نمایش مبدأ برای بتریه (از فرق زیدیه)

از [[زیدیه (از فرق شیعه)|زیدیه]].

به فتح باء بنابر ضبط [[اللباب فی تهذیب الانساب]] و به ضم باء بنابر ضبط [[قاموس]]. <ref>[[قاموس المحیط]]، [[فیروزآبادی]]، ج1، ص690 / [[اللباب فی تهذیب الانساب]]، [[ابن اثیر]]، ج1، ص118</ref>

ایشان به عامه نزدیک ترند، و [[ابوبکر]] و [[عمر]] را بزرگ می دارند. 

پیـشوای ایـشان، [[کثیر النواءابتر]] و [[حسن بن صالح بن حی]] بوده و عقیده ایشان همان عقیده [[سلیمانیه (از زیدیه)|سلیمانیه]] است. [[سلیمان بن جریر رقّی]] که فرقه سلیمانیه منسوب به او است، معتقد بوده، امامت به صورت شورایی است و با بیعت دو مرد از مسلمانان نیک درست می شود. وی همچنین معتقد بوده علی رغم وجود افضل، بیعت با مفضول جائز است و لذا وی، امامت ابوبکر و عمر را ثابت می دانسته و می گفته امت اسلام خطا کرد که با وجود [[علی علیه السلام]] با آن دو بیعت کرد؛ اما خطای آن ها به حد فسق نمی رسد. وی در عین حال، [[عثمان بن عفان]] و [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[عایشه]] را تکفیر می کرده است. <ref> [[بیان الادیان]]، [[ابوالقاسم بلخی]]، ص66 / [[الحور العین]]، [[نشوان حمیری]]، ص155 / [[الفرق بین الفرق]]، [[عبدالقاهر بغدادی]]، ص54 و 246 / [[فرق الشیعة]]، [[حسن بن موسی نوبختی]]، ص20 / [[اللباب فی تهذیب الانساب]]، [[ابن اثیر]]، ج1، ص118 و ج2، ص133 / [[مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین]]، [[ابوالحسن اشعری]]، ج1، ص144 / [[الملل و النحل]]، [[محمد شهرستانی]]، ج1، ص142/ [[المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل]]، [[احمد بن یحیی بن مرتضی]]، ص90 / [[المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار]]، [[احمد بن علی مقریزی]]، ج2، ص352</ref> 

[[میر سید شریف]] در [[تعریفات العلوم و تحدیدات الرسوم]] می نویسد: «ایشان اصحاب [[بتیر ثومی]] بوده و با سلیمانیه موافقند و تنها تفاوت ایشان با سلیمانیه در آن است که سلیمانیه [[عثمان بن عفوان|عثمان]] را تکفیر می نمایند، در حالی که « بتریه » در مورد عثمان توقف کرده اند». <ref> [[تعریفات العلوم و تحدیدات الرسوم]]، [[سیدعلی جرجانی]]، ص34</ref>

[[آیت الله سید مهدی روحانی]] به نقل از [[میر سید شریف]] در [[تعریفات العلوم و تحدیدات الرسوم]]، «بتیر ثومی» ضبط کرده درحالی که در چاپ های جدید این کتاب [[ابتر ثوری]] درج شده است. <ref> [[تعریفات العلوم و تحدیدات الرسوم]]، [[سیدعلی جرجانی]]، ص34</ref>

بتریه را [[صالحیه (بتریه از زیدیه)|صالحیه]] نیـز خوانده اند <ref> [[المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل]]، [[احمد بن یحیی بن مرتضی]]، ص88</ref>. [[احمد بن یحیی بن مرتضی]] می نویسد: «آنان را بَتریه گویند چون بسمله (بسم الله) را بین دو سوره نمی خوانند». <ref>همان، ص91</ref> 

بتریه را به کسر باء (بِتریه) نیز نقل کرده اند <ref> [[مقباس الهدایة فی علم الدرایة]]، [[عبدالله مامقانی]]، ص85</ref>، چنان که به صورت [[تبریه]] به تقدیم تاء بر باء نیز آورده اند. <ref>همان، ص85</ref> ضمن این که در برخی اقوال، این فرقه، منسوب به [[مغیرة بن سعد]] ملقب به ابتر، دانسته شده است. <ref>همان، ص85</ref>

[[دانشنامه جهان اسلام]] درباره این فرقه می نویسد: «یکی از فرقه های زیدیه که پیرو کثَیر نوّاء و حسن بن صالح بن حی بوده اند، بُتریه یا بَتریه یا [[ابتریه]] می باشند. [[آیت الله خویی]] از [[ابن ادریس]]، مؤلف کتاب [[السرائر]] نقل می کند که کثیر نواء، یکی از پیشوایان این فرقه، ابتر الید، یعنی دست بریده بوده است و از این رو پیروانِ او به بَتریه معروف شده اند. [[نشوان حمیری| نَشوان بن سعید حمیری]] می گوید که [[مغیرة بن سعید]] (مقتول در 119) به کثَیر لقب اَبتر داده بود. [[عبدالله مامقانی]] پس از آن که این کلمه را بَتریه ضبط کرده، گفته است که [[کاظمی]] در [[تکمله نقد الرجال]] آن را [[تبریه]] خوانده و مشتق از تبرّی به معنی بیزاری دانسته است، ولی این قول همچنان که خود عبدالله مامقانی اشاره کرده مسلماً اشتباه است. اشعری، [[علی بن حسین مسعودی]]، [[عبدالکریم بن محمد سمعانی]] و [[محمد شهرستانی]] نیز این فرقه را از زیدیه دانسته اند. اما بنابر روایتی که در [[اختیار معرفة الرجال| رجال کشّی]] از [[سدیر]] آمده است اشخاصی که به بَتریه معروف شده اند نمی توانند از زیدیه شمرده شوند. سدیر می گوید با [[سلمة بن کهَیل]] و [[ابوالمقدام ثابت الحدّاد]] و [[سالم بن ابی حَفصه]] و کثیر نوّاء و جمعی دیگر نزد [[امام باقر]] (علیه السلام) رفتیم و برادر آن حضرت، [[زید بن علی]]، هم نزد او بود. این اشخاص به حضرت باقر (علیه السلام) گفتند: ما، علی و حسن و حسین (علیهم السلام) را دوست می داریم و از دشمنانشان بیزاری می جوییم. حضرت فرمود خوب است (نعم) بعد گفتند ابوبکر و عمر را دوست می داریم و از دشمنانشان بیزاریم. زید بن علی رو به ایشان کرد و گفت: آیا از [[فاطمه علیهاالسلام]] بیزاری می جویید؟ شما کار ما را بریدید، خداوند شما را ببرّاد! اگر زید بن علی به ایشان پرخاش، و درباره آن ها نفرین کرده است آن چنان که نفرین او موجب نام گذاری بَتریه برای این فرقه شده است، پس چگونه می توان بَتریه را از زیدیه شمرد؟ [[سعد بن عبدالله اشعری]] گروهی از بَتریه را که حضرت [[علی علیه السلام]] را افضل ناس و با این همه خلافت ابوبکر و عمر را درست می دانند، اوائل البتریه می خواند و می گوید این دو فرقه ( بتریه و [[جارودیه]] ) امر [[زید بن علی بن حسین]] و [[زید بن حسن بن حسن بن علی]] را بر خود بسته اند و فِرَق زیدیه از ایشان منشعب شده است. عین این مطلب را [[حسن بن موسی نوبختی]] نیز آورده است. معلوم می شود که بَتریه پیش از قیام زید وجود داشته اند و روایت سدیر این معنی را تأیید می کند. در این روایت، زید بن حسن بن حسن درست نیست و باید زید بن حسن بن علی باشد. زید بن حسن بن علی به نقل [[شیخ مفید]] در ارشاد، مدعی امامت نبوده و کسی از [[شیعه]] هم ادعای امامت او را نکرده است و بنابراین، این قسمت از روایت سعد بن عبدالله اشعری درست نیست. اما این قول که صاحبان عقیده مذکور (علی (علیه السلام) افضل ناس است و خلافت ابوبکر و عمر هم صحیح است) اوائل البتریه باشند، صحیح به نظر می رسد. محمد شهرستانی آرای بَتریه را درباره امامت نقل می کند که بنابر آن هرکس از اولاد [[امام حسن]] یا [[امام حسین]] (علیهماالسلام) قیام کند و شمشیر بردارد و عالم و زاهد و شجاع نیز باشد، امام است. بعضی خوبرویی را نیز بر آن افزوده اند. اما درباره دو امام که واجب شرایط یکسان و معاصر یکدیگر باشند در حیرت افتاده اند و در صورت تساوی همه شرایط از فضل و زهد و متانت رأی، امامت را به هر دو متعلق می دانند و اگر هر کدام در مملکت جداگانه باشند هر یک در ناحیه و مملکت خود امام خواهد بود و اگر یکی برخلاف دیگری رأی دهد، هر دو بر صواب باشند، اگرچه به خون یکدیگر فتوا دهند. محمد شهرستانی می گوید که بیشتر بَتریه در زمان او مقلّد هستند و رأیی از خود ندارند و در اصول دین پیرو مذهب [[معتزله (معتزله)|معتزله]] اند و ائمه معتزله را از ائمه اهل بیت (علیهم السلام) بزرگ تر می شمارند. در احکام، پیرو مذهب [[ابوحنیفه]] هستند و در مسائل کمی از [[شافعی]] و شیعیان پیروی می کنند. از مقایسه و تطبیق آن چه کشّی و سعد بن عبدالله اشعری درباره بَتریه گفته اند، با آن چه در کتاب های [[علی بن اسماعیل اشعری]] و محمد شهرستانی آمده است، می توان نتیجه گرفت که بَتریه در آغاز، شیعیان متمایل به [[اهل سنت]] بوده اند و با قبول افضلیت حضرت علی (علیه السلام(، خلافت ابوبکر و عمر را صحیح دانسته و حتی آن دو را دوست می داشته اند و به قول کشّی، از دشمنان آن دو بیزاری می جسته اند و به همین جهت، زید بن علی در محضر امام باقر (علیه السلام) با تندی از آنان بیزاری جسته است. اما چون بَتریه معتقد بوده اند که هرکه از اولاد امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) قیام کند، امامت حق اوست، پس از قیام زید و کشته شدن ایشان، او را امام دانسته و از این رو، زیدی دانسته شده اند. بنابراین تعریف، بَتریه درباره امامت رأیی کلّی داشته اند که زید یکی از مصداق های آن بوده است، و چون ایشان زید را در هنگام خروجش با آرای خود مطابق یافته اند امامت او را گردن نهاده اند، اما اگر روایت سدیر، درست باشد نمی توان گفت که [[زید بن علی]] خود با همه آرای ایشان موافق بوده است. <ref> [[دانشنامه جهان اسلام]]، ج2، ص231</ref>

== پانویس ==