیه هر محله به راحتی با سایرعناصر مانند سقاخانه‌ها و بازار و مساجد و حمام‌ها و گورستان عمومی شهر ارتباط برقرارکنند. | ||
| سطر ۱۳۰: | سطر ۱۱۳: | ||
==== مساجد ==== | ==== مساجد ==== | ||
| − | |||
* [[مسجد جامع نایین]] | * [[مسجد جامع نایین]] | ||
* [[مسجد شیخ مغربی]] | * [[مسجد شیخ مغربی]] | ||
| سطر ۱۳۷: | سطر ۱۱۹: | ||
* [[مسجد جامع قدیمان]] | * [[مسجد جامع قدیمان]] | ||
* [[مسجد جامع شهر بافران]] | * [[مسجد جامع شهر بافران]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| سطر ۲۳۷: | سطر ۱۲۵: | ||
* تاریخ انساب نائین | * تاریخ انساب نائین | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | + | ||
[[رده:شهرستان نایین]] | [[رده:شهرستان نایین]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ دسامبر ۲۰۱۵، ساعت ۰۰:۲۸
نائین یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران و مرکز شهرستان نائین است. این شهر در منطقه دشت کویر قرار گرفته‌است و آب و هوایی خشک و کویری دارد.
نائین شهری کوچک و قدیمی است که در گذشته وسیع و آباد بوده است. قدمت آن را می‌توان از بنای بزرگ و کهن نارین قلعه یا نارنج قلعه دریافت. مسجد جامع نائین از لحاظ قدمت دومین مسجد پابرجا در ایران است.الگو:نیاز به ذکر منبع
علاوه بر زبان فارسی، بسیاری از مردم محلی به گویش نائینی هم صحبت می‌کنند که گویشی از زبان‌های ایرانی مرکزی است.
فرش نائین شهرت جهانی دارد.
محتویات
نام
درباره نام نائین گفته‌اند نام نائین از گیاهی باتلاقی به نام «نی» برگرفته شده، یا یهودیانی که از اورشلیم به مشرق زمین کوچانده شدند، این شهر را به یاد موطن خویش بنا کرده و بدین نام خوانده‌اند. هر چند علیرضا عرب بافرانی در کتاب خود «عروس کویر» این نظر را تا حدودی ضعیف برمی‌شمرد. وی به نقل از محمد تقی جامع نائینی می‌نویسد: «وجه دیگر که تا حدودی ضعیف به نظر می‌رسد این است که نائین به معنی جمال کلمه‌ای عبری است و یکی از شهرهای فلسطین هم به همین نام بوده است»[۱] محمدتقی جامع نائینی در کتاب خود «ویژگی‌های زبان محلی نائین» می‌نویسد که عده‌ای بر این باورند که شهری به نام «هوم» یا «وهوم» در چند کیلومتری محل فعلی نائین بوده که مردم آن زردتشتی بوده‌اند و بعدها «نائن» پسر نوح بر این شهر غلبه کرده و در این مکان شهری ساخته که به نام خود او «نائن» یا «نائین» خوانده میشود[۲] برخی از اهالی نائین معتقدند که نائین نسبت این شهر را به «ناهید» یا «آناهیتا» الاههٔ آب می‌رساند. با توجه به قدمت این شهر، وجود باقیماندهٔ آثار و ابنیهٔ دوران ساسانی و نیز شباهت گویش نائینی به گویش پهلوی، این نظر نمی‌تواند دور از ذهن باشد. ولیکن آنچه مسلم است عناوینی چون «شهر مساجد»، «قصبه طیبه»، «مدینه العرفا» و... که برای نائین برشمرده شده نشان دهنده اهمیت این شهر در دوره‌های مختلف تاریخ بوده‌است. نائین را با القاب و عناویین مختلفی مانند قصبه طیبه، دارالعرفان و مدینه العرفا یاد کرده‌اند.
جغرافیای نایین
نایین شهری کویری‌ست و در زمینی صاف و هموار قرار گرفته‌است. ارتفاع نایین از سطح دریا ۱۵۸۰ متر، عرض جغرافیایی آن ۳۲ درجه شمالی و طول آن ۵۲ درجه شرقی است.
کوهسارهای آن هیچکدام از ۱۸ کیلومتر نزدیک تر نیستند. کوههای سمت شمال رشته‌ای است به نام کوه سرخه که دنباله آن به رشته‌ای به نام بید کوه منتهی میشود. در سمت جنوب غربی رشته‌ای به نام کوه سره با ارتفاع ۲۳۳۰ متر از سطح دریا مرتفع‌ترین کوههای اطراف نایین است. رشته کوه سارو نیز در سمت جنوب غربی نایین قرار دارد که به رشته‌های ((پرویز)) و ((بنوید)) در جنوب نایین می‌پیوندد.
معماری و بافت شهری
بافت شهری قدیم نائین با تاثیر پذیری از عواملی مانند محیط طبیعی، آب و هوا، نیازهای شهر، لزوم امنیت شهر در برابر تهاجم بیگانگان طراحی شده و به طور کلی دارای معماری بسته و درونگرا است. عموم فضای معماری و آثار تاریخی در ترکیبی متراکم در کنار یکدیگر و متصل به هم استقرار یافته‌اند. طراحی شهر به گونه‌ای بوده‌است که فضای مسکونی بدون آن که از نظر کاربردی دچار اشکال شوند در کنار عناصر شهری مانند مسجد جامع و دارا لحکومه و بازار و حسینیه و مدرسه و حمام مستقر شده‌است.
بافت قدیم نائین از هفت محله تشکیل شده‌است. این محلات که هر یک حسینیه‌هایی دارد عبارتند از:
- محله کلوان
- محله چهل دختران
- پنجاهه
- نو گاباد یا نو آباد
- باب‌المسجد یا در مسجد
- سرای نو
- کوی سنگ یا گودالو
- محمدیه وزندوان هم جزمحله های نائین محسوب میشود
امروز نائین به دو قسمت نائین جدید و قدیم تقسیم میشود. اکثر مردم خانه‌های قدیمی را خراب کرده و به قسمت نوساز شهر نقل مکان کرده‌اند.
چشم انداز محله محمدیه از جذاب‌ترین مناطق بخش مرکزی نائین است. این محله به خاطر موقعیت و نمای زیبا مورد توجه گردشگران است. در مرکز این محله تپه‌ای قرار گرفته که بر بالای آن قلعه زیبای آشورگاه ساخته شده‌است. در پایان تپه کارگاه عبا بافی در دل زمین کنده شده‌اند. مردم محل این کارگاه را «سرداب» می‌نامند. محله محمدیه دارای سبط‌های متعدد و گذرها و گنبدهای زیبا و بناهای تاریخی بسیار است.
بازار نائین
بازار شهر نائین به صورت خطی مستقیم از دروازه چهل دختران شروع میشود وبه مسجد خواجه ختم میشود طول این بازار در حدود۳۴۰ متر است. همه مراکز محلات (حسینیه‌ها) با کوچه‌های فرعی و اصلی به آن مربوط می‌شوند. در امتداد راسته بازار دو چار سو وجود دارند که محل تقاطع بازار با دو معبر هستند. بازار نائین تا چند سال پیش دائربود ودر آن فعالیتهای بازرگانی انجام می‌شد اما درحال حاضر به علت انتقال مغازه‌ها به خیابان تقریباً حالت نیمه متروک درآمده‌است بازار نائین دکان‌های با طرح‌های متفاوت دارد. راسته بازار مسقف است که قسمتی از سقف آن چند سال قبل فرو ریخت. اخیراً سازمانهای مسؤل قسمتهای بازار را مرمت کرده‌اند. بازار نایین در دوره ایلخانان بیش از هر زمان دیگر توسعه یافت. ورودی بازار یکی از مهمترین دروازه‌ها شهر محسوب می‌شده‌است. این مجموعه دارای دو کاروانسرا نیز هست. سقف این بازار گنبدی و طاق ضربی است که نورگیرهایی دایره‌ای شکل در وسط طاق‌های آن پیش‌بینی شده‌است. به طور کلی بازار نائین یکی از آثار زیبا و قابل توجه شهر نائین بشمار می‌رود، زیرا چند اثر مهم شهر مانند مسجد شیخ مغربی و مسجد خواجه و حسینیه چهل دختران درآن واقع شده‌اند.
مصلی
از دیگرآثار جالب و قابل توجه نائین ساختمان مصلا است که تا چند سال پیش باغ وسیع ومشجر آن تفرجگاه مردم درایام تعطیل بوده‌است وبقعه داخل آن نیز زیارتگاه نائینی‌ها بشمار می‌رفت گنبد زیبای مصلی رو به روی گنبد امامزاده سلطان سید علی واقع شده و خیابانی این دو محل بهم ارتباط می‌دهد. عمارت مصلی مدفن سید نوربخشی بزرگ سلسله نوربخشیه‌است مزار این عارف مشهور روبروی درب ورودی باغ مصلی قرار گرفته و سنگ مرمری با تاریخ ۹۵۳ هجری بر مزار او نصب شده‌است. در وسط باغ مصلی مقبرهای به صورت هشت گوش با اتاقهای قرینه و به‌صورت چهار ایوانه واقع شده که گنبد بسیار زیبایی از کاشی به رنگ آبی بر روی آن خودنمائی می‌کند. در زیر این گنبد آرامگاه حاج عبدالوهاب نائینی فرزند حاج عبدالقیوم واقع شده که در سال ۱۲۱۲هجری در این محل درگذشته‌است. مزار دیگری متعلق به مرحوم حاج محمد حسن آذربایجانی است که درسال۱۲۵۰ هجری در گذشته و دراین محل به خاک سپرده شده‌است. در مورد چگونگی احداث این بنا نیز برخی از منابع نوشته‌اند در سفری که محمد میرزای قاجار به عنوان فرزند ولیعهد از کرمان به تهران می‌رفت در این محل میهمان مرحوم حاج محمد حسن شد و وی سلطنت اورا پیش‌بینی کرد چون گفته‌های او مقرون به حقیقت میشود محمد شاه برای سپاس از او دستور می‌دهد این بقعه را بر مزاراو بسازند. مساحت باغ مصلی ۱۸جریب است و دور تا دور آن به صورت غلام گردش می‌باشد درضلع غربی مصلی آب انبار بزرگی که در نوع خود بسیار جالب توجه‌است. از دیگر زیبائی‌های این عمارت وجود دو بادگیر است که در تابستانها باعث سردی و گوارائی آب این آب انبار میشود. ورودی مصلی وعمارت مصلی بصورت دو طبقه‌است. عمارت مصلی نائین در آبانماه ۱۳۶۵ به شماره ۱۷۱۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
خانه‌های تاریخی
- خانه پیرنیا (موزه کویر): خانه پیرنیا یکی از یادگارهای ارزشمند معماری دوران صفویه و نمونه شاخصی از مساکن سنتی نائین است. این بنا که الگوی مهم معماری و هنری خانه‌های تاریخی در منطقه کویر است و در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۹۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۳] بنا مربوط به دوره صفوی می‌باشد و در اصفهان، نایین، مقابل مسجد جامع نائین و خیابان ۲۵ شهریور واقع شده است. فضاهای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه از قبیل هشتی – دالان – شاه‌نشین – غلام‌گردش و... بیانگر سکونت مردمی است که از قدیم اهل فضل و هنر بوده‌اند. این ساختمان در حال حاضر محل موزه مردم شناسی کویر واداره میراث فرهنگی نائین است.
نخست سیدی از اهالی زواره به عنوان نماینده شاهان صفوی در این خانه حضور داشته و به رفع و رجوع امور شهر نائین می‌پرداخته. بعدها این خانه به خاندان پیرنیا رسیده‌است. گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های ایوان شاه‌نشین و کرسی و اتاقک فوقانی چشم‌نواز و خیره‌کننده‌است. در این گچ‌بری‌ها تزیینات متنوع معماری چون رسمی‌بندی، کاربندی، یزدی‌بندی و... است. کنار نقاشی روی دیوار اشعار زیبایی نیز نقش بسته‌است در قسمت ایوان شاه‌نشین تصاویر زیبایی از هفت پیکر نظامی بر دیوارها نقاشی شده‌است. فضای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه عبارتند از: ورودی، هشتی، غلام‌گردش، ایوان شاه‌نشین، اتاق نشیمن پاکرسی، دلان، بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین. این خانه در سال ۱۳۷۳ به موزه مردم‌شناسی کویر نائین تبدیل گشت و اداره میراث فرهنگی نائین در این خانه مستقر است.
- خانه تاریخی فاطمی: این خانه در میان بافت قدیم، در کنار بازار و بنای تاریخی نارین قلعه قرار دارد. این خانه از دوره قاجار و متعلق به خاندان فاطمی است. خانه فاطمی‌ها دارای بخش‌های اندرونی، بیرونی، حیاط خلوت، تالار ارسی و گوشواره با تزیینات گچ‌بری، نقاشی معرق‌کاری و نیز درهای زیبایی مشبک کاری است.
کاروانسراها
باغ مصلای نائین
مصلای شهر نائین، باغی وسیع و زیبا ست که تا چند سال پیش تفرجگاه مردم نائین بود. دیوارهای آجری آن بلند و کنگره‌ای است. چهار برج به طور قرینه در چهار گوشه آن قرار دارد. درب اصلی باغ در سمت شمال شرقی، رو به امازاده سلطان سید علی باز میشود. در محل ورود به حیاط یک هشت ضلعی ورودی آن هشتی، بالا خانه‌ای است هست که محل کتابخانه مرحوم معاضد السلطنه پیرنیا بوده‌است. وسط باغ بقعه‌ای هشت ضلعی هست که دو سه پله از سطح زمین بلندتر است. این ساختمان به صورت چهار ایوانی است و بر فراز آن گنبدی بلند و زیبا هست که با کاشی فیروزهای رنگ پوشیده شده‌است. زیر گنبد میر عبدالوهاب و محمدحسن کوزه کنانی به خاک سپرده شده‌اند. عبدالوهاب عارف شهیر و جد اعلای خاندان پیرنیاست. ساختمان بقعه مربوط به عهد قاجار است.
به فاصله کمی از ورودی، سنگ مرمر نفیسی نصب شده که تاریخ آن مربوط به سال ۹۳۵ه. ق است. این سنگ متعلق به مزار سید علی بن احمد نور بخش (بزرگ سلسله نور بخشیه) معاصر شاه طهماسب صفوی است. در یکی از اضلاع باغ آب انباری ساخته شده که دارای دو راه پله‌است. یکی از این راه پله‌ها در بیرون باغ و افع شده‌است این آب انبار دارای دو باد گیر بلند و زیبا نیز می‌باشد.
قلعه‌ها
نارین قلعه یا نارنج قلعه، قلعه‌ای باستانی در شهر نایین در استان اصفهان است. از مهمترین و قدیمیترین بناهای شهر، «نارین قلعه» یا «نارنج قلعه» بنا بر نوع مصالح و سبک بنا، می‌تواند مربوط به دوران پارتیان یا دوران ساسانیان باشد و احتمالاً آتشگاه بوده است. که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. به ویژه آن که این بنا درست درمیان بافت تاریخی نایین قرار گرفته است. درباره کارکرد قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست. اما گمان می‌رود این قلعه، همراه با فضای اطراف، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد. متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است. درباره کارکرد قلعه اطلاع دقیقی در دست نیست اما گمان می‌رود این قلعه همراه با فضای اطراف، مرکز اداری نظامی شهر بوده باشد. ارتفاع قلعه از سطح زمین ۴۰ متر است که از آن به عنوان دژ کهن یا کهن دژ شهر استفاده می‌شده است. جنگ امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی در این قلعه روی داد.
در منابع کهن
مدارک و منافع متعدد به شهرهایی اشاره می‌کنند که قلعه‌هایی مانند نارنج قلعه داشته‌اند. اصطخری در کتاب خود از وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوههای پارس خبر داده‌است، و در کتاب خود به آتشکده‌ای اشاره می‌کند که در بالای این قلعه وجود داشته‌است. با توجه به این مطلب احتمال اینکه این قلعه در قبل از اسلام محل نگهداری آتش بوده است وجود دارد. علاوه بر اصطخری نیز، حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ ه. ق. دور این قلعه را ۴۰۰۰ گام ذکر کرده، و بنا برگفته معاونت معرفی و آموزش اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان، مقدسی هم در قرن سوم از این بنا بعنوان یک اثر قبل از اسلام نام برده است.
قلعه عاشوراگاه، از معروفترین بناهای دوره زردشت در منطقه‌است و بالای کوهی مشرف بر محمدیه که قدمت آن قرن‌ها پیش از بوجود آمدن نایین است قرار گرفته. عاشورگاه تقریباً از تمام نقاط محمدیه و از جاده نائین به انارک دیده میشود. چنانچه به محض ورود به محمدیه نخستین بنایی که به چشم می‌خورد قلعه آشورگاه است. بنا بر موقعیت سوق‌الجیشی این قلعه احتمالاً از آن به عنوان دژی دفاعی استفاده می‌شده‌است. راهزنان فرهنگ، بارها به این قلعه دستبرد زده و اشیاء عتیقه فراوانی از آن به یغما برده‌اند، از این رو در قلعه فعلاً بسته‌است. با این همه، شکوه این قلعه چندان است که تماشای آن از جای‌جای محله محمدیه روح را بر می‌انگیزد. یکی ازمکانهای تاریخی توریستی محوطه زیبا ومجموعه کارگاههای عبا بافی و قلعه تاریخی محمدیه بوده که ترکیبی خاص جهت جذب گردشگران ایجاد نموده است قلعه تاریخی محمدیه بر بالای تپه‌ای بلند به صورت چند ضلعی وچندین نیم برج ودیوارهای بلند دژ مستحکمی جهت دفاع از منطقه وشهر محسوب می شده است. وجود کارگاههای عبا بافی محمدیه در مجاور این قلعه زیبایی آنرا دو چندان نمود است. قدمت این قلعه را به دورهٔ پیش از اسلام تخمین می‌زنند بر سر تپه‌ای است سنگی و دارای ۶ برج. بلندی هر برج از دوازده رگه چینه است دوره خارجی یکی از برجها شانزده متراست. دیوار قلعه ممزوج از خشت و چینه است اندازه خشت‌ها ۲۸*۲۸*۷است به این قلعه، قلعه عاشورگاه نیز گفته میشود.
آب‌انبارهای نائین
از دیگر آثار تاریخی نائین آب انبارهای آن هستند. آب انبارهای نائین از لحاظ عناصر و اجزاء ساختمان شباهت تمامی با هم دارند. این آب انبارها به خاطر شرایط اقلیمی و کویری نائین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قناتها شور و غیر قابل استفاده بود. هر آب انبار شامل یک منبع یا مخزن آب بود که بربالای آن سقفی گنبدی شکل بنا می‌کردند و دو بادگیر آب را خنک نگاه می‌داشتند. راه پله و محل برداشت آب ازدیگر قسمتهای آب انبارهای نائین است. هر محله در نائین دارای یک آب انبار بوده که هنوز نیز پابر جا هستند و برخی از آنها تا چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از معروفترین آب انبارهای نائین آب انبار معصوم خانی است که در محله چهل دختران وافع است. در شهر کویری نائین، آب مهمترین عنصر حیات و بقا در دوره‌های مختلف تاریخی محسوب میشود و آب انبارها مهمترین منبع نگهداری و تأمین آب در فصول گرم سال در این منطقه‌است. از شهر نائین با بیش از ۵۰ بنای آب انبار می‌توان به شهر آب انبارها یاد نمود که ۸۰ درصد از آنها مورد استفاده‌است و اکثراً به پمپ برقی مجهز هستند. با این وجود از سال ۱۳۷۵ آب شرب لوله‌کشی از زاینده‌رود به نائین منتقل میشود.
تیپ و شکل آب انبارهای نائین حائز اهمیت بوده و از اجزاء مختلفی همچون مخزن، بادگیر، پاشیر تشکیل شده‌است بادگیر در اطراف مخزن و وسیله خنک‌کننده جهت آب بوده‌است و پاشیر با معماری سر در جهت برداشت آب ساخته شده‌است در نائین آب انبارها را به تناسب نیاز با اشکال مختلفی می‌توان مشاهده نمود. معمولاً شکل کلی آب انبارها با یک مخزن و دو بادگیر در کنار آن و یک پاشیر روبروی آن دیده میشود ولی به تناسب نیاز گاهی با یک پاشیر دو مخزن (آب انبار خان یا دوقلوی نائین و محمدیه) با یک مخزن و دو پاشیر (آب انبار مصلای نائین) و اشکال متنوع دیگر می‌توان مشاهده نمود. قدمت آب انبارهای نائین از صفویه به بعد بوده و در طول دوره‌های تاریخی مهمترین عامل ذخیره آب محسوب می‌گردیده‌است در نائین این عنصر معماری با وجود در دسترس بودن فناوریهای روز، هنوز مورد استفاده‌است. [۱]
حمام‌های تاریخی
- حمام قدیمی نوآباد
- حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد.
- حمام قدیمی کلوان مربوط به دوران صفویه به بعد.
- حمام امام رضا (ع) محله کوی سنگ.
امامزاده‌ها
- امامزاده سلطان سید علی
- امامزاده ابومحمد
- امامزاده سلطان موصله نائین که ساختمان آن از قرن هشتم یا نهم ه. ق است
- امامزاده جنید
- امامزاده عبدالله
- امامزاده ابراهیم
- امامزاده پیرمردان
- امامزاده فاطمه نساء
- امامزاده پیر محمود
حسینیه‌های نائین
هر محله قدیمی نائین یک حسینیه دارد. اگر چه اکثر مردم از قسمت قدیم شهر به بخش نوساز نائین نقل مکان کرده‌اند وعملا محلات قدیمی خلوت شده‌اند اما هنوز حسینیه‌ها در ایام عزاداری رونق گذشته را دارند. این حسینیه‌ها شامل یک مکان مسقف و سر پوشیده برای فصول سرد ویک فضای باز برای سایر ایام و فصول است. حسینیه‌ها معمولاً شبیه به یکدیگر ساخته شده و دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) وصفه‌های کوچکترهستند که دورتا دورحسینیه را فرا گرفته‌اند. بر دیوار حسینیه‌ها اشعار زیبا به خط نستعلیق همراه با نقاشی‌های گل وبوته به چشم می‌خورد. صفه‌ها عموماً دو طبقه هستند و طبقات بالا که مردم نائین آنها را «غرفه» می‌گویند به بانوان اختصاص دارد. گنبد حسینیه‌های مسقف بیشتر برمربع منظمی قرار دارد که درقسمت کاسه گنبد ۸ ضلعی و در بال به ۱۶ضلعی تقسیم میشود. مصالح حسینیه‌ها نیز عموماً آجر هستند. حسینیه‌ها محلات هفت‌گانه نائین تماماً قدمتی در حدود ۷۰الی ۱۰۰ سال دارند تنها حسینه‌ای که گنبد آن نوسازی شده‌است حسینیه سرای نو می‌باشد. در نائین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌گویند حسینیه‌ها در قدیم علاوه بر آن که مرکز تجمع برای عزاداری بودند محلی نیز برای تصمیم گیریهاوتبادل نظر نیز به حساب می‌آمدند. بافت قدیمی نائین به گونه‌ای طراحی شده که حسینیه هر محله به راحتی با سایرعناصر مانند سقاخانه‌ها و بازار و مساجد و حمام‌ها و گورستان عمومی شهر ارتباط برقرارکنند.
مهمترین حسینیه‌های نائین عبارتند از:
- حسنیه پنجاهه
- حسینیه نوگباد
- حسینیه چهل دختران
- حسینیه سرای‌نو
- حسینیه کلوان
- حسینیه باب‌المسجد
- حسینیه کوی سنگ (گودالو)
- حسینیه محمدیه میدان بالا
- حسینیه محمدیه پادرخت
- حسینیه محمدیه عاشورگاه
- حسینیه محله زندوان
مساجد
- مسجد جامع نایین
- مسجد شیخ مغربی
- مسجد خواجه خصر
- مسجد بابا عبدالله
- مسجد جامع قدیمان
- مسجد جامع شهر بافران
منابع
- الگو:پاورقی تاریخ خطی نایین نوشته مرحوم حسین امامی
- نایین قدیم اثر مرحوم حسین امامی نایینی.. ادامه و تنظیم توسط احمد امامی نایینی
- تاریخ انساب نائین
- ↑ عروس کویر: پژوهشی در فرهنگ عامیانهٔ مردم نائین و بافران، علیرضا عرب بافرانی، قم، انتشارات گلستان ادب، چاپ اول، ۱۳۸۸
- ↑ ویژگی‌های زبان محلی نایین، محمد تقی جامع نائینی، اصفهان، انتشارات مهر قائم، چاپ اول، ۱۳۸۳
- ↑ الگو:یادکرد وب
