نمایش مبدأ برای حسن بن موسی نوبختی

ابومحمد حسن بن موسی از متکلمین و فلاسفه و ادباء و آشنایان به آراء و دیانات و ملل و نحل است. او مثل بسیاری از علمای جامع عصر خود به تحصیل فنون مختلفه عشق داشته و در جمع کتاب و نسخ نفیسه عمر خود را مي‌گذرانده و کتب بسیار به خطّ خود نوشته بوده است و بر اثر همین عشق و علاقه به تحصیل علم و ادب منزل او محلّ اجتماع علما و فضلا محسوب مي‌شده است. 

در میان آل نوبخت، ابومحمد با وجود متکلم بودن، کسی است که از همة ایشان بیشتر به فلاسفه توجه کرده و علاوه بر آمیزش با مترجمین کتب حکمتی قدیم و مطالعه کتب ارسطو، بعضی از آن‌ها را مختصر نموده و در ردّ بعضی از آراء فلاسفه و اهل منطق نیز کتبی پرداخته است، و امامی بودن او مسلم است، ابومحمد [[حسن بن موسی نوبختی]] علاوه بر آن که از ادبا و رواة اشعار بوده، در کلام و فلسفه و نجوم و علم به ملل و نحل و مقالات در عهد خود استاد شمرده مي‌شده و در این فنون قریب چهل کتاب تألیف کرده بود. احتمال دارد که ابومحمد نوبختی که به مقالات و مشرب فلاسفه آشنایی تمام داشته در بعضی از عقاید هم از هشام بن الحکم پیروی کرده باشد. وی در حدود سال 310 هجری قمری درگذشته است. 

مشهورترین و بزرگ ترین مؤلفات ابومحمد [[حسن بن موسی نوبختی]] که بدبختانه تاکنون مفقودالاثر است کتاب الآراء و الدیانات نام داشته و آن شرح مقالات ملل و نحل قدیمه و عقاید و آراء فرق دینی و مذاهب حکمتی مسلمین

بوده است. این کتاب از قراری که [[احمد بن علی نجاشی]] نقل مي‌کند کتابی بزرگ و خوب و محتوی بر معلومات بسیار بوده و [[احمد بن علی نجاشی]] آن را پیش [[شیخ مفید]] خوانده و از او اجازة روایت آن را گرفته است <ref> [[رجال النجاشی]]، [[احمد بن علی نجاشی]]، ص46</ref> ولی به قرار نوشته [[ابن ندیم]] و [[شیخ طوسی]] و [[محمد بن احمد ذهبی]]، ابومحمد به تمام کردن آن موفق نشده بود. <ref> [[تاریخ الاسلام و طبقات المشاهیر و الاعلام]]، [[محمد بن احمد ذهبی]] / [[الفهرست ابن ندیم|الفهرست]]، [[ابن ندیم]]، ص177 / فهرست، طوسی، ص99</ref> یکی از مشهورترین کتب ابومحمد [[حسن بن موسی نوبختی]] کتاب [[فرق الشیعة]] است که موضوع آن شرح افتراق فرقه [[شیعه]] به فرقه‌های چند از [[غلاة]] و [[زیدیه]] و [[امامیه]] و فروع این سه شعبه و مقالات مختلفه ایشان بوده و این کتاب به مناسبت جنبة تاریخی و اشتهار مؤلف آن که از متکلّمین فلسفی مشرب [[امامیه]] است، اهمیت مخصوص داشته و مؤلفین بعد از ابومحمد نوبختی از آن استفاده بسیار کرده اند. <ref> [[خاندان نوبختی]]، [[عباس اقبال]]، ص126 / [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]، ج1، ص272</ref> [[آقا بزرگ تهرانی]]، نوبختی را نخستین دانشمند مسلمان که درباره ملل و نحل و آراء و فرقه‌های آن کتاب نوشته است، معرفی مي‌کند. <ref> [[الذریعة الی تصانیف الشیعة]]، [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج1، ص34</ref> [[عبدالقاهر بغدادی]] (م: 429هـ. ق)، [[ابوبکر باقلانی]] (م: 403هـ. ق)، [[ابن حزم]] (م: 456هـ. ق)، [[محمد شهرستانی]] (م: 548هـ. ق) و [[ابوالحسن اشعری]] (م: 330هـ. ق) جملگی از وی متأخر بوده اند. 


==پانويس==