نمایش مبدأ برای محمد بن علی الجواد علیهما السلام، امام نهم شیعیان

'''محمد بن علی بن موسی''' مشهور به امام جواد(ع)، با کنیۀ ابوجعفر ثانی، امام نهم شیعیان، دهم رجب سال ۱۹۵ه‍.ق. در [[مدینه]] به دنیا آمد، ۱۷ سال امامت کرد، در ۲۵ سالگی به شهادت رسید و در [[کاظمین]] در جوار قبر جدش، [[موسی بن جعفر]] به خاک سپرده شد.

پس از شهادت [[امام رضا]](ع)، برخی از شیعیان برادرش، عبدالله را امام خواندند. برخی دیگر به [[واقفه (منکرین شهادت امام رضا)|واقفی‌ها]] پیوستند،اما بیشتر شیعیان امامت امام جواد(ع) را با وجود سن کم آن حضرت پذیرفتند.
در این دوران به علت محدودیت‌های ایجاد شده برای امام(ع)، ارتباط او با شیعیان بیشتر از طریق وکیل انجام می گرفت.

مناظرات علمی امام جواد(ع) با عالمان دینی فرقه‌های اسلامی در مسائل کلامی همچون مقام خلفا و مسئله‌های فقهی و شرعی مانند حکم قطع دست دزد و  حج از مناظرات معروف امامان(ع) است.

== نسب، کنیه و لقب‌ها ==
محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد، امام نهم شیعیان اثنی عشری است که به امام جواد شهرت دارد. پدر وی [[امام رضا]]، امام هشتم شیعیان اثنی عشری است. مادرش [[سبیکه]] نام داشت که از خاندان [[ماریه قبطیه]]، همسر [[پیامبر اسلام(ص)]] به شمار می‌رود. در برخی از منابع نام مادر ایشان خیزران و ریحانه نیز آمده است.<ref>کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۱۵و۴۹۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۰، ص۱.</ref>

کُنیه وی ابوجعفر است که معمولاً در روایات تاریخی با عنوان ابوجعفر ثانی ذکر می‌شود تا با ابوجعفر اول یعنی [[امام باقر(ع)]] اشتباه نشود.<ref> کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۱۵و۴۹۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۰، ص۱.</ref>

مشهورترین لقب وی '''جواد''' است و القاب دیگری همچون تقی، مرتضی، قانع، رضی، مختار، متوکل و منتجب را نیز برای آن حضرت برشمرده‌اند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص۳۷۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۰، صص ۱۲-۱۳.</ref>

== ولادت و درگذشت ==
بر اساس گزارش مورخان، امام جواد(ع) در سال ۱۹۵ه‍.ق. در مدینه به دنیا آمد. اما درباره روز و ماه ولادت اختلاف نظر وجود دارد. قول مشهور و منحصر به فرد، دهم رجب است که [[شیخ طوسی]] در [[مصباح المتهجد]]<ref>(ص ۸۰۴ ـ ۸۰۵/ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷؛ص۱۲۸.</ref> نقل کرده است، ولی بیشتر منابع زادروز امام را نیمه رمضان دانسته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به سعدبن عبداللّه اشعری ؛ص۹۹/دلائل الامامه، ص۳۸۳.</ref>

امام جواد در سال ۲۲۰ه‍.ق. توسط [[معتصم]] خلیفه عباسی در سن ۲۵ سالگی در [[بغداد]] به شهادت رسید و در کنار جدش [[امام کاظم]](ع) در شهر [[کاظمین]] به خاک سپرده شد.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب،ج ۴،ص ۳۷۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۰،صص ۱۲-۱۳.</ref>

== همسران و فرزندان ==
'''همسران'''

امام جواد در سال ۲۱۵ه‍.ق. (یا ۲۱۴) با دختر [[مأمون عباسی]] به نام [[ام فضل]] ازدواج کرد.<ref>طبری، این ازدواج را در سال ۲۰۲ق می‌داند. طبری، ج ۷، ص۱۴۹.</ref> این ازدواج بنا بر تقاضای مأمون صورت گرفت که امام(ع) با تعیین مهریه‌ای معادل مهریه [[حضرت زهرا]] (س) یعنی پانصد درهم موافقت خود را با این ازدواج اعلام کرد. امام از این همسر خود صاحب فرزندی نشد<ref>ابن شهرآشوب،همان،ج۴،ص۳۸۰.</ref> و تمامی فرزندان وی از همسر دیگرش بنام [[سمانه مغربیه]]، زاده شدند.<ref>قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۲۳۵.</ref>

برخی نیز گفته‌اند که هنگام اقامت [[امام رضا]](ع) در [[خراسان]]، امام جواد یک مرتبه برای دیدار وی به این منطقه سفر کرد<ref>ابن فندق، تاریخ بیهق، ص۴۶.</ref> و در همین دیدار بود که مأمون دختر خود را به عقد امام جواد در آورد.

چنانکه [[ابن کثیر]] گفته است خطبه عقد امام جواد با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا(ع) خوانده شده است ولی عروسی با اذن مأمون در سال ۲۱۵ق. در [[تکریت]] بوده است.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج ۱۰، تحقیق و تدقیق و تعلیق: علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق./۱۹۸۸م.، ص۲۹۵.</ref> طبق این سخن منافاتی میان سخن برخی که گفته‌اند ازدواج در سال ۲۰۲ق. بوده و برخی که آن را ۲۱۵ دانسته‌اند نیست ولی با داستان مشهور مناظره [[یحیی بن اکثم]]<ref>خلاصه این مناظره در ادامه آمده است.</ref> با امام جواد در [[بغداد]] چندان هماهنگ نیست.

'''فرزندان'''

بنابر نقل [[شیخ مفید]]، امام جواد چهار فرزند داشت به نامهای: علی([[امام هادی]])، موسی، فاطمه و امامه.<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۸۴.</ref> البته برخی دختران امام را سه تن به نامهای حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴،ص۳۸۰.</ref>

== دلایل امامت ==
امامت امام جواد(ع)، ۱۷ سال یعنی از ۲۰۳ [سال شهادت امام رضا(ع)] تا ۲۲۰ بود. روایات و قرائن زیادی بر امامت وی دلالت می‌کند از جمله: یکی از اصحاب امام رضا از او درباره جانشینش سؤال کرد، حضرت رضا با دست خود به فرزندش ابوجعفر (امام جواد) اشاره کرد که روبرویش ایستاده بود.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۶۵.</ref>

در روایت دیگر امام رضا(ع) فرمود: «این ابوجعفر است که به جای خود نشانده و مقام خود را بدو واگذار کرده ام. ما خاندانی هستیم که خردسالان ما همانند بزرگسالان ما ارث می‌برند .» (یعنی همانگونه که بزرگسالان علم را به ارث می‌برند کودکان ما نیز بدون هیچگونه تفاوت علم را از بزرگسالان به ارث می‌برند).<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۶۶.</ref>

در روایت دیگر ابوالحسن بن محمد (از اصحاب امام رضا) می‌گوید از او شنیدم که می‌گفت: «ابوجعفر جانشین من در میان اهلم هست.»<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۵۸۶.</ref>

=== مولودی پر خیر و برکت ===
امام جواد(ع) دراواخر عمر امام رضا به دنیا آمد. گفته‌اند که قبل از تولد ایشان و با توجه به اینکه امام رضا فرزندی نداشت برخی از مخالفان شبهه افکندند که امام رضا نسلی از خود باقی نمی‌گذارد و سلسله امامت قطع می‌شود. به نقل منابع روایی، وقتی امام جواد به دنیا آمد و وی را نزد پدرش آوردند، امام رضا فرمود: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت‌تر از او زاده نشده است.» هم چنین در روایتی که از [[ابن اسباط]] و [[عباد بن اسماعیل]] نقل شده است: «در حضور امام رضا بودیم که ابو جعفر(امام جواد) را آوردند. عرض کردیم: این همان مولود پر خیر وبرکت است؟ امام رضا گفت: این همان مولودی است که در اسلام با برکت‌تر از او زاده نشده است.»<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۵۰، صص۲۰و۲۳و۳۵.</ref>

=== امامت و کودکی ===
امام جواد در کودکی یعنی هشت سالگی به امامت رسید و بدین رو شماری از شیعیان امامت وی را نپذیرفتند به کسانی دیگر روی آوردند. گروهی دیگر تا روشن شدن مسأله امامت در سن کودکی سرگردان بودند، ولی سرانجام با گذشت زمان به امامت آن حضرت گرویدند. این مسأله یکی از شبهاتی بود که هم در زمان امام رضا و هم در زمان حیات امام جواد از سوی برخی مطرح شد و این دو امام پاسخ‌های قرآنی بیان کردند. یکی از این پاسخ‌ها اشاره به پیامبری [[حضرت یحیی]] است که درباره آن قرآن می‌گوید: "ما فرمان نبوت را در کودکی به او دادیم."<ref>مریم آیه ۱۲.</ref>

پاسخ دیگر، سخن گفتن [[حضرت عیسی]] در نخستین روزهای تولد بود،<ref>کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۸۲.</ref>
آیات ۳۰ تا ۳۲ سوره مریم از زبان [[عیسی مسیح]] به این مطلب اشاره می‌کند: " بی‌شک من بنده خدایم، به من کتاب ([[انجیل]]) عطا فرموده و مرا در هر جا که باشم وجودی پر برکت قرار داده است، و مرا تا آن زمان که زنده‌ام به نماز و زکات توصیه فرموده و (نیز مرا) به نیکی در حق مادرم سفارش کرده و جبار و شقی قرار نداده است".

=== شیعیان پس از شهادت امام رضا(ع) ===
امام رضا در سال ۲۰۳ هجری شهید شد در این هنگام فرزندش، جواد هشت سال بیشتر نداشت که به امامت رسید و این مساله سبب اختلاف میان شیعیان شد به گونه‌ای که برخی از شیعیان به دنبال [[عبدالله بن موسی بن جعفر]]، برادر امام رضا رفتند ولی از آنجا که حاضر نبودند بدون دلیل، امامت فردی را بپذیرند، برخی از آنها سوالاتی را از عبدالله پرسیدند. پس از اینکه او را از پاسخ دادن ناتوان دیدند وی را ترک کردند. برخی از شیعیان نیز به [[واقفه (منکرین شهادت امام رضا)|واقفی‌ها]] پیوستند، به نظر نوبختی علت پیدایش این اختلاف، آن بود که آنها بلوغ سنی را یکی از شرایط امامت می‌دانستند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب،ج۱، ص۳۸۲.</ref>

با این حال، بیشتر شیعیان به امامت امام جواد گرویدند گرچه برخی کمی سن امام را مطرح کردند که امام در پاسخ با اشاره به جانشینی سلیمان از داوود، فرمود: [[حضرت سلیمان]]، هنگامی که هنوز کودکی بیش نبود و گوسفندان را به چرا می‌برد حضرت داوود او را جانشین خود کرد.<ref> نوبختی، حسن بن موسی، ص۸۸.</ref>

بنابر برخی روایات، وقتی امام جواد(ع) در سنین کودکی به امامت رسید، گروهی از [[بغداد]] و شهرهای دیگر در موسم حج به قصد دیدار وی به [[مدینه]] رفتند. آنان در دیداری که باعبدالله بن موسی (عموی امام) داشتند سوالاتی از او پرسیدند، ولی پاسخهای عبدالله درست به نظر نرسید و شیعیان متحیر و غمگین شدند. آنان سپس با امام جواد(ع) دیدار و همان مسئله ها را مطرح کردند و او به آنها پاسخهایی داد که شیعیان شاد شدند و امام را دعا کردند و ستودند.<ref>طبری، دلائل الامامة، ص۲۰۴ تا ۲۰۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۰، ص۹۸ تا ۱۰۰.</ref>

== امامت ==
دوره امامت امام جواد(ع) با دو خلیفه عباسی معاصر بوده است: نخست [[مأمون]] (۱۹۳تا ۲۱۸) که امام ۲۳ سال از عمر خویش را در زمان خلافت وی گذراند. دوم، [[معتصم عباسی]] (۲۱۸ تا ۲۲۷ه‍.ق.)  که ۲ سال حکومت وی مصادف با دوره امامت امام جواد(ع) بود. آن حضرت دو بار به درخواست این دو خلیفه به بغداد رفت. سفر اول در زمان مامون چندان طولانی نبود. امام در سفر دوم که مدتی بیشتر در بغداد ماند، به شهادت رسید.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۸۰.</ref>
=== مناظرات ===
==== مناظره در مجلس مامون ====
از مناظرات مهم امام که در زمان [[مأمون|مأمون عباسی]] در [[بغداد]] صورت گرفت با فقیه دربار یعنی [[یحیی بن اکثم]] بود. بنابر برخی منابع شیعه، علت وقوع این مناظره، پیشنهاد ازدواج امام با [[ام فضل دختر مأمون|ام فضل]] از سوی مأمون بود. پس از اینکه سران عباسی از قضیه مطلع شدند به پیشنهاد مأمون اعتراض کردند. مأمون برای اثبات درستی تصمیم خویش، به آنان پیشنهاد نمود تا امام جواد(ع) را بیازمایند. آنان پذیرفتند و برای آزمودن آن حضرت، جلسه مناظره‌ای ترتیب دادند.

یحیی در مناظره، نخست مسئله‌ای فقهی درباره شخص مُحرمی که حیوانی را شکار کرده مطرح ساخت. امام در پاسخ، با طرح وجوه گوناگون مسئله، از یحیی بن اکثم خواست تا بگوید منظور وی کدام وجه است. یحیی بن اکثم در جواب درماند و حاضران به حیرت افتادند. سپس خود امام، مسئله را با توجه به وجوه آن پاسخ گفت. درباریان و علمای عباسی پس از شنیدن جواب کامل امام، بر تبحر ایشان در فقه اعتراف کردند. گفته‌اند که مأمون پس از مشاهده ماجرا گفت: خدای را بر این نعمت سپاسگزارم که آنچه من اندیشیده بودم، همان شد.<ref>طبرسی، احتجاج، صص۴۴۳و۴۴۴؛ المسعودی، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، صص ۱۸۹-۱۹۱.</ref>

==== مناظره درباره خلفا ====
به نقل منابع روایی شیعه، امام جواد در مجلسی با حضور مأمون و بسیاری از فقها و درباریان، با یحیی بن اکثم درباره فضایل خلفا(ابوبکر و عمر) مناظره کرد. یحیی خطاب به امام گفت: جبرئیل از طرف خدا به رسولش گفت : از ابوبکر سوال کن، آیا او از من راضی است؟ من که از او راضی هستم، امام پاسخ داد: من منکر فضایل ابوبکر نیستم ولی کسی که این روایت را نقل کرده باید به احادیث دیگری که از پیامبر(ص) وارد شده توجه کند وآن اینکه پیامبر فرمود:هنگامی که حدیثی از طرف من به شما می‌رسد آنرا بر کتاب خدا و سنت من عرضه کنید اگر موافق با آن بود بپذیرید و اگر نبود قبول نکنید زیرا دروغ گویان و جعل کنندگان حدیث زیاد خواهند شد، سپس امام ادامه داد این حدیث با قرآن موافقت ندارد زیرا خداوند در قرآن می‌فرماید " نحن اقرب الیه من حبل الورید" یعنی ما از رگ گردن به شما نزدیکتریم، آیا خداوند از راضی بودن یا نبودن ابوبکر آگاهی نداشت که از او می‌پرسد؟ <ref> طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۴۷۸.</ref>

پس از آن یحیی درباره این روایت سوال کرد " مَثَل ابی بکر و عمر فی الارض کمثل جبرئیل و میکائیل فی السماء "مَثَل ابو بکر و عمر در زمین همانند جبرئیل و میکائیل در آسمان است، امام در جواب فرمود: محتوای این روایت درست نیست زیرا جبرئیل و میکائیل همواره بندگی خدا را نموده و لحظه‌ای مرتکب گناه نشده‌اند در حالی ابو بکر و عمر که پیش از آنکه اسلام بیاورند سالهای طولانی مشرک بوده‌اند.<ref>طبرسی، احتجاج، ج۲، ص۴۷۸.</ref>

==== قطع دست دزد ====
در زمان سکونت امام در بغداد حوادثی پیش آمد که سبب ترویج جایگاه امامت در بین مردم شد، به عنوان نمونه می‌توان به فتوای امام درباره سارق اشاره کرد. درباره اینکه دست دزد از کجا باید قطع شود بین فقهای درباری اختلاف پیش آمد؛ برخی می‌گفتند از مچ باید قطع شود و برخی دیگر بر قطع از آرنج اعتقاد داشتند. معتصم خلیفه عباسی از امام جواد خواست تا نظر خود را بیان کند. امام پس از اصرار خلیفه گفت: فقط انگشتان دزد قطع می‌شود و بقیه دست باقی می‌ماند. وی دلیل خود را آیه وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً ذکر کرد. معتصم جواب امام را پسندید و دستور داد تا انگشتان دزد را قطع کنند.<ref>عیاشی، کتاب التفسیر، ج۱،صص ۳۱۹و۳۲۰و مجلسی، بحار الانوار،ج۵۰،صص۵و۶.</ref>

=== برخورد با فرقه‌ها ===
'''اهل حدیث'''

در عصر امام جواد(ع) نیز همانند سایر امامان فرقه‌هایی وجود داشتند و در عرصه‌های مختلف فعالیت می‌کردند و برای ترویج افکار و عقاید خود در جامعه و دور کردن شیعیان از عقاید اصیل خود تلاش می‌کردند. از جمله این فرقه‌ها [[اهل حدیث]] بودند که مجسمی مذهب بوده و خدا را جسم می‌پنداشتد. امام جواد برای حفظ کردن عقاید اصیل شیعه، ارتباط با آنها نهی کرد و فرمود که شیعیان پشت سر آنها نماز نخوانند و به آنها زکات پرداخت نکنند.<ref>شیخ صدوق، التوحید، ص۱۰۱.</ref>

'''واقفیه'''
[[واقفیه]] از دیگر فرقه‌های فعال عصر امام جواد است که بر امامت [[موسی بن جعفر]] توقف کرده و امامت امام رضا را قبول نکردند، وقتی از امام جواد درباره نماز خواندن پشت سر واقفی مذهبان سوال شد آن حضرت در جواب، شیعیان را از این کار نهی کرد.<ref>شیخ طوسی، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۷۹ به نقل از حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۴۹۰.</ref>

'''زیدیه'''
از گروه‌های دیگر عصر امام [[زیدیه]] است که از [[شیعه دوازده امامی]] منشعب شده بود دشمنی زیدیه با امامیه و طعن آنها به امامان سبب موضع گیری تند ائمه بویژه امام جواد در قبال آنها شد. مثلاً حضرت مصداق آیه وجوهٌ یومئذ خاشعه عاملة ناصبة را زیدیه دانسته و آنها را همردیف با [[ناصبیان]] می‌داند.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۲۹.</ref>

=== ارتباط با شیعیان ===
امام جواد با نصب وکیلهایی در مناطق مختلف جهان اسلام، با شیعیان در ارتباط بود، اینکه چرا وی به صورت مستقیم با شیعیان در ارتباط نبود و از وکیل استفاده می‌کرد چند علت داشت، یکی اینکه امام تحت کنترل و مراقبت شدید دستگاه حاکم بود، دیگر اینکه حضرت می‌خواست برای امر غیبت زمینه سازی کند.

امام در سرزمینهای اسلامی وکیل یا وکیلهای جداگانه‌ای داشت از جمله در [[بغداد]]، [[کوفه]]، [[اهواز]]، [[بصره]]، [[همدان]]، [[قم]]، [[ری]]، [[سیستان]] و [[بُست]].<ref>جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۷۹.</ref>

همچنین ارتباط شیعیان با امام، از طریق نامه نگاری نیز بود. بسیاری از معارف و مطالبی که از آن حضرت باقی مانده، در نامه‌های وی به شیعیان مندرج است<ref>ر.ک: جعفریان، ص۴۸۹.</ref> شیعیان در نامه هایشان سؤالات خود را، که بیشتر در مسائل فقهی بود، طرح می‌کردند و امام به آنان پاسخ می‌داد. در اغلب موارد نام و نشان کسی که امام به او نامه نوشته، مشخص است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۳، ص۳۹۹، ج ۴، ص۲۷۵، ۵۲۴، ج ۵، ص۳۴۷؛کشّی، ص۶۱۰- ۶۱۱.</ref> در مواردی هم نویسنده نامه مشخص نیست.<ref>موسوعه الامام الجواد، ج ۲، ص۵۱۵ ـ ۵۲۱.</ref>

در موسوعه الامام الجواد،<ref>ج ۲، ص۴۱۶ـ ۵۰۸.</ref> به جز پدر و پسر امام، نام و نشان ۶۳ تن از افرادی که حضرت با آنان مکاتبه داشته، از مجموع منابع حدیثی و رجالی گرد آمده است، البته برخی از نامه‌ها در پاسخ به گروهی از شیعیان نگاشته شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۳، ص۳۳۱، ۳۹۸، ج ۵، ص۳۹۴، ج ۷، ص۱۶۳ ؛ کشّی، ص۶۰۶، ۶۱۱.</ref>

حضرت جواد چندین نامه به کارگزاران خود در شهرهای مختلف همانند [[همدان]] و [[بُست]] نوشت و برخی از شیعیان ایران نیز به دیدار امام در [[مدینه]] رفتند، این‌ها علاوه بر دیدار‌های است که در ایام حج بین امام و شیعیان صورت می‌گرفت.<ref>جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، صص۴۹۲و ۴۹۳.</ref>

'''احادیث امام'''

با توجه به اینکه امام جواد(ع) در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسید و از طرفی تحت کنترل و فشار دستگاه حاکم بود لذا فرصت زیادی برای ترویج احکام و عقاید شیعی پیدا نکرد. اما در همین فرصت اندک و در شرایطی که از سوی حاکمیت بوجود آمد، وی در تربیت شاگردان و بیان احادیث در مسائل فقهی، تفسیری، عقیدتی، دعا و مناجات، تلاش زیادی انجام داد. آنچه که امروزه از این دوره به دست ما رسیده است حدود ۲۵۰ حدیث در زمینه‌های مختلف اسلامی است.<ref>عطاردی، همان، ص۲۴۹.</ref>

== فضائل و مناقب ==
'''اجابت دعای امام(ع)'''

[[داوود بن قاسم]] می‌گوید: «روزی با حضرت جواد به باغی رفتیم. به او گفتم: «فدایت شوم! من به خوردن گل حریص هستم. دعایی درباره من بفرمایید!» (که این عادت از من دور شود) حضرت پاسخی نداد و پس از چند روز بدون مقدمه فرمود: «ای ابا هاشم! خداوند خوردن گِل را از تو دور ساخت.»، ابو هاشم گوید: «از آن روز به بعد چیزی در نزد من بدتر و مبغوض‌تر از گل نبود.»<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۵۸۶.</ref>

'''بارور شدن درخت'''

در سفر بازگشت امام جواد(ع) از [[بغداد]] به [[مدینه]]، گروهی از مردم برای خداحافظی، امام را تا خارج شهر بدرقه کردند، هنگام نماز مغرب به محلی که مسجد قدیمی داشت رسیدند، امام به آن مسجد رفت تا نماز بخواند، در حیاط مسجد درخت سدری بود که تا آن زمان میوه نداده بود. آن حضرت آبی خواست و در کنار آن درخت وضو گرفت و نماز را به جماعت اقامه کرد و پس از نماز سجده شکر بجا آورد. آنگاه با مردم خداحافظی کرد و رفت.
فردای آن شب درخت به بار نشست و میوه خوبی داد مردم از این موضوع بسیار تعجب کردند. از مرحوم [[شیخ مفید]] نقل کرده‌اند که سالها بعد خود این درخت را دیده و از میوه آن خورده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۷۸؛ فتال نیشابوری، همان، ص۲۴۱و۲۴۲.</ref>

== شهادت ==
[[معتصم]]، خلیفه عباسی، امام جواد(ع) را از [[مدینه]] به [[بغداد]] فراخواند. امام در روز ۲۸ محرم ۲۲۰ق. وارد بغداد شد و در ماه ذی قعده همین سال در بغداد درگذشت.<ref>المفید، الارشاد، قم: سعید بن جبیر، ۱۴۲۸ق.، ص۴۸۱.</ref>

روز و ماه وفات وی، در برخی منابع، پنجم یا ششم ذیحجه<ref>ابن ابی الثلج، ص۱۳.</ref> و در برخی دیگر آخر ذیقعده<ref>سعدبن عبداللّه اشعری ؛ ص۹۹/ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷، ج ۲، ص۱۰۶.</ref> آمده است.

درباره علت شهادت گفته شده قاضی بغداد [[ابن ابی دُواد]] در نزد معتصم خلیفه عباسی سخن چینی کرد و دلیل آن هم پذیرفته شدن نظر امام درباره قطع دست سارق بود که این امر باعث شرمندگی ابن ابی دُواد و بسیاری از فقیهان و درباریان شد. پس از تاثیر پذیری خلیفه از این سخنان قاضی، وی تصمیم به قتل امام گرفت در حالی که امام ۲۵ سال بیشتر نداشت. معتصم نیت خود را توسط منشی یکی از وزیرانش عملی ساخت و امام را مسموم کرده به قتل رساند.<ref>عیاشی، همان، ج۱، ص۳۲۰.</ref> البته برخی معتقدند که امام به وسیله [[ام فضل دختر مأمون]] مسموم شد.<ref>عاملی، همان، ص۱۵۳.</ref>

[[شیخ مفید]] (متوفای ۴۱۳ق) می‌گوید: «هرچند عده‌ای گفته‌اند که امام جواد(ع) با سم درگذشته است؛ اما این مطلب برای من ثابت نشده است که بتوانم بدان شهادت بدهم.» اما [[مسعودی]] (متوفای ۳۴۶ق) می‌گوید: «[[معتصم]] و [[جعفر بن مأمون]] (برادر ام الفضل همسر امام جواد) دائماً در اندیشه کشتن امام جواد(ع) بودند. با توجه به اینکه امام جواد از ام الفضل فرزندی نداشت و فرزندش علی از همسر دیگرش بود، جعفر خواهرش ام الفضل را تحریک کرد که او را مسموم نماید. بدین طریق سمی را در انگور نهادند و امام از آن خورد.» مسعودی در ادامه نوشته است که‌ام الفضل پس از آن، پشیمان شد و می‌گریست و امام او را نفرین کرد و این نفرین به وقوع پیوست و سرانجام ام الفضل به مرضی سخت مبتلا شد.<ref>المسعودی، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، ص۱۹۲.</ref>

== اصحاب ==
بسیاری از یاران وی که از یاران پدر و فرزندش (امام هادی) نیز بودند دارای تالیفات در زمینه‌های فقهی و اعتقادی بودند و در جامعه خود از افراد تاثیرگذار محسوب می‌شدند. یاران و راویان امام جواد حدود ۱۲۰ تن هستند که تقریباً ۲۵۰ روایت را از او نقل کرده‌اند. این روایات در موضوعات مختلف فقهی، تفسیری و عقیدتی است. کمی روایات منقول از امام به جهت تحت کنترل بودن وی و سن کم وی در زمان شهادت است. از راویان و اصحاب معروف وی می‌توان از [[علی بن مهزیار]]، [[احمد بن ابی نصر بزنطی]]، [[زکریا بن آدم]]، [[محمد ین اسماعیل بن بزیع]]، [[حسن بن سعید اهوازی]] و [[احمد بن محمد برقی]] نام برد.

راویان و اصحاب امام جواد اختصاص به شیعه نداشت بلکه از فرقه‌های دیگر از جمله [[اهل سنت]] نیز در بین آنها وجود داشت.<ref>همان، صص ۳۱۴و ۳۱۵و ۲۶۲و ۲۸۳و ۳۱۹و ۲۷۱.</ref>
=== معرفی برخی از اصحاب ===

'''عبدالعظیم حسنی'''

[[عبدالعظیم حسنی]] یکی از یاران امام جواد(ع) است که چند روایت از وی نقل کرده است. عبدالعظیم در ری ساکن شد و به ترویج احادیث اهل بیت همت گماشت، در اثر تلاشهای او شیعیان در این منطقه زیاد شدند.

گفته‌اند علت مهاجرت وی از مدینه به [[ری]]، فشار و اختناق بسیار زیاد از سوی خلفای عباسی بود که بسیاری از علویان مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و هر کدام به شهری و دیاری رفتند. عبدالعظیم حسنی به ری آمد و در همان شهر درگذشت و مزارش هم اینک معروف و مشهور است و بسیاری از مردم، حتی از اهل سنت نیز به زیارت ایشان می‌روند.<ref>عطاردی،مسند الامام الجواد، صص۲۹۸ تا ۳۰۸. </ref>

'''ابراهیم بن هاشم قمی'''

ابراهیم بن هاشم یکی از اصحاب امام جواد(ع) بوده است که علمای رجال از وی با عنوان جلیل القدر، ثقه و از بزرگان اهل حدیث یاد کرده‌اند. ابراهیم از اهالی [[کوفه]] بود که به [[قم]] مهاجرت کرد و در این شهر به ترویج احادیث و اخبار پرداخت. کتاب نوادر و [[کتاب قضاوتهای امام علی(ع)]] از آثار اوست. وی از شاگردان [[یونس بن عبدالرحمان]] (صحابی امام رضا) بوده است. وی در ابواب مختلفی مانند باب مناقب، دلالات، اصحاب و زکات از امام جواد(ع) روایت نقل کرده است.<ref>عطاردی،مسند الامام الجواد، صص ۲۵۲و ۲۵۳.</ref>

== سخنان بزرگان اهل سنت درباره وی ==
گفتگو‌ها و مناظرات علمی امام جواد در دوران حکومت مامون و معتصم که گره از مشکلات و مسایل علمی و فقهی می‌گشود باعث اعجاب و تحسین دانشمندان و پژوهشگران اسلامی اعم از شیعه و سنی شده است بطوریکه بسیاری از آنها شخصیت علمی امام را ممتاز دانسته و آنرا ستوده‌اند که در اینجا به چند مورد اشاره می‌کنیم:

[[سبط ابن جوزی]] می‌گوید: او در علم و تقوا و زهد و بخشش بر روش پدرش بود.<ref>سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۵۹.</ref>

[[ابن حجر هیثمی]] می‌نویسد: مامون او را به دامادی انتخاب کرد زیرا با وجود کمی سن، از نظر علم و آگاهی و حلم، بر همه دانشمندان برتری داشت.<ref>.هیثمی، ابن حجر، الصواعق المحرقه، ص۲۰۶.</ref>

[[فتال نیشابوری]] بیان می‌کند که : مأمون شیفته او(امام جواد) شد زیرا می‌دید که او با وجود کمی سن، از نظر علم و حکمت و ادب و کمال عقلی به چنان رتبه والایی رسیده که هیچ یک از بزرگان علمی آن روزگار بدان پایه نرسیده‌اند.<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۲۳۷. </ref>

[[جاحظ عثمان]] معتزلی که از مخالفان خاندان علی(ع) بوده، امام جواد را در شماره ده تن از طالبیانی (خاندان ابوطالب) آورده که درباره آنان چنین گفته است: هریک از آنان، عالم، زاهد، عبادت پیشه، شجاع، بخشنده، پاک و پاک نهادند.<ref> عاملی، مرتضی، زندگانی سیاسی امام جواد، ص۱۰۶. </ref>

==توسل به امام جواد (ع)==
برخی از شیعیان با توجه به توصیه هایی که برخی از عالمان شیعی داشته اند برای گسترش رزق و گشایش در امور مادی به امام جواد(ع) توسل می جویند و او را باب الحوائج در این زمینه می خوانند. نمونه ای از این توصیه نقل مجلسی دوم از ابوالوفا شیرازى است که مدعی شده پیامبر در خواب او را به توسل به امام جواد در امور مادی توصیه کرده است.<ref> سخن ابولوفا به نقل علامه مجلسی چنین است:
«زمانی به دست (فرزند الیاس ) حاکم منطقۀ کرمان دستگیر شد و مدتّى نه چندان طولانى ، با غل و زنجیر در زندان به سر مى برد. با گذشت زمان متوجه شدم ،توطئه ى کشتن مرا طرح ریزى مى کنند، نگران شدم که براى نجات و رهایى از این توطئه چه کنم ؟ یکى از شبها با حال تضرع و ناله در درگاه خداوند، به امام زین العابدین علیه السلام متوسل شده و رهایى خویش را طلب نمودم در همان حال ، خواب چشمانم را ربود و در عالم خواب پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم را دیدم ، که فرمود: به من و دخترم فاطمه ، و حسن و حسین و... متوسل مشو، بلکه براى طلب رزق و روزى و رفع مشکلات خود به فرزندم جواد علیه السلام متوسل شو، که خداوند به سبب او حاجتت را بر مى آورد.»دعوات راوندى .. 191، ح 530. بحار الانوار: ج 91، ص 35، و ج 99، ص 249</ref>

== مطالعه بیشتر ==
*مسند امام جواد(ع)، جمعه و رتّبه عزیز الله العطاردی، الموتمر العالمی للامام الرضا علیه‌السلام، قم: امیر، ۱۴۱۰ق.
*زندگانی سیاسی امام جواد(ع)، جعفر مرتضی عاملی، المرکز الاسلامی للدراسات
*پیشوایان هدایت، گروه مولفان، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت


== منابع ==
*ابن ابی الثلج، تاریخ الائمه، در مجموعه نفیسه فی تاریخ الائمه، چاپ محمود مرعشی، قم : کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق.
* المسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین بن علی، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام، قم: منشورات الرضی، ۱۴۰۴ق.
*بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، تهران، کتابفروشی فروغی، تصحیح و تعلیق احمد بهمنیار، با مقدمه محمد بن عبدالوهاب قزوینی.
*جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه محمد تقی آیت اللهی، تهران، موسسه انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۶ش.
*خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه.
*دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایه و النهایه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
*سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، تهران، ناصر خسرو مروی، مکتبة نینوی الحدیثه.
*[[سعد بن عبداللّه اشعری]]، کتاب المقالات و الفرق، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۴۱ش.
*[[ابن شهر آشوب]]، ابی جعفر محمد بن علی، [[مناقب آل ابی طالب]]، بیروت، دار الاضواء.
*[[شیخ طوسی]]، ابی جعفر محمد بن الحسن، اختیلر معرفة الرجال، تصحیح و تعلیق حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد،۱۳۴۸ش.
*شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن، تهذیب الکلام،محقق سید حسن الحرسان، بیروت، دار الاضواء، الطبعة الثالثه، ۱۴۰۶ ه/ ۱۹۸۵م.
*[[شیخ صدوق]]، ابن بابویه، التوحید، مصحح هاشم حسینی الطهرانی،، قم، انتشارات النشر الاسلامی.
*شیخ صدوق، ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، مترجم علی اکبر غفاری، نشر صدوق، تهران، اول، ۱۳۷۳ش.
*[[شیخ مفید]]، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ترجمه هاشم رسولی محلاتی، انتشارات علمیه اسلامیه، دوم.
*دلائل الامامه، منسوب به محمدبن جریر طبری آملی، قم : مؤسسه البعثه، ۱۴۱۳ق.
*طبرسی، الاحتجاج، مصحح ابراهیم البهادری و محمد هادی به، قم، انتشارات اسوه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۳ق.
*عاملی، جعفر مرتضی، زندگانی سیاسی امام جواد(ع).
*عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الجواد، قم، الموتمر العالمی للامام الرضا، ۱۴۱۰ق.
*[[عیاشی]]، ابی نصر محمد بن مسعود، التفسیر العیاشی، تهران، المکتبة العلمیه الاسلامیه، تصحیح هاشم رسولی محلاتی.
*طبرسی، ابی منصور احمد بن علی بن ابی طالب، احتجاج، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
*طبرسی،فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، ۱۴۱۷ق.
*[[شیخ طوسی|محمد بن حسن طوسی]]،مصباح المتهجد، بیروت، ۱۴۱۱ /۱۹۹۱.
*[[علامه مجلسی|مجلسی]]، محمدباقر، [[بحار الانوار]]، دار احیا التراث، العربی، بیروت، الثالثه، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳.
*موسوعه الامام الجواد علیه‌السلام، قم : مؤسسه ولی العصر علیه‌السلام للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۹ق.
*نوبختی، [[حسن بن موسی نوبختی|حسن بن موسی|]]، فرق الشیعه، بیروت.
* ویکی شیعه.