ماکو
ماکو یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است. این شهر در نزدیکی مرز ایران و ترکیه قرار دارد. شهر ماکو مرکز شهرستان ماکو است. شهر ماکو در درهای بنا شده که رودخانه زنگمار از آن میگذرد و شهر را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم میکند. قسمت جنوبی شهر در دامنه کوه سبد قرار گرفته و آبادی چندانی ندارد ولی بخش شمالی آن آبادتر و بزرگتر است.الگو:مدرک این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شدهاست محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به ترکیه سفر کنند.
زبان اکثریت مردم شهر ماکو ترکی و گروهی نیز به کردی تکلم می کنند.[۱]
محتویات
وجه تسمیه
ماکو به زبان ارمنی به معنی چراگاهاست و از این رو به آن ماکو گفتهاند چرا که چراگاههای بزرگ در پیرامون ماکو وجود دارد.[۲] همچنین برخی معتقدند مادها که در زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند، آن را مادکوه (کوه مادها) نامیدند. این نام بعداً به صورت ماکو درآمد.[۳] یاقوت حموی عقیده دارد ماکو محل زندگی روحانیون زردشتی بودهاست لذا در اصل ماگوش نام داشته که به مرور ایام ماکو شدهاست.
تاریخ
در منطقه آزاد تجاری ماکو بازماندههای یک شهر بزرگ قدیمی که دامبات و خاورزمین نام داشت دیده میشود.[۴]
گلهداران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند. این شهر ویرانه را هنوز خاورزمین مینامند.
در دورههای بعدی ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد[۵] گروهی محل شهر کنونی ماکو را محل قبلی دژ قابان دانستهاند. در جلد ششم فرهنگ معین (به تالیف جعفر شهیدی) آمدهاست: "ماکو در قدیم قلعهای بود به نام قابان که چون محل دزدان بود شاه عباس آن را خراب کرد. بنای شهر ماکوی امروزی را میتوان از سال ۱۰۱۲ ه. ش. دانست."[۶] در دورههای بعد، اعراب و ترکان سلجوقی بر منطقه چیره شدند.[۷]
کلاویخو، سفیر پادشاه اسپانیا، که درتاریخ اول ژوئن ۱۴۰۳ م از ماکو دیدن میکند، آن را قلعهای مینامد که حاکمش مسیحی و نورالدین نام دارد. به گفتهٌ وی قراولان همگی از ارمنستان هستند ولی آشنا به زبانهای ترکی و فارسی.[۸]
به هنگام انعقاد عهدنامه گلستان، در مورد ماکو میان روس و عثمانی رقابت بود. در پی آن به مردم و خانهای ماکو اختیار داده شد تا به هر سو که مایلند ملحق شوند و آنان الحاق به ایران را انتخاب کردند. از این حیث خوانین ماکو بهویژه تیمورپاشا و اقبالالسلطنه طرف رعایت و ملاحظه قاجاریه بودند.[۹]
در زمان محمد شاه که نهضت بابی در ایران ایجاد گردید سید باب ( علی محمد باب) به این شهر تبعید گردید تا در قلعه این شهر که زندانبان آن علی خان ماکویی بود زندانی گردد و ایشان به مدت ۹ ماه در این شهر و در این قلعه زندانی بودند علت فرستادن سید باب به این شهر اولا این بود که ماکو دورترین نقطه ایران بود و ثانیا آنکه بسیاری از جمعیت این شهر کرد و سنی بودند و هستند که این خود به زعم حکومت عامل مثبتی بود در کنترل گسترش این فرقه چرا که سید باب در بین ایرانیان به مهدی موعود شهرت داشت که مطابق تفکر شیعه بود. اما به تدریج رابطه ایشان با مردم شهر رابطه ایی صمیمی گردید تا جایی که مردم شهر به دیدن ایشان می آمدند و از ایشان به عنوان فردی بزرگ و مبارک یاد میکردند.(تاربخ نبیل زرندی)
اماکن تاریخی ماکو
- تپه ما قبل تاریخ خلیلآباد در ۳۰۰ متری شوط
- معبد سنگی در ده شدی دشت زنگنه
- برج و بارو و کتیبه در، ساری قیه و در صخره ماکو
- خرابههای تعدادی کلیساهای ارمنی در دهات مختلف
- آثار تاریخی شهر دامبات
- خرابههای قدیمی گزلو در ده مخند
- آثار و علایم منقوش در سنگ در ده قزلجه قلعه دهستان قره قویون
- دالانها و غارهای زیرزمین در اطراف آرارات
- شهر روسا یا قلعه جم خور در ده بسطام چایپاره
- اتاق سنگی در ده چیره کندی چای پارا
- گورستان تاریخی پیر احمد کندی در دهات آواجیق
- پل بشگوز در نزدیک شهر ماکو
- خرابههای سه گوش در ده قزلداغ
- اتاق سنگی در ده دلیک داش
- کلیسای زور زور در ده بارون
- دیری متعلق به فرقه دمینکن در پای کوه قیه
- اتاق سنگی در ده سنگر
- کلیسای مریم ننه در شمال شهر ماکو
- بنای باشکوه کلاه فرنگی در بیمارستان ماکو
- کاخ باغچه جوق[۱۰]
منابع
- موسوی ماکویی، میر اسدلله، تاریخ ماکو، تهران: نشر بیستون، ۱۳۷۶، ص۳۵. (شابک: ۹۶۴۹۰۰۳۶۲۲)، با نقل از مینورسکی
- مختصات و ارتفاع